Reisjoernaal: Chili 2015 (Deel XI)

Deel XI

In die nag is daar ‘n ligte tremor in La Serena. Die gids het gister vertel van ‘n tsoenami wat tot by die eerste verdieping van die hotel geklap het. Ek is gelukkig op die sesde verdieping. Gelukkig is dit gou verby. En die mense van hier steur hulle nie aan aardbewings nie.

La Serena is vanoggend bewolk, maar die jongelinge surf op die hoë branders. Ek gaan dit nou-nou waag in die see.

Gabriela Mistral, 1889 - 1957 (Lucila Godoy Alcayaga), se gesig pryk op die Chileense 5 000 pesos-note. Sy is die enigste Latyns-Amerikaanse vrou wat die Nobelprys vir letterkunde ontvang het. Bekend as feminis, Chileense ambassadeur, onderwyseres, en veral as liriese digter. En ook as onderwyser van die jonge Pablo Neruda. Soos die meeste Chileense intellektuele was sy na haar onderwysloopbaan konsul in Naples, Madrid, Lisbon, Nice, Los Angelese, Santa Barbara, New York, o.a. en sy was ‘n besoekende dosent aan Barnard College en Columbia. In Chili ontvang sy ‘n ere-professoraat.

Soos Neruda skryf sy ook onder ‘n pseudoniem. Soos Neruda sterf sy aan kanker.

Haar formele skoolopleiding het op twaalfjarige ouderdom geeïndig, maar as outodidak het sy verskillende digters gelees en haar passie was om jong mense op te voed. In Chili met sy komplekse politiek was daar ‘n uiterste tekort aan onderwysers en Mistral het so ‘n werk as onderwyseres gekry in Tenuco waar sy Neruda leer ken het. Sy is bekend vir haar uitspraak oor kinders:

“We are guilty of many errors and many faults, but our worst crime is abandoning the children, neglecting the fountain of life. Many of the things we need can wait. The child cannot. Right now is the time his bones are being formed, his blood is being made, and his senses are being developed. To him we cannot answer ‘Tomorrow,’ his name is today.”

(Gabriela Mistral - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 29 Desember 2015). 

Haar vader het hulle as jong kinders versaak en sy moes altyd veg om oorlewing in ‘n klein dorpie naby La Serena.

Haar eggenoot, Romelio Ureta, pleeg selfdood in 1909; ook moes sy later in haar lewe herstel van haar jong nefie se tragiese selfdood. Hierdie pynlike verliese kan waargeneem word in haar digkuns.

Tiny feet

Gabriela Mistral

A child's tiny feet,

Blue, blue with cold,

How can they see and not protect you?

Oh, my God!

Tiny wounded feet,

Bruised all over by pebbles,

Abused by snow and soil!

Man, being blind, ignores

that where you step, you leave

A blossom of bright light,

that where you have placed

your bleeding little soles

a redolent tuberose grows.

Since, however, you walk

through the streets so straight,

you are courageous, without fault.

Child's tiny feet,

Two suffering little gems,

How can the people pass, unseeing.

Die besoek aan die twee museums is indrukwekkend. ‘n Mens word getref deur die Chilene se respek vir hul skrywers en elke museum is besonder goed saamgestel. Die gewone film wat draai wat die lewensloop opsom, boeke en artefakte: en dan ‘n kamer wat ‘n representasie is van hoe haar huis daar uitgesien het. Haar slaapkamer as jong kind met poppe en dan die sober kamer van die volwassene. ‘n Mens voel die isolasie van hierdie vrou se bestaan.

En hier tref ‘n ramp in die kleine ons. Die galante bestuurder wil die deur vir my oopmaak en sluit per abuis sy sleutels in sy motor toe. Gou kom daar twee manne aan met stukke draad, maar die Volkswagen wil nie bes gee nie.

Uiteindelik, omdat ons nog ‘n wynplaas moet besoek, tel hy ‘n klip op en bliksem die klein agterruit uit. Die gids is geskok. Maar wat anders?

 Ons vertrek na die Aba pisquera met die gewone staptog deur die wynlande, die vate en ‘n verduideliking van hoe pisco vervaardig word in die Elqui-vallei sedert 1921. Ons is nou in Vicuňa en ek drink van die mango-pisco. Smaak na teer, ek lus nog meer!

Hierdie mense bemark hul piscos in Kanada, die VSA, Switserland, Japan, Sjina.

Ek luister na die distillasie-proses wat ongeveer 12 - 24 maande neem in koperpotte. En suiwer water help uiteindelik om die alkoholvlakke tot by 40% te kry! ‘n Geduldige, langsame proses. (Sien Pisquera Aba, Pisco Premium del Valle del Elqui.) 

Ons vertrek verder om nog ‘n huis van Mistral te besoek en ‘n die skooltjie te sien waar sy ‘n onderwyseres was. Orals langs die pad staan daar beelde van haar.

Sy is kennelik ‘n geliefde figuur. Maar dit het eers gebeur toe sy die Nobelprys verower het, en mense haar na haar dood so begin bewonder het, verduidelik my gids.

In haar lewe het sy baie swaar gekry. Sy moes veg om oorlewing en is as jong kind valslik van diefstal beskuldig wat haar haar hele lewe bygebly het.

En deur alles heen is daar die Andes.

Stoets, imposant, oorweldigend. ‘n Mens sien die kaktusse wat op die berg groei. Die berg, anders as by Puerto Natales, is kurkdroog. Anders as by Mendoza en Puerto Natales waar ek berg van ver bewonder het, ry ek nou as't ware binne-in die berg rond.

Lieflik bruin. Dan weer rosig soos die sonlig val. Amper soos ‘n mens sonder grimering.

Ons eet ‘n klein middagete by ‘n gewone vrou se huis wat ‘n B&B’tjie bedryf.

Wat lieflik is die kos nié. Groen slaai, bonesop en ‘n yskoue bier. Anders as die duur rib-eye steak in die La Serena club resort wat ek gewoon net met mosterd moes opvrolik. Twee glase wyn en seshonderd rand later word dit kwater my bokkapater. Hoe mis ek nie Nelson’s eye se sagte lamsvleis en steaks nie! Maar nou ja, reis moet nie net die perfekte najaag nie en selfs ‘n (ongelukkige) eetervaring maak jou weer bewus van hoé goed jy dit tuis het.

En om in Chili te reis beteken langpad vat. ‘n Mens reis maklik sommer in een dag tweehonderd kilometer om iets mee te maak.

Ek groet die gids en bestuurder. Gee ‘n stywe fooi vir albei.

Nou op pad Santiago toe. Lastarria hotel. Waar ek die oujaar gaan verpand vir die nuwejaar!

En op die lughawe wag Christiaan my laggend in; die man wat my na Neruda se huise geneem het.

*

Belangrike tekste van Gabriela Mistral gelys op Wikipedia:

1914: Sonetos de la muerte ("Sonnets of Death")

1922: Desolación ("Despair"), including "Decalogo del artista", New York : Instituto de las Españas

1923: Lecturas para Mujeres ("Readings for Women")

1924: Ternura: canciones de niños, Madrid: Saturnino Calleja

1934: Nubes Blancas y Breve Descripción de Chile (1934)

1938: Tala ("Harvesting", Buenos Aires: Sur

1941: Antología: Selección de Gabriela Mistral, Santiago, Chile: Zig Zag

1952: Los sonetos de la muerte y otros poemas elegíacos, Santiago, Chile: Philobiblion

1954: Lagar, Santiago, Chile

1957: Recados: Contando a Chile, Santiago, Chile: Editorial del Pacífico Croquis mexicanos; Gabriela Mistral en México, México City: Costa-Amic

1958: Poesías completas, Madrid : Aguilar

1967: Poema de Chile ("Poem of Chile"), published posthumously

1992: Lagar II, published posthumously, Santiago, Chile: Biblioteca Nacional 

© Joan Hambidge