Freda Plekker (1923 - 1973)
I
In Afrikaans is daar vele
uitsonderlike religieuse digters. Om enkele name te noem: Totius, gebede-verse
by Van Wyk Louw en W.E.G. Louw, Opperman, Sheila Cussons en I.L. de Villiers.
Nou onlangs het Marga Stoffer aangekondig dat NB-uitgewers 'n nuwe bundel met
religieuse verse beoog. 'n Opvolg dus van die Nienabers se Die braambos brand - 'n keur van godsdienstige gedigte (1987).
As die liefdesgedig 'n spanning
tussen die geliefde en die digter aktiveer - dikwels in 'n toestand van verlies
en afskeid - is die religieuse vers 'n boeiende verslag van die verhouding
tussen mens en God, wat verskillende aspekte of godsdiensoortuigings kan
aanspreek. 'n Mens dink aan Robert Pinsky se gedig oor die jeug van die
Jesus-gedig, opgeneem in die apokriewe boeke en boonop geskryf deur 'n Jood. [1]
II
Daar is 'n besondere pakkende
vers [2] van Freda Plekker wat so lui:
Gesprek met ’n olyfboom
Jerusalem 1966
In wasgoedtaal gesels die wind
oor balkonne
blind
en wimperloos
wat oor die Negev staar
en twintig eeue ween en klae
deur smal skagte
oor die mea culpa mea culpa
wat hulle dra
kringvormig
’n viëtnamese sirkeldig
bid Chagall se brandglasvensters
die gryswit stad
uit gryswit steen
tot feller lig
bondels olywe groet my
met ’n shabat shalom
een
met ’n duisend jare
om haar hoof
soos ’n duisend blare
het my in gedempte groen gevra
wat in die albasterkruike
van my oë was
ek antwoord:
dis die wêreld wat ek dra
dis mea culpa mea culpa maxima.
Hierdie
gedig aktiveer alreeds die omliggende landskap van Turkye en die Derwiese
dansers (WOORDE WAT WEEG/ Reisjoernaal/ Derwiese dansers. Besoek 5 Oktober
2016).
In
1967 word daar as volg geskryf:
In a statement at the Western Wall, Minister of Defense Moshe Dayan
indicated Israel’s peaceful intent and pledged to preserve religious freedom
for all faiths in Jerusalem:
To our Arab neighbors we extend, especially at this hour, the hand of peace. To members of the other religions, Christians and Muslims, I hereby promise faithfully that their full freedom and all their religious rights will be preserved. We did not come to Jerusalem to conquer the Holy Places of others.
(1967/ Reunification of Jerusalem. Besoek 5 Oktober 2016.)
Met
hierdie agtergrondskennis wil die gedig dus daardie religieuse vrede sien
gebeur. In 1967 word Jerusalem teruggegee met die simboliese Westerse Muur. By
'n besoek aan hierdie stad het ek oor die via dolorosa geskryf. [3] Die spreker
kyk uit oor die Negev (ook genoem Negeb) is 'n woestyn in die suide van Israel,
'n landskap waarin olyfbome gedy. Die (Bybelse) geskiedenis van oorlog en
ellende word deur hierdie landskap vergestalt met sy dorheid. Die beeld van
verdere troosteloosheid word deur die wasgoed in die wind uitgedra.
In die
tweede strofe word daar verwys na Chagall, die Joodse kunstenaar se
glasvensters wat alombekend is vir die spirituele simboliek. Maar die spreker
aktiveer ook die Luc bat-digvorm, wat letterlik in Sino-Viëtnamees 6/8 beteken.
Hierdie populistiese gedig begin met ses sillabes en eindig met agt sillabes. (Lụcbát - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 5 Oktober 2016).
Probeer
haar gedig die oorlog van daardie land aktiveer, naamlik die universaliteit van
oorlog? Of probeer sy die sirkelvorm van hierdie vers naboots? Of probeer sy
die religieuse verskille tussen verskillende godsdienste gelykmaak? Dat
oorlog/versoening/spiritualiteit in sirkels beweeg?
Die
derde strofe aktiveer immers die geskiedenis van Jesus Christus. Die wekroep of
groet hier is om te rus op die sabbat soos die Torah versoek. 'n Ou vrou wat
metafories "bondels olywe" is, dra die geskiedenis van hierdie land óm
haar hoof soos wat Jesus 'n doringkroon om sy hoof gedra het. Die duisend jare
om haar hoof is myns insiens 'n positiewe beeld. Sy aanvaar haar lewenslot.
het my in gedempte groen gevra
wat in die albasterkruike
van my oë was
ek antwoord:
dis die wêreld wat ek dra
dis mea culpa mea culpa maxima.
Die
vrede van hierdie persoon dra die spreker in die "albasterkruike / van my
oë" en sy word eensgesind in die dra van die religieuse geskiedenis van
hierdie streek en die mens wat in sondig is en hierom moet boete doen.
Die
albasterkruike verwys letterlik na die kruike van hierdie landskap, maar dit
aktiveer ook "the breaking of the vessels" van die Kabbala, waaroor
Harold Bloom so indringend geskryf het: die Shevirat ha-Kelim. [4]
In die
Lurianiese Kabbala dui hierdie proses op 'n nuwe begin, veral op die soeke na
'n nuwe spirituele begin. En dit is wat hierdie gedig van Plekker so uitstekend
verwoord. (Breaking of the Vessels, Shevirat ha-Kelim. Besoek 5 Oktober 2016)
Endnote:
1. From the Childhood of Jesus
by Robert Pinsky
One Saturday morning he went to
the river to play.
He molded twelve sparrows out of
the river clay
And scooped a clear pond, with a
dam of twigs and mud.
Around the pond he set the birds
he had made,
Evenly as the hours. Jesus was
five. He smiled,
As a child would who had made a
little world
Of clear still water and clay
beside a river.
But a certain Jew came by, a
friend of his father,
And he scolded the child and ran
at once to Joseph,
Saying, “Come see how your child
has profaned the Sabbath,
Making images at the river on
the Day of Rest.”
So Joseph came to the place and
took his wrist
And told him, “Child, you have
offended the Word.”
Then Jesus freed the hand that
Joseph held
And clapped his hands and
shouted to the birds
To go away. They raised their
beaks at his words
And breathed and stirred their
feathers and flew away.
The people were frightened.
Meanwhile, another boy,
The son of Annas the scribe, had
idly taken
A branch of driftwood and
leaning against it had broken
The dam and muddied the little
pond and scattered
The twigs and stones. Then Jesus
was angry and shouted,
“Unrighteous, impious, ignorant,
what did the water
Do to harm you? Now you are
going to wither
The way a tree does, you shall
bear no fruit
And no leaves, you shall wither
down to the root.”
At once, the boy was all
withered. His parents moaned,
The Jews gasped, Jesus began to
leave, then turned
And prophesied, his child’s face
wet with tears:
“Twelve times twelve times
twelve thousands of years
Before these heavens and this
earth were made,
The Creator set a jewel in the
throne of God
With Hell on the left and Heaven
to the right,
The Sanctuary in front, and
behind, an endless night
Endlessly fleeing a Torah
written in flame.
And on that jewel in the throne,
God wrote my name.”
Then Jesus left and went into
Joseph’s house.
The family of the withered one
also left the place,
Carrying him home. The Sabbath
was nearly over.
By dusk, the Jews were all gone
from the river.
Small creatures came from the
undergrowth to drink
And foraged in the shadows along
the bank.
Alone in his cot in Joseph’s
house, the Son
Of Man was crying himself to
sleep. The moon
Rose higher, the Jews put out
their lights and slept,
And all was calm and as it had
been, except
In the agitated household of the
scribe Annas,
And high in the dark, where
unknown even to Jesus
The twelve new sparrows flew
aimlessly through the night,
Not blinking or resting, as if
never to alight.
(from: The Want Bone, 1990), and reprinted in The Figured Wheel, 1996)
(“From the Childhood of Jesus”by Robert Pinsky | The Poetry Place. Besoek 5 Oktober 2016)
2. En M. M. Walters se reeks Poësie uit Verre Lande (reeks).
Johannesburg: Perskor, 1991 waar die gedigte oor die Midde-Ooste saamgestel is
deur Johan Steyn met die olyfboom as 'n belangrike simbool.
3. Via dolorosa
Die lydensweg
stap ek moeisaam
met my kamera op my rug;
verloor my groep
tussen stasie vyf en ses.
Ek dink my in
hoe U hierdie weg nou
sou sien:
“I got stoned in Jerusalem”
blaker ’n T-hemp en verderaan
staan twee Jode en korswel
oor ’n sokkertelling ’n dag
terug.
Veronika sou waarskynlik vandag
’n wet-wipe aanbied en ek meen
iemand sou dink aan ’n Red Bull
of dalk iets sterkers vir dié
pad.
Iemand sou meen U doringkroon
is cool soos ’n tatoe.
’n Nonnetjie stap uiloog verby,
terwyl ’n Ortodokse Jood selfoon
in die linkerhand
en sigaret in sy skewebek,
bewend boekevat.
En ek?
Ek kyk uit oor Jerusalem
op ’n Sondag vér van huis en
haard,
sluit my oë, tel ’n klip op
digby Golgotha
en wens
ek kon hierdie steurnisse
uitwis soos ’n raam
op my digitaal.
Jerusalem
Visums by verstek. Human &
Rousseau. 2011.
In reaksie op 'n sms wat ek op die via dolorosa vir hom gestuur het, skryf Johann de Lange “Google Golgota” (Judasoog: ‘n Keur uit die
gedigte van Johann de Lange. Human & Rousseau, 2010. ISBN 978 0 7981 5149 8).
4. By die dood van I. L. de Villiers het ek hierdie gedig geskryf:
Shevirat
ha-Kelim
vir Izak
So vra jy my op ’n keer oor die Kabbala,
oor die kruik wat in ligtende stukke breek,
oor vorms wat sig in nuwe vorms wreek.
Jy is glo in jou vroeë slaap weg
- soos ’n potlood wat onverwags breek –
maar glo my, alles word nóú besleg.
In ons Blou Bybel lê jy tussen
D. Sleigh en P.H. Roodt se wit boom,
koerantman, prediker, digter: ondertussen,
onderweg, terwyl ons, blote afdrukke
van hoër waardes, probeer takseer:
was jy meer Mensch of blote droom?
Dalk, dalk is dit reeds geskryf:
die digter moet uiteindelik verdwyn,
sodat ons nou, by nabaat, weet:
as niks meer heilig is, sal ’n vers steeds
uitwaaier soos skerwe, na God se lig.
Matriks. Human & Rousseau. 2015.
© Joan Hambidge
