George de Forest Brush - Orpheus (1890)
“Transference is
the repetition of infantile prototype relations, of unconscious desires in the
analytic relation. Without transference, psychoanalysis is simply literary criticism,
by an unimplicated, discriminating reader, lacking either affect or effect.”
Jane Gallop in The daughter’s seduction
(73).
I.
Johann de Lange
se digkuns aktiveer ‘n spanning tussen maskuliniteite en psigoanalise. Jane
Gallop wys in haar studie, The daughter’s
seduction, op die opposisie tussen feminisme en psigoanalise, 'n model wat
toegepas kan word op die werk van De Lange. Die afwesige vader is die teken in
die onbewuste van De Lange wat die verhouding tot die geliefde en die Umwelt bepaal. Hierom die soeke na
verplaasde vaderfigure in ander digters soos Van Wyk Louw, Ernst van Heerden,
Thom Gunn, ensomeer. (Die moeder se versaking vind ons eweneens in die
verhouding tot vrouedigters soos Sheila Cussons, Wilma Stockenström en Ina
Rousseau.)
Die gay-seun
ervaar dieselfde pyn en verwerping as die jong dogter wat deur haar eerste
liefdesobjek, die vader, versaak word. Hieroor het Freud uitgebreid geskryf in
die Dora-saak. By De Lange is die “closed circle” van die gesin verbreek en die
Lacaniaanse “insistence of the letter in the unconscious” word tematies herhaal
in die ervaring van melancholie, eindigheid én besef van die breekbaarheid van
alles. De Lange skryf uitgebreid oor sy verhouding met sy ouers in Vreemder as
fiksie.
Die konstruksie
van die self in Lacaniaanse terme is kultuur-gebonde en die gay-seun wat
opgroei in 'n sterk patriargale gemeenskap word dus verwerp deur die maskuliene
gemeenskap. In ‘n bundel soos Nagsweet
word daar freneties ge-cruise in 'n soektog na die verlore vader, die vader wat
die kind versaak het deur die dood. Die heteroseksuele seun se Oedipale opstand
teen die Laius-vader is hier egter verplaas na 'n vermanliking van die
Orpheus-mite. Orpheus soek na 'n man wat 'n betekenaar is vir die vader. Alleen
in die dood en deur die skryf van die gedig kan die pynlike en immer-durende
afwesigheid van die vader ópgehef word. Die gedig is in psigoanalitiese terme
sowel suture as byvoegsel om hierdie leegheid óp te hef.
“One cannot kill
the Father who is already dead,” argumenteer Gallop in navolging van Juliet
Mitchell se siening van die komplekse verhouding tussen feminisme en Freud
(1982, 14). Oedipus-De Lange kan nie die vader-Laius verslaan nie: die vader
het hóm deur sy voortydige dood as kind versaak en hierom moet daar ‘n nuwe
mite gevind word om die vader te besweer.
II.
Feministiese
teoretici fokus dikwels op die raaisels van die sfinks, oftewel, die
vreesaanjaende figurant wat Oedipus moet oorwin ten einde die stad binne te
gaan. [1] By De Lange vind ons die mite
van Orpheus, met ander woorde, die domein van die sfinks, wat in Freudiaanse
terme die “unheimliche” representeer,
word “vertaal” as Orpheus wat na
die onderwêreld moet vertrek. Oedipus los die raaisel op (oor die aard van die
mens). In party weergawes verslaan hy die sfinks; in ander pleeg die sfinks
selfmoord. Dan betree Oedipus, nadat hy reeds sy vader per ongeluk doodgemaak
het, die domein van die bloedskendige wanneer hy met sy moeder Jokaste
gemeenskap het. Orpheus se onvermoë om sy geliefde se dood te aanvaar, laat hom
na die onderwêreld gaan. Waar Oedipus onwetend bloedskande pleeg, word Orpheus
direk beveel om nie terug te kyk nie. Hy oortree en verloor die geliefde dan
verewig. Beide mites fungeer dus rondom oortreding én betreding.
Die volgende
gedigte gaan vervolgens bespreek word:
“Sonnet aan
Orpheus” (Wordende naak)
“Orpheus langs
die swembad” (Nagsweet)
“Orpheus
dismembered” (Nagsweet)
“Orpheus in die
middestad” (Nagsweet)
De Lange
problematiseer die manlike of falliese diskoers. Hy gebruik die verhaal van
Orpheus wat sy vrou Eurydike verloor het nadat ‘n slang haar gepik het. Orpheus
vertrek dan na die Onderwêreld (Tainaron)
om na die geliefde te soek. Hier tref hy Hades en Persephone aan, wat geraak is
deur sy ellende en verlies. Hy vind dan vir Eurydike en hulle mag vertrek na
die Bo-Wêreld op voorwaarde dat hulle nie sal terugkyk nie. Wanneer hulle egter
na bó beweeg, sien hy 'n voël wat vlieg en in verrukking kyk hy terug. En dan,
weens sy oortreding van die reël, gly sy terug in die ryk of domein van die
dooies. [2]
Veral twee
Franse psigoanaliste werk met die Orpheus-mite, te wete Maurice Blanchot en
Jacques Lacan. In Blanchot se beroemde The
gaze of Orpheus: and other literary essays word die mite van Orpheus
gebruik om kreatiwiteit of die skryfproses te sien as ‘n kompensasie vir
verlies. Orpheus se sang simboliseer dus die digterlike vertolking van afskeid
en verlies, ‘n deurlopende tema in die werk van De Lange. Vir Blanchot is die
dubbelvlakkigheid relevant: die spanning tussen lewe en dood.
Blanchot sien
die “ek” alreeds as 'n konstruksie van die dood. Orpheus se ambivalensie is
ooglopend: hy behoort tot die orde van sowel die lewe as die dood, net soos die
cruiser in De Lange se gedigte telkens beweeg tussen die wêreld van die
alledaagse én die transgressiewe. Deur die besoek aan die onderwêreld, stel die
spreker homself bloot aan die dood: gevare soos aanranding of Vigs kan hom na
die onderwêreld verban en waarskynlik is daar 'n onbewuste begeerte om in die
dood één te word met die vader.
Die Lacaniaanse
lesing van die Orpheus-mite is dubbelsinnig, te wete ‘n wêreld van die lewe en
die dood. Veral in die sogenaamde spieëlfase vind ons alreeds die
dubbelkantigheid: die kind ervaar skeiding van die moeder en sodoende word hy deurgaans
bewus van sy on-afheid of gebrokenheid. Slegs in die spieël ervaar hy heel-heid
of een-heid. [3]
III.
Gallop, Blanchot
en Lacan verskaf belangrike teorieë vir die interpretasie van die verhouding
tussen digter én teks. Gallop se studie wys op die belangrike hiate, veral in
die Freudiaanse psigoanalise met betrekking tot die verhouding tussen dogter en
vader. Blanchot se studie aktiveer 'n bykans romantiese benadering tot die
kuns, met ander woorde, die gedig oorkom die dood of afwesigheid, terwyl Lacan
se siening van Orpheus gelyk gestel kan word aan begeerte (“yearning”,
desire”).
Veral Gallop is
tersaaklik vir die lees van De Lange se Orpheus-gedigte: sy gedigte is 'n
her-inskripsie van ‘n vader-teks, soos sy vertaling van Rilke se “Sonnet aan
Orpheus”. Hierdeur maak die digter homself sigbaar en hoorbaar. Veral binne 'n
eng en dikwels homofobiese leesgemeenskap vind die digter ‘n ruimte om uiting
te gee aan sy pyn. Die psigoanalitiese teorie oor vroue kan ook op gays van
toepassing gemaak word: “The seduction which the father of psychoanalysis
exercises refuses her his body, his penis, and asks her to embrace his law, his
indifference, his phallic uprightness.” (75) De Lange se homoseksuele liggaam
staan dus nie in disrespek tot die vader nie, maar speel dus die verlange na
die vader uit. Soos wat Orpheus tydelik met Eurydike versoen word, hef die
gedig die pyn of verlange op.
IV.
Sonnet aan Orpheus
Rainer Maria Rilke
Spierblom wat
die anemoon
met die
veldlumier sloom
open tot die lig
polifoon
luid die moer
instroom,
in die blom-ster
stil gespan,
spier wat
eindeloos ontvang,
dikwels so
volkome oorbeman
dat selfs die
sonsondergang
skaars die
oopgespreide blom-
blaarrande toe
laat gaan:
jy, van soveel
wêrelde besluit en som!
Ons geweldenaars,
ons hou langer.
Maar wanneer, in
watter soort bestaan,
is elk oplaas
oop, en ontvanger?
Binne die De
Lange-oeuvre word hierdie vertaling getransponeer binne die wêreld van die
gay-belewenis. Die teks word “polifoon” of meerduidig. Dit is nie meer ’n
natuurvers nie, maar word binne die konteks van die De Lange-oeuvre ‘n gedig
waarin die homoseksuele belewenis vóóropstaan. Die “spier wat eindeloos
ontvang” verwys na die rektum. “Oorbeman” aktiveer die cruising-idee in die
oeuvre wat in Nagsweet eksplisiet ondersoek word. Die geweld-motief aktiveer
eweneens die gay-onderwêreld wat hier na vore kom.
Orpheus langs die swembad
vir Willie
soos 'n
standbeeld
die soort
skoonheid
wat hoort in ‘n
museum
stil
asof jy pas
ophou adem het –
jou ore
het met die jare
toegegroei
jou arms
afgebreek
en soek geraak
en waar jou hart
was
in jou ribbekas
is nou net
marmer
koud en naak
In hierdie gedig
word die rolle tussen Orpheus en Eurydike ómgekeer. Die objek van begeerte is
soos ׳n
standbeeld wat hoort in ‘n museum. Die geliefde hoor nie die spreker nie; is
eweneens in onmag om gevoelens te vertolk of behoeftes te bevredig. Ook die
hart, die digterlike simbool van die liefde, is (soos) marmer: koud en naak.
Die geliefde representeer egter die vader se kilheid jeens die seun. Elke
mislukte verhouding heraktiveer hierdie pynlike verlies.
Orpheus dismembered
En as jy gaan,
as alles
tot stilstand
kom:
wat word dan van
my?
Sonder jou
harde borskas,
jou steil rug,
die wit sneeu
op jou arms,
jou boude wat
vuismaak
as jy loop,
jou groen oë –
hoe hou ek dit?
En jou heupe,
tuin
van dorings en
rose:
hoe vind ek ooit
weer
my pad daaruit
terug?
Hoe sprokkel ek
jou weer
bymekaar,
hoe breek ek
die leuenspreuk
van jou lag?
Nog meer pynlik
is die gedig “Orpheus dismembered”: as alles verby is, word die Orpheus-figuur
soos Osiris in stukke opgebreek. Die geliefde vra homself af hoe sal hy die
ervarings en indrukke behou. Tog was die liefde alreeds ׳n ruimte
van ambivalensie (“tuin / van dorings en rose:”) en uiteindelik is dit
onmoontlik om alles saam te snoer. Reeds ten tyde van die verhouding is die
afskeid aanwesig: die leuenspreuk (metafoor) van die lag. Die spreker beleef dus in die kortstondige
ervaring alreeds die einde met die wete dat dit 'n gedig sal word.
Orpheus in die middestad
Ek het hom leer
ken
deur 'n ou
loergat
tussen twee
toilette
een smoormiddag
in die
middestad,
lippe teen die
hout
hom afgesuig,
op my tong sy
jeug-
dige sout
geproe,
gefokus op sy
genot
die wit en
onbesmette
stringe
uitgejuig:
my naakte maal,
my onbekende
openbare fees.
In die laaste
gedig is daar ׳n
kortstondige oomblik van jouissance: die geliefde is ‘n “naakte maal”, ‘n “onbekende / openbare
fees”. Dit is egter alles kortstondig en die spreker beweeg terug in die ruimte
van tydelike een-heid met die vader vóór die versaking. Ook dubbelringe, nes
polifoon vra om ׳n dieper
lesing van die teks.
V.
En as teensang
van Emily Dickinson:
The Soul selects her
own Society
The Soul selects her own Society –
Then – shuts the Door –
To her divine Majority –
Present no more –
Unmoved – she notes the Chariots – pausing –
At her low Gate –
Unmoved – an Emperor be kneeling
Upon her Mat –
I've known her – from an ample nation –
Choose One –
Then – close the Valves of her attention –
Like Stone –
Camille Paglia
behandel hierdie gedig as een haar 43 klassieke gedigte in die Engelse digkuns.
Break, blow, burn betrek hierdie
bekende gedig van Dickinson. Hierdie gedig aktiveer eweneens ‘n spanning tussen
lewe en dood (die “Chariots” wat haar sal vervoer), maar die gedig is in ‘n
ánder toonaard geskryf as De Lange se Orpheus-verse.
Sy sluit haar af
van die lewe en die liefde. By De Lange is die geliefde ‘n standbeeld; in die
Dickinson-gedig word die siel soos steen.
Sy is reeds dood
soos Eurydike.
VII.
Onderliggend aan
die Orpheus-mite is die verhouding met die vader.
Johann de Lange
se volgehoue gesprek met die biologiese figuur wat hy bloot aanspreek as
“Pa” nie vader nie, aktiveer ‘n verdere
dimensie van die identiteit van die digterpersona. Die Freudiaanse proses van
oedipalisasie of selfidentiteit word kompleks op sy kop gekeer, omdat die kind
(De Lange) die vader word van sy biologiese vader. Die vergifnis kan nie
volledig wees nie; die vader is immers die dief van sy kinderjare en die letsel
of verwonding is dit wat onbewustelik van een bundel na ‘n ander oorgedra word.
Die vier gedigte
gee elke keer ‘n nuwe perspektief op die verhouding tussen vader en seun. In
die eerste gedig word die bou-motief uitgewerk met die vergifnis-refein (“maar
ek vergewe jou”). Daar is egter nie sprake van vergifnis nie gedagtig die motto
van Anne Sexton waar die digter probeer om die vader te vergewe, maar dit nie
kan regkry nie. Dieselfde geld die vier De Lange-gedigte: juis deur die
herhalingsdrif word die leser bewus daarvan dat vergifnis nie moontlik is nie.
Die vader is die dief van sy kinderjare en iemand wat onder ‘n eklips van
pynpille weggevlug het van die realiteit van kinders versorg. ‘n Eklips is
letterlik wanneer ‘n astronomiese liggaam tydelik deur ‘n ander een verdonker
word.
Totality during
the 1999 solar eclipse. Solar prominences can be seen along the limb
(in red) as well as extensive coronal filaments.
An eclipse is an
astronomical event that occurs when an astronomical object is temporarily
obscured, either by passing into the shadow of another body or by having
another body pass between it and the viewer. An eclipse is a type of syzygy.
The term eclipse
is most often used to describe either a solar eclipse, when the Moon's shadow
crosses the Earth's surface, or a lunar eclipse, when the Moon moves into the
Earth's shadow. However, it can also refer to such events beyond the Earth-Moon
system: for example, a planet moving into the shadow cast by one of its moons,
a moon passing into the shadow cast by its host planet, or a moon passing into
the shadow of another moon. A binary star system can also produce eclipses if
the plane of the orbit of its constituent stars intersects the observer's
position.
Eclipse - Wikipedia, the
free encyclopedia (Besoek 14 Maart 2013)
In “Pa II” word
die beeld van die eklips verder gevoer: die spreker sien die skadu van die
vader wat langs hom op die grond val. Die vader se lewe het ook ‘n skadu oor
die seun se lewe gegooi. Hy trek op sy vader, maar is bewus van die vader se
afwesigheid en stilte. Die vader is deur die dood vir ewig op parool geplaas.
Deur hierdie beeld te gebruik, aktiveer De Lange dat die vader deur sy selfdood
nooit tot rus kan kom nie en dat sy lewe ook ‘n onvervulde belofte bly. Die
kind egter voltooi die vader se lewe en maak deur die bouwerk van die gedig die
vader se lewe klaar. Hy kan egter geen antwoorde vind vir die vader se dood
nie; dit bly leë kamers en die gedig se klanke (die troffel wat teen die stene
tik) is ‘n soort letterlike weerklank van hierdie paradoksale en pynlike besef
dat hy die vader liefhet, maar ook verwyt.
Die onvermoë om
te vergeef word in “Petidiendroom” verder uitgewerk. In hierdie aangrypende
distigon blyk versoening selfs in ‘n droom onmoontlik te wees. Alleen deur die
vader se dwelmsverslawing na te boots, kan hy nader aan die vader kom. Dit is
egter nou die vader wat terugpraat met die seun in ‘n droom en aan die kind ‘n
smal ampule aanbied. Die vader hoop dat dit hulle mag nader bring aan mekaar.
In hierdie somber droom kan hy egter nêrens ‘n veilige plek vind om die dwelms
te gebruik nie, want hy word deur ander agtervolg en alle plekke ruik na
oorskot. In hierdie droom word versoening gelyk gestel aan die abjekte in
Kristeva se terme. Dit is asof die spreker die volledige onversoenbaarheid in
‘n koorsdroom beleef. In die vierde vers kyk die spreker na ‘n foto van die
vader. Die vader staan op Kerkplein in Pretoria en ofskoon hy netjies aangetrek
is, is die vier brons krygers agter hom deur groenspaan oortrek. Hierdie beeld
wys op die negatiewe emosie wat die spreker koester oor die vader en De Lange
die digter van die paradoks stel dit dan klinkend:
Langs jou, op
die vaal sement,
val jou skadu
ambivalent.
Die vier tekste:
Pa
Whether you are
pretty or not, I outlive you,
bend down my
strange face to yours and forgive you.
Anne Sexton
Ander miskien
nie maar ek onthou
dat jy 'n bouer
was
met groot hande
wat steen
op steen kon
pas,
so sekuur was in
wat jy doen
en tog tuis
alles kon verbrou.
Maar ek vergewe
jou.
Die hart hou sy
eie almanak.
Stene kon jy
beter as woorde vat:
skielik was daar
'n wolkekrabber,
'n padkafeetjie
langs die pad;
kon lugkastele
bou, na cowboy-flieks gaan kyk,
of
vuurhoutjiepatrone op my Bybel plak.
Maar ek vergewe
jou.
Ander aande het
jy mandrax gedrink
en vroeg gaan
slaap, moeg,
die woonstel
onherbergsaam gemaak
met jou hortende
asem. Die kroeg,
enklave waar jy
kon ophou kwel,
het sy grys
vergetelheid geskink.
Maar ek vergewe
jou.
Ek het soveel
van jou liefde verwag,
asof dit sement
was
wat ons almal
bymekaar moes hou.
Ons kon nooit
juis waterpas
oor sake sien
nie:
ek was haaks en
jy was veels te sag.
Maar ek vergewe
jou.
Hoe gaan ek
daardie trotse onbegrip
ooit weer
agterhaal, die gebroke huis weer heel?
My dapper swye
verbreek ek nou,
en mag die
onvolkome stene my nie faal.
Onbeholpe cowboy
van my jeug,
jou naam bly
leef in klip.
Ander miskien
nie maar ek onthou.
† 17 April 1936
- 16 Mei 1975
(Uit: Akwarelle van die dors)
*
Pa I
En tog het ek
hom lief: al was hy die dief
van my
kinderjare, slapend onder die eklips
van pynpille.
Aantreklik en werkloos
en ons soms
sonder kos. Ek wonder hoekom
hy nie maar daai
slag met ons
teen die berg
afgery het
soos hy gedreig
het nie; hy het my
in elk geval
saamgevat.
Donker sy droewe
oog en sy wanhoop
so volkome dat
ek gevrees het
vir sy siel. Op
‘n kampbedjie
in sy broer se
huis het hy homself
so ver weggevat
dat ek hom
vir jare nie kon
kry nie.
Nou begryp ek
méér: hy was net ‘n seun,
en ek het nooit
probeer vergewe
of verstaan: hóm
wat deur
‘n dodelike
liefde aangedryf
nagelaat het
onder andere
‘n seun wat in
pyn en herinneringe
soveel ouer is
as hy.
(Uit: Vleiswond)
*
Pa II
Ek hoor ‘n
troffel
teen die stene
tik
en sien jou
skuldig
oor jou bouwerk
buk:
jou hande pak
die stene van ‘n
huis
wat immer
onvoltooid
jou faling wil
bewys.
Ek sien jou
weer,
‘n foto: op
Kerkplein,
hande-in-die-sakke
en oë vol son en
pyn.
Jou skraal skadu
val
langs jou op die
grond.
En jou sober
lag,
weet ons, was ‘n
front.
Ek kan sien hoe sterk
ek trek op jou:
die voorkop,
mond,
en ken, en ek
onthou
jy lê iewers in
die grond,
vir ewig op
parool,
jou mond ‘n
onvervulde
belofte. Ek dool
deur jou
stiltes,
jou leë kamers
gee
niks terug, as
net jou
weerklank waar
ek tree.
Ek onthou jou,
als ten spyt,
met liefde
en verwyt:
newelagtig, byna
skim,
jou gestalte
benerig wit,
jou lyne byna
argeloos,
(half ydel elke
lid)
deur ‘n god
gekrabbel
in die lug.
(Uit: Vleiswond)
*
Petidiendroom
Never blunt your veins with love,
bind them
Ek loop my pa na
jare raak
& hy probeer
weer vrede maak.
Hy gee vir my ʼn
smal ampule –
verdowing met ʼn
streng skedule,
& hoop dit
sal ons nader bring
soos die naald
intiem deur weefsel dring.
Ek soek koorsig
na ʼn plek om te gebruik,
maar orals vind
ek oë, & plekke wat na oorskot ruik.
(Uit: Algebra van nood)
*
Pa
Op ’n foto wat
ek van jou het
luier jy swart
& wit op Kerkplein.
Jy dra ʼn wit
hemp & oortrektrui,
die wyepyp-broek
se naat
is pynlik
netjies ingestryk,
die skoene
gepoleer.
Agter jou tuur
die vier brons
krygers hand op
die roer
uit groenspaan
van die tyd.
Jy lyk
seunsagtig, rusteloos,
sigaret in jou
linkerhand,
& glimlag
half sku.
Langs jou, op
die vaal sement,
val jou skadu
ambivalent.
(Uit: Algebra van nood)
VIII.
Marius Crous
reageer op hierdie aspek van De Lange se digkuns en dekonstrueer mitologie.
Die voorblad van
Vol draadwerk bevat ‘n kunswerk,
“Ongetiteld” van Charles Tait. Die torso van ‘n man word deur skerp drade
bedreig en omvou. Draadwerk aktiveer die idioom van dwars-wees. Vol knope dan,
in Lacan se sin van die woord.
Die bundel open
met Freud se bekende stelling (“Everywhere I go I find a poet has been there
before me”) en word opgevolg met Kristeva se siening van die chora waar digterlike taal sig skuilhou,
d.w.s., in die pre-simboliese orde. “Anterior to naming”, maar ook hibridies
oor die posisie ten opsigte van die naam-van-die-vader.
Dit is ‘n bundel
van die abjekte – Kristeva het eweneens oor die aard van abjeksie geskryf, as
synde ‘n paradoksale toestand van afsku én aantrekking. Die slotvers “Endumion”
(80) aktiveer hierdie toestand waarin die digter sowel die mitologie as die
skoptofiliese verenig. Dit is balsem vir die spreker in die vers en hiermee wil
die gedienstige, gedweë, mooi liefdesvers gedekonstrueer word.
“Ná die lees van
Simon LeVay” (79) word die rede vir obsessies en abjekte gesoek. Hier is ‘n
sardonies-kritiese soeke vir “waar slaap die onderbewussyn soos ‘n skone /
lyf…” Bekend vir The sexual brain (1993)
en Gay, Straight, and the Reason Why: The
Science of Sexual Orientation (2010) behandel hierdie Brits-Amerikaanse
neurowetenskaplike die verskille tussen straight en gay mans se neurostrukture.
Hierdie omstrede studies gaan lynreg in teen Freud se sieninge van die prosesse
van oedipalisering. Dis ‘n verdere “draadwerk”-motief in die bundel waarmee die
digter die Freudiaanse onderbou waarmee hy begin het, dekonstrueer. So gesien,
wil die bundel die “skemergebiede” van die homoseksuele bestaan nog verder vat
as sy voorgangers in die digkuns.
Daar word verwys
na ‘n derde oog van plastiek (10), wat die siniese, wráng toonaard van die
bundel bepaal. (Nie derdeoog!) Die hart se draadwerk teenoor die geloof wat
gesien word as ‘n draadwerk van matryse (59). Niks is enkelvoudig nie en hierom
word ‘n sterk mitologiese raamwerk opgeroep om die gevoel van ontheemding te verduidelik.
Die naam van die vader is ook die nee
van die vader, word Lacan pertinent aangehaal (53, 54, “Vaderland”), wat sowel
die Freudiaanse rol van die moeder onttroon as die Vader/vader as heerser.
Oraloor vind ons die blik van die obsessiewe kyker, die fetisj-bedrade, die
liefhebber van die “golden shower”.
‘n Afdeling heet
nie om dowe neute nie “Aufhebung” en hier word beweeg van die (oer)mitologie
(waarop Freud geteer het), na Freud, na Lacan, na LeVay, na die Sex Pistols.
Verskillende denkrigtings word gedekonstrueer. Vandag se wetenskap is more se
mitologie. Moderne “mitologie” word ook onder die loep geneem: die selfdood van
Sylvia Plath in “Lupercal”(44): hier is die toespeling of The white goddess opvallend en hoe die feministe na haar dood Hughes
die verwyt gemaak het vir haar selfdood. En hoe dit weer in die tyd verander
het, aldus Janet Malcolm in The silent
woman. Boonop speel die film Sylvia ook tersluiks hier in: die James Bond-swembroek.
Daar is ‘n
opposisie tussen ‘n Blakeaanse “Song of Innocence” en “Song of Experience”, wat
regdeur die bundel loop.
Onderliggend bly
die leser bewus van ‘n melancholiese draad, wat ons opnuut terugneem na Freud
se seminale essay hieroor.
Die leser word
uitgedaag om mitologies spits te lees en uitdagende psigoanalitiese toepassings
te maak.
Teenoor die
apostase of afwysing van religie staan die mitologie van o.a. Anchises se
liefdesavonture. Dit word weer geplaas teenoor die banale seksuele avonture van
die ek. Homerus teenoor Vergilius. Ons vind Dido en Carthago. Die ghat in Varanasi of die trappies na die
heilige rivier waar lyke verbrand word.
‘n Ryk
verwysingsveld oor die verhouding tussen lewe en dood word hier uitgewerk: Die Odusseia, Die Aneid en die
Bengali-siening van die dood.
Ook die Ogygia,
die eiland in Die Odusseia word
weergegee. Soos die gedeifieerde Antinous.
Daar is
onthutsende portrette soos “Wawielstraat” (68) en ‘n meedoënlose
bevraagtekening van die Reële in Lacan se terme. ‘n Sentrale vers is dan ook
“Hades” (24) waar die lot van die “onbegraafdes” beskou word. Die catch-22 van
hierdie bundel is dat die digter júis in sy poging om die mitologie of
religieuse sake te onttroon, dit ook erken. Die spreker bly dus vasgevang in
die “kamer van katse en kettings” (24).
Endnote:
1. Vir ‘n
komplekse analise van al die teorieë rondom die sfinks en haar verhouding tot
die moeder Jokaste, verskaf Marianne Hirsch se studie The mother / daughter plot (Indiana University Press, 1989) ‘n
insigryke opsomming van die bekendste feministiese debatte. Teresa de Lauretis,
Cixous, en andere. Die fundamentele vraag is: waarom het die sfinks haarself
soos die moeder Jokaste doodgemaak?
2. Gluck se
opera Orfeo ed Euridice (1762) is
veral bekend en nou onlangs is die opera in Suid-Afrika by die DVD-nouveau-teaters
vertoon. Die verfilming is gemaak in die New Yorkse operahuis, die Metropolitan
en Stephanie Blythe vertolk die rol van Orpheus. Die rol is geskep vir ׳n
vrouesanger, gewoonlik ‘n mezzo-sopraan.
3. Oor Lacan het
ek al uitgebreid geskryf. Die leser word verwys na “Die
onopgeloste raaisel met spesifieke verwysing na Die Jakkalssomer van Dirk Jordaan”, (afgetrek op 15 Junie
2009).
Bibliografie:
Blanchot,
Maurice. 1995. The gaze of Orpheus: and
other literary essays. Vertaal deur Lydia Davis. New York: Barrytown
Limited.
Crous, Marius.
2012. Vol draadwerk. Pretoria:
Protea.
De Lange,
Johann. 1982. Akwarelle van die dors.
Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange,
Johann. 1984. Waterwoestyn. Kaapstad:
Human & Rousseau.
De Lange,
Johann. 1986. Snel grys fantoom.
Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange,
Johann. 1990. Wordende naak.
Pretoria: Haum-Literêr.
De Lange,
Johann. 1991. Nagsweet. Johannesburg:
Taurus.
De Lange,
Johann. 1993. Vleiswond. Kaapstad:
Human & Rousseau.
De Lange,
Johann. 1995. Wat sag is vergaan.
Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange,
Johann. 1996. Vreemder as fiksie.
Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange,
Johann. 2000. Tweede natuur.
Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange,
Johann. 2009. Die algebra van nood.
Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange,
Johann. 2010. Judasoog. ‘n Keur uit die
gedigte van Johann de Lange.
Kaapstad: Human
& Rousseau.
De Lange,
Johann. 2011. Weerlig van die ongeloof.
Pretoria: Protea Boekehuis.
De Lange,
Johann. 2012. Vaarwel, my effens bevlekte
held. Kaapstad: Human &
Rousseau.
Editorial Board. 1999. World History of Male Love, "Greek Mythology", Orpheus and Eurydice.
Flieger, Jerry
Aline. 1986. "The Purloined Punchline: Joke as textual paradigm" in
Robert Con Davis se Contemporary literary
criticism. New York: Longman.
Gallop, Jane.
1997. Feminist accused of sexual
harassment. Durham: Duke University Press.
Gallop, Jane.
1982. The daughter's seduction - feminism
and psychoanalysis. Ithaca: Cornell University Press.
Hirsch,
Marianne. 1989. The mother / daughter
plot. Bloomington: Indiana University Press.
Koestenbaum,
Wayne. 1989. Double talk - the erotics of
male literary collaboration. Londen: Routledge.
Kristeva, Julia.
1984. Powers of Horror. An essay on
Abjection. New York: Columbia University Press.
Lacan, Jacques.
1966/1977. Écrits - a selection.
Vertaal deur Alan Sheridan. Londen: Tavistock.
Malcolm, Janet.
1993. The silent woman. Londen:
Papermac.
Paglia, Camille.
2005. Break, blow, burn. New York:
Pantheon Books.
© Joan Hambidge
