Repliek | Jean Meiring oor 'Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey' (2018)

By die lees van Jean Meiring se repliek, lees ek Charl-Pierre Naudé se Die ongelooflike onskuld van Dirkie Verwey en ook resensies oor hierdie roman. Nêrens vermeld Meiring dat dit ’n metaroman is nie en hy gee los verwysings na ander tekste. 

Dit het my eerder terug geneem na Patricia Waugh se Metafiction (2002), Linda Hutcheon se Irony's Edge (Routledge, 1994) en Brian McHale se Postmodernist Fiction (Methuen, 1987) wat toelig hoé die fiksionele wêreld hierdie ontologiese problematiek aanspreek. Die sogenaamde world next door.

Maar hieroor iets later, oor die boek wat hom laat “prewel en kraai” het. Dit is inderdaad ’n uitstekende roman met “luimige slampampery” wat  mens laat wonder of hy weet wat die woord beteken? Uitasem sjoeboekie? Wat vir ’n ding is dit? (Deksels lekker dik debuut! | Netwerk24. Besoek 17 Desember 2018).

Ons verneem Jean Meiring het ’n Honneurs in Latyn. Wel, ek ’n diploma behaal met ’n kookkursus in Thailand – dit maak egter nog lank nie van my ’n sjef nie.

Ek gaan ook nie sommer ’n pop up restaurant begin nie. 

Ek antwoord puntsgewys. (Daar is tweekeer ’n nommer 4 in sy skrywe.)

1. Is jy ’n advokaat of letterkundige? Of sommer beide? Of is hierdie ’n mini-hofsaak?

2. Jou foto subliminaal? Wel, jy is ’n advokaat, nie waar nie?

3. As jy uit die reaksie álle toekomstige resensies as oningelig wil afmaak, kan ek nie help nie. Jy het jou uitgelaat oor Olga Kirsch en die studies eers na die tyd gaan lees. (Ons wag terloops nog steeds op ’n verduideliking vir die beskrywing van jou sekretaresse.)

4. Crito is aangehaal: 

Crito het hom reeds hierop gewys: “Wanneer, indien ooit, is toeëiening toelaatbaar en wanneer kom die gebruik van die kultuurgoedere van ’n stilgemaakte volk net op verdere verdelging neer? Ongetwyfeld sal ’n debat hieroor van stapel gaan.” (Tweevuis. Litnet Blogs. Besoek 24 November 2018).

Daar is die aanhalingstekens. Lewensgroot. En almal weet Crito het dit indertyd geskryf . Nou verwys hy na Helize van Vuuren se studie - ’n akademiese een weer eens (Woorde wat Weeg/ Polemies | Jeremiade van ’n buiteleser - Repliek. Besoek 17 Desember 2018).

4. Tweede 4

Jean Meiring se styl vind ek narcisties. Jy skryf duidelik om met slim woordpeletjies af te show.

5. Nêrens jou “bot” genoem nie. Jy lê hier woorde in my mond.

Kirsch se eerste vormingstaal was Afrikaans. Gaan lees die gedigte. 

Moedertaal-teoretici beklemtoon by herhaling dat die vormingsjare is die eerste taal en die taal wat in die laerskooljare gepraat is. 

Sy was op ’n Engelse hoërskool en het aan Wits Afrikaans studeer - waarskynlik’n soort verlange na die jeug? Gaan kyk tog wie was haar mentor.

6. Ek herhaal – ek hoef nie my bladsynommers aan jou te vermeld nie. Dis jou werk as resensent. Ons kan nie toelaat dat mense net menings vorm op grond van resensies nie. Die boeke moet eerstens gelees word.

7. Ek sien my as die plaaslike Chomsky? Wat ’n kompliment. Nêrens myself so tipeer nie en jare gelede is ek die Susan Sontag van Afrikaans genoem. Iemand anders het dit geskryf, nie ek nie.

8. Die punt oor simplistiese antwoorde is duidelik in Julia Kristeva en ander begrond. Daar kan nooit oor enige mens se lewe maklike antwoorde wees nie.

Hierom bestaan daar verskillende biografieë oor skrywers.

Hora est.

Hier is dit weer die advokaat wat praat!

9. Die feit dat jy sedert 2002 oor die media skryf is ’n obiter dictum. Ek skryf al sedert 1980 vir die pers resensies en rubrieke.

So?

10. Ek wonder hoé sal Jean Meiring reageer as ’n persoon sonder genoegsame regsopleiding in regstydskrifte begin skryf en oordeel.

Want hy skryf nie net resensies as ’n entoesiastiese leser nie; hy kanoniseer ook sommer op die koop toe. En as hy hierdie opmerking as ’n argumentum ad hominemervaar, het ek nie raad nie.

Om te bulder of nie te bulder nie, dit is nou skynbaar die vraag.

Dankie vir ’n leersame polemiek. Wat veel verraai van projeksie.

© Joan Hambidge

Resensie | Joy Watson & Amanda Gouws (Reds.) - Nasty Women Talk Back (2018)

Joy Watson & Amanda Gouws (Redakteurs) - Nasty Women Talk Back. Imbali Academic Publications, 2018. ISBN 978-0-639-96360-0

Resensent: Joan Hambidge

I

Joy Watson en Amanda Gouws is die redakteurs van hierdie boek wat gelanseer word onder die sub-titel: Feminist Essays On the Global Women’s Marches.

Die boek bevat 28 essays van verskeie feministe. Daar is nie iets soos Die Feminisme nie; alleen feminismes, met ander woorde, verskillende diskoerse binne die feminisme. 

Radikale feminisme verskil byvoorbeeld van akademiese feminisme, usw. Camille Paglia is byvoorbeeld nie ‘n feminis nie; eerder ‘n gender-teoretikus en -aktivis.

Maar die afgelope tyd het vroue globaal begin stem dik maar oor die patriargie. Dis fassinerend hierdie ongelukkigheid wat onder meer in die #metoo-beweging sterk na vore gekom het. Soms met funeste gevolge waar iemand vals aangekla word soos die beroemde mezzo-sopraan Anne Sofie von Otter wie se man, die Direkteur van die Operahuis in Stockholm, onlangs selfmoord gepleeg het. Agterna is die aantygings verkeerd bewys (soos dat hy ‘n operasangeres wat agt maande swanger was, versoek het om ‘n aborsie te onderneem ten einde ‘n rol te kry). Ander kere is die mat onder ‘n man se gat uitgeruk – soos met die geval Harvey Weinstein.

Daar word druk gedebatteer hieroor. Gaan vroue ooit weer die objek van flirtasie kan wees? Ja of nee? Sal ‘n man ooit weer met ‘n vrou kan dans op die maat van Perfidia soos Humbrey Bogart en Ingrid Bergman in Casablanca? 

Voel alle vroue oor mans dieselfde? Kan ‘n man ‘n feminis wees?

Die feministiese beweging het in die sestigerjare in die VSA ook stem gegee aan gay-mans. Van hierdie kwessies word aangespreek in Vamps & Tramps van Camille Paglia wat in 1994 verskyn het.

II

Een van die redakteurs is die politiek wetenskaplike professor Amanda Gouws, wat geweldig baie gedoen het om lesers van Die Burger aktief bewus te maak van ongelykhede. Gender aktiveer altyd ras en klas en hierdie triade is aanwesig in die ryke verskeidenheid van die bydraes. Joy Watson is bekend vir haar politieke analises en sienings oor wetgewing.

Jy word nie ‘n vrou gebore nie; jy word een gemáák, is die bekende mantra van Simone de Beauvoir in haar belangwekkende studie: Le Deuxième Sexe (Die Tweede seks) wat in 1949 verskyn het. (‘n Skoonheidsalon in Stellenbosch gebruik dit in hul skoonheidstaktieke vir vroue: missing the point, nogal.)

Agentskap. Gender as ‘n konstruksie. Vroueregte. Aborsie. Reg op gelyke posisies in die werkplek. Seksuele teistering. “Baas over eigen buik”, soos dit in Nederland lui. Womxn. Vrees vir verkragting.

Gouws skroom ook nie om polemici aan te vat en te wys op verkeerde aannames o.a. oor “objektiewe regspleging”. Dikwels tot die chagrin van briefskrywers wat haar (en ook vir Christie van der Westhuizen) loop in vuige en persoonlike aanvalle onderaan hulle skrywes op Media24.

Van Germaine Greer tot Hélène Cixous staan op my rakke. Hoe vrouens uitgerangeer is deur die heteronormatiewe en patriargale orde is bekend. Kyk na bloemlesings hoe lank dit geneem het alvorens vroue byvoorbeeld ‘n regmatige plek in die kanon gegun word. Nes gay-skrywers. Om nie eens te praat van swart skrywers nie. In die Afrikaanse letterkunde het die onsigbares sigbaar geword; die stemloses luid en stemhebbend. Vroueskrywers is nie meer die “mad woman in the attic” nie en die kritiek en teorie word deur intellektuele vroue be-mán.

III

Imbali moet geluk gewens word met hierdie belangrike tydsdokument wat geïnspireer is deur onse Trump se misogonistiese, anti-Islamitiese en dom uitsprake. Ek onthou hoe geskok ek was toe ek verneem het dat hy Hillary Rodham Clinton uitgestof het in die presidentsverkiesing. Raenette Gottardo se analise van die skok tref.

Inderdaad in Trump Tweetland is enigiets moontlik.

Skokkend dat juis daardie land se enorme bydrae tot feminismes so van die tafel gevee is.

“Built Bridges Not Walls” van Daiva Stasiulis wys waarmee die man besig is en Amanda Gouws wys hoe die stryd nooit ophou nie (“My Arms Are Tired of Holding This Sign”).

Helen Moffett se siening oor aborsie en liggaamlikheid tref ‘n mens tussen die oë (“Womb with a (Very Strong) View”).

In plaas van dankie, skryf sy: fuck you very much. Julle, die ou patriarge, wat nie weet wat aborsie of ‘n ginekologiese prosedure behels nie, gaan weg. En sy verwys spottend na haarself as “A Nasty Woman”.

IV

Verkragting kom om ook telkens aan bod.

Hieroor skryf Rebecca Helman uiters insigryk – die inskripsie op sowel die liggaam as psige word ondersoek. 

Germaine Greer voel weer vroue gee te veel mag aan die manlike geslagsorgaan; kontroversieel, maar ‘n ander kant van die munt (Feminist author Germaine Greer says most rape is 'just bad sex', calls for reduced sentences - Bing. Besoek 14 Desember 2018).

Rebecca Davis tree manlike middelmatigheid aan. Tereg. Hieroor kan elke vrou in die werkplek getuig: hoe slim, sterk vroue tweekeer meer moet doen as die middelmatige manne wat weet die werk gaan in elk geval namens hulle gedoen word. Hierom is dit vroue se plig (nie reg nie) om op ‘n ondubbelsinnige wyse te sê: ek is nie jou mamma/bediende/minnares of watookal nie.

Juliana Claassens neem ook ‘n plek in en Aarti Narsee praat vanuit ‘n Indiese perspektief en hoe sy die sirkel van verdrukking en gereëlde troues gebreek het. Die meeste vroue wat nie mag (of geld het nie) kan helaas nie hieruit ontsnap nie. En vrouens wat uit hierdie verdrukkings ontsnap, weet ook lewenslank hoe hul moeders onderdruk is in ‘n huwelik met min regte of vryheid nie. 

Zama Khanyile analiseer die bekende Zoeloe idioom: “Ek is, omdat jy is.”

So die ondersteuning van vroue is tersaaklik. En feminisme is nie feminisme as dit die status quo handhaaf nie, waarsku Stella Viljoen tereg. Melanie Judge analiseer eweneens die implikasies van vroueverbranding: letterlik en figuurlik.

Christi van der Westhuizen wys op die impak van ‘n andersoortige gender-identiteit en die impak hiervan op ‘n jong gemoed en hoe mense steeds bly Other.

V

Hier is verskillende diskoerse aanwesig. Die toonaard wissel van woedend tot neutraal. Van intellektueel tot gewoon emotief.

Van vroue in letterlike en psigiese tronke.

Van bydraes wat Judith Butler ("performing gender") vermeld tot die impak van slow violence (Judith Butler/ Your Behavior Creates Your Gender - YouTube. Besoek 15 Desember 2018).

Van dekonstruksie tot emosionele karterings.

'n Vrou kan met haar stiletto's misogonisme plattrap.

Dis 'n studie wat wys op die mure van vooroordeel wat steeds in die gemoed voortbestaan.

Filmrubriek | Vertellers (2018)

I

Die openingskoot van Lost in Translation (Sofia Coppola, 2003) fokus op Scarlett Johannson se agterstewe. 'n Jonge Scarlett, nog maar net sewentien, lewer 'n sterk vertolking.

Hierdie film ondersoek die misverstande rondom taal ('n r wat in Japannees 'n l word), tydverskille tussen die VSA en Japan, en veral: verskillende aannames oor liefde en verhoudings.

Bob Harris (Bill Murray), 'n bekende Amerikaanse akteur, is in Tokio om 'n whisky-advertensie te maak waarvoor hy goed betaal word. In die hotel ontmoet hy vir Charlotte, 'n afgestudeerde filosofie-student van Yale wat saam met haar man hier is. Hy is 'n fotograaf en telkens op pad uit met suggesties dat hy 'n bekende filmster sien.

Charlotte (Scarlett Johannson) is geïsoleer en sy raak bevriend met Bob. Hy ontvang fakse en oproepe van sy vrou. Hy vergeet sy kind se verjaarsdag en in 'n foonoproep versoek hy haar dat hy gesonder wil leef en minder pasta wil eet. Hoekom bly jy nie sommer daar nie? vra die vrou. Die gesprekke handel dikwels oor oppervlakkige kwessies soos binnehuisversiering of die kleur van 'n mat.

Charlotte luister na oudio-boeke oor die siel, besoek tempels, onder meer ook 'n besoek aan een in Kioto.

Hulle raak vriende na 'n nag saam met Charlotte se vriende in 'n kroeg.

Charlotte is maar twee jaar lank getroud en ontnugter deur John, terwyl Bob na vyf-en-twintig jaar vir Charlotte kan raad gee: hoe kinders jou lewe onherroeplik verander en hoe jy uiteindelik by jouself uitkom.

Bob en Charlotte is beide slapeloos en deel hulle wedersydse frustrasies met mekaar. Hy weerhou hom daarvan om fisies by haar betrokke te raak.

Die kroeg in die Park Hyatt hotel is 'n sentrale fokuspunt en Bob slaap een nag met die sangeres in die kroeg. Dit ontstig Charlotte, maar na 'n alarmparade versoen hulle buite in die straat.

Wanneer Bob vertek, vra hy die taxi om te stop. Hy roep na Charlotte wat in die straat wegstap. Hy soen en omhels haar.

En laat haar agter.

Die kyker weet nie wat hy in haar oor fluister nie. 'n Belofte van 'n wedersiens?

Waarskynlik nie. Lost in translation: verlore in oorvertel of vertaling. Altyd net-net nie daar nie. Soos wanneer hulle in 'n karaoke-bar 'n bekende liedjie van die noot afsing.

II

So klink die dialoog wanneer die advertensie gemaak word:

Director (in Japanese, to the interpreter): "The translation is very important, O.K.? The translation."
Interpreter (in Japanese, to the director): "Yes, of course. I understand."
Director (in Japanese, to Bob): "Mr. Bob. You are sitting quietly in your study. And then there is a bottle of Suntory whisky on top of the table. You understand, right? With wholehearted feeling, slowly, look at the camera, tenderly, and as if you are meeting old friends, say the words. As if you are Bogie in Casablanca, saying, 'Here's looking at you, kid,'—Suntory time!"
Interpreter (In English, to Bob): "He wants you to turn, look in camera. O.K.?"
Bob: "...Is that all he said?"

En die verwysing na Casablanca hier is 'n kode oor hoe die film gaan afloop. Verydelde drome ...

III

Dit is tersaaklik dat hierdie film gemaak is deur 'n vrou en meer spesifiek, die dogter van een van die grootste filmmakers: Francis Ford Coppola. 

Sy is die dogter van Michael Corleone (vertolk deur Al Pacino) wat sterf in Godfather III in 'n wraakaksie teen haar vader.

Haar spel is destyds deur die media gestriem, maar Sofia Coppola het ondertussen 'n gerekende filmmaker geword.  Sy het in 1990 'n bitsige prys verower vir die Swakste Ondersteunende Aktrise.

Hieroor was sy neutraal, omdat sy nooit werklik 'n aktrise wou wees nie. En stellig was dit op haar posisie gemik as behorende tot wat beskou word as die Adel van Hollywood.

 Marie Antoinette (2006) en La Traviata (2017) is verdere uitstaande werk.

IV

Roland Barthes se L'Empire des signes verskyn in 1970, en in 1982 vertaal Richard Howard dit as The Empire of Signs. Dit verskyn by Farrar, Straus and Giroux, Inc. in New York.

Tokio as 'n stad sonder straatnommers en Japan as 'n semiologiese sisteem. Dit het Barthes goed begryp.

Soos Sofia Coppola wat die kyker voorstel aan die tekens van 'n frenetiese stad, Tokio met die Westerling wat interpreteer en verkeerd verstaan. Of uitgesluit voel.

Trouens, indien 'n mens in Japan op besoek was, begryp jy die ryk-van-tekens. 

Sofia Coppola jukstaponeer die Japannese tekens met die binneruimte van 'n hotelkamer waar die Westerling hom of haar afsluit van die semiologiese sisteem.

Treine en tempels. Neonligte en videospeletjies.

Manga en boeke.

Japan signifieer 'n ou en nuwe kultuur wat saambestaan.

V

Uiteraard is Casablanca die ondergrond van hierdie teks.

Kognitiewe dissonansie.

Twee kulture in stryd: die Duitsers en die Franse wat in die kroeg hul volksliedere teen  mekaar sing.

'n Liefde in Parys tussen Rick en Ilsa.

Wat nou weens die oorlog 'n herbesoek word van misverstande, verlating en verraad.

Hierdie 1942 film van Michael Curtiz - waaroor Umberto Eco so insigryk geskryf het in The Role of the Reader (1979) - bly 'n baken. Al geparodieer in advertensies met die lieflike Ingrid Bergman en Humphrey Bogart wat haar red. Woody Allen se Play it again, Sam (1972) aktiveer ook hierdie rolprent.

Politieke ambisies word gesinkopeer met persoonlike verbintenisse - wat nooit in die herinnering sal verbygaan nie, herinner Rick ons.

Rick's Café heet 'n restaurant in Tamboerskloof. Nie die regte Rick's Café Américain nie. In die film is die VSA nog neutraal teenoor die Franse Vichy's en die Duitsers.

Rick (Bogart) gee voor hy is neutraal en onbetrokke - maar hy word ten slotte uitgewys as 'n man wat 'n keuse moet maak vir sy geliefde. Al gee hy voor om net in homself geïnteresseerd te wees, bely hy immers aan Ilsa dat hul ervaring in Parys vir altyd sal bly bestaan. (As Time goes by...)

Dit is 'n film wat kommentaar lewer op mense se politieke betrokkenhede (Laszlo, Ilse se man was in 'n konsentrasiekamp) en is bewus van Rick se gevoelens vir Ilsa.

Met die herkyk, kan 'n mens net sê: Here's looking at you kid.

En die film kry telkens 'n nuwe lewe!

© Joan Hambidge

Rubriek | Harold Bloom en estetika (2018)

I

Die afgelope naweek kyk ek weer na die wonderbaarlike onderhoud met Harold Bloom gevoer na die verskyning van The Western Canon in 1994 (Harold Bloom interview on The Western Canon, 1994. Besoek 4 Desember 2018).

Binne-lesers sal weet hoe Bloom te velde trek teen die sogenaamde School of Resentment, oftewel die literatore wat meer oor boeke lees as wat hulle boeke bestudeer. En boonop die estetiese aspek van die teks ontken. So beskou, meen Bloom, kan ‘n middelmatige teks (wat polities korrek is) op dieselfde vlak gelees word as Shakespeare of ‘n klassieke werk.

Dis dieselfde Bloom wat ook by geleentheid geskryf het dat daar geen tekste is nie; net onsself. En die agonistiese aspek van die letterkunde waaroor hy ‘n hele boek geskryf het Agon: Towards a Theory of Revisionism (1982) wys op die inherente kompetisie in sowel die skryf- as die leesaksie.

Om resensies te skryf, as ‘n mens Bloom se model verder neem, is om ‘n teks in te skat en te beoordeel. Maar met kundigheid.

En die kundigheid van so ‘n meester-leser word duidelik gemaak in ‘n lesing oor Herman Melville se Moby Dick (Harold Bloom on Melville's Moby Dick - YouTube. Besoek 4 Desember 2018).

II

Wat Bloom skryf oor boeke, kan van toepassing gemaak word op films.

Die afgelope tyd is twee belangrike filmmakers oorlede: die Italianer, Bernardo Bertolucci en die Brit, Nicolas Roeg.

Beide filmmaker het belangrike films gelewer en 'n mens wonder of Last tango in Paris (van eersgenoemde) of Bad Timing en Don't Look Now (van laasgenoemde) in hierdie polities-korrekte tyd sou gemaak kon word?

Last Tango in Paris (1972) het geweldige kontroversie in sy tyd veroorsaak. Die berugte bottertoneel het Maria Schneider onkant betrap en sy het gevoel dat beide Bertolucci en Marlon Brando agter haar rug gekonkel het. Meer nog: sy het gevoel dat hulle haar simbolies verkrag het.

Sy het nooit vrede gemaak met Bernardo nie, maar vriende gebly met Brando. Haar lewe is verwoes deur dwelms en kanker.

In onderhoude het sy telkens uitgevaar het teen die regisseur wat skynbaar skouerophalend gevoel het dat sy kuns belangriker is as haar vete met hom.

Die film het in sy tyd geweldige kontroversie ontlok:

The movie was banned in Italy just after its release in 1972, and was not released again until 1987. The case went back and forth in the courts until the high criminal court banned the film in 1976 and ordered all copies confiscated and destroyed. Bertolucci, Brando and Schneider, as well as the producer Alberto Grimaldi, were sentenced to two months in jail and a fine of $40 each — although the jail terms were suspended.
(Last Tango in Paris' director Bernardo Bertolucci dead at 77. Besoek 5 Desember 2018).

Nicolas Roeg se films het eweneens al omstredenheid veroorsaak.

Was daar werklik seks tussen Julie Christie en Donald Sutherland in Don't Look Now (1973)?

Volgens my wel ja, ofskoon beide akteurs dit steeds bly ontken.

Nicolas Roeg se Bad Timing (1980) is eweneens 'n grensdeurbrekende film. Die psigoanalis wat sy geliefde in ‘n koma seksueel betree, het eweneens baie reaksie ontlok deur die jare. Art Garfunkel (Alex Linden) is die psigoanalis en Theresa Russell, Roeg se vrou, vertolk die rol van Milena. Harvey Keitel (as speurder Netusil) moet agter die kap van die byl kom. Hy werk met die tyd wat Alex in sy motor gery het en na die radiostasie geluister het na middernag. Hy lieg dus oor wánneer hy die ambulans gebel het. Die “bad timing” dus waarna die film verwys, maar ook die verkeerde keuses wat mense maak in liefdesverhoudings.

Aanvanklik is Alex bekoor deur Milena – maar dan vind hy haar uitbarstings (weens dwelms en alkohol) onaanvaarbaar.

Tonele tussen die twee hoofkarakters is seksueel gewaagd.

Dit speel hoofsaaklik af in Wene en die film ondersoek die Freudiaanse nosie van loer en kyk.

In lesings sien ons die kind wat kyk en Alex verduidelik vir sy studente die beginsel van afloer. Die kyker is in hierdie film ‘n voyeur wat die intieme verhouding van die twee mense betree. Dis asof die film kommentaar lewer op wat gebeur wanneer jy as filmkyker afloer.

Die einde is in New York wanneer Alex na Milena roep vanuit ‘n taxi, maar sy reageer nie. ‘n Mens sien net die letsel op haar keel van die operasie wat haar lewe in Wene gered het.

Boonop het Garfunkel se minnares, Laurie Bird, tydens die maak van hierdie komplekse film selfmoord gepleeg. 

(Bad Timing - Wikipedia. Besoek 5 Desember 2018).

III

Colette (2018) is ‘n film van Wash Westmoreland (regisseur) met Keira Knightley, Dominic West, Eleanor Tomlinson, Denise Gough en Aiysha Hart, het sopas in Suid-Afrika begin draai.

Die Franse skrywer Colette se lewe in haar jonger jare word in hierdie film ondersoek. Sidonie-Gabrielle Colette (1873 - 1954) begin haar skrywersloopbaan as 'n jong vrou wat gemanipuleer word deur haar man, ‘n egte libertyn ene Henry Gauthier-Villars, wat haar werk onder die pennaam Willie publiseer.

Hy neem haar weg van die Boergondiese platteland na 'n eksotiese bestaan in Parys waar sy haar lesbiese identiteit ontdek. Aanvanklik orkestreer en beheer hy haar lewe nes haar skrywersloopbaan. Sy word toegesluit om elke dag te skryf sodat sy uitspattige bestaan gefinansier kan word deur háár kreatiwiteit. Uiteindelik wanneer hulle skei, kan sy bewys dat die werk hare was. Hy verkoop onder andere die kopiereg sonder haar toestemming.

Die film ondersoek veral haar verhouding met die openlike lesbiese Missy (Marquise de Belbeuf) wat mansklere dra en in die pantomime Rêve d'Égypte veroorsaak 'n ligte skandaal. Dit het tot gevolg dat hulle nie meer kan saambly nie. Denise Gough vertolk die rol teen haar skoonheid in.

Keira Knightley transformeer van 'n meisie met vlegsels tot 'n uitgesproke feminis, en meer nog, 'n woman-identified-woman. Soos sy agentskap verkry in haar verhouding met haar man (uitstekend vertolk deur Dominic West), haar ouer eggenote wat telkens haar belieg en verhoudings het met ander vroue, word Knightley al hoe mooier. In 'n stadium sien hy selfs een van haar minnaresse en die verraad loop uit op 'n roman. En weer eens: 'n skandaal.

Wash Westmoreland se film is besonder vernuftig.

Dit karteer die eeuewending en hoe die mores verander het. Besonder veelseggend is hoe die regisseur uiteindelik die gegewe romantiseer. Die beeldskone Knightley - 'n mens kan die film gewoon net geniet vir haar danstonele - is aantrekliker as wat Colette was. Ons sien dit in die slot wanneer daar 'n kort historiese verslag gegee word met foto's van hoe die karakters werklik gelyk het.  ‘n Endnoot as regstellende aksie kan ‘n mens argumenteer.

Die film werk, omdat die spelers nie probeer om 'n faux-Franse aksent aan te plak nie. Hulle praat in hul oorspronklike aksente.

Daar word dus 'n fyn analise gemaak van vrou-wees en hoe vroue se werk gekaap kon word deur mans. In hierdie tyd moes vroue dikwels onder manlike pseudonieme publiseer. Of verkieslik die swye bewaar.

Die film gee nie die volledige prentjie van 'n komplekse lewe weer nie. Dit ekstraheer belangrike aspekte van haar jonger lewe. Colette publiseer in 1944 Gigi, die verhaal van die sestienjarige Gilberte, 'n courtisane wat vele rolprente en opvoerings ontlok het.

Katherine Ann Porter en Truman Capote was bekoor deur haar. Capote het 'n verhaal oor haar geskryf.

In Frankryk was daar egter tydgenote soos André Gide en Marcel Proust wat tereg groter as sy beskou was. Haar werk, soos hierdie biografiese drama uitwys, fokus egter op die skrywende vrou wat stemhebbend raak. ‘n Mens sien hoe daar met die hand en ‘n vulpen geskryf is: stadig in die inkpot gedoop. Die Franse feminis Hélène Cixous se White Ink (2014) word so geaktiveer: vroue wat onsigbaar is, maar deur skryf 'n identiteit vind.

Juis omdat dit met die hand geskryf het, kon daar uiteindelik bewys word dat dit Colette se werk was en nie haar mentor s’n nie.

IV

En as 'n mens Harold Bloom se dictum van estetika as uitgangspunt neem, bly hierdie films van Bertolucci en Roeg bakens in die filmkuns en is die film oor Colette belangrik.

In Bloom se woorde:

Aesthetic value emanates from the struggle between texts: in the reader, in language, in the classroom, in arguments within a society. Aesthetic value rises out of memory, and so (as Nietzsche saw) out of pain, the pain of surrendering easier pleasures in favour of much more difficult ones ... successful literary works are achieved anxieties, not releases from anxieties.

En:

Real reading is a lonely activity. (The Western Canon, 534).

En dit kan ook op films van toepassing gemaak word.

© Joan Hambidge

Resensie | P.R. Anderson – In A Free State (2018)

P.R. Anderson – In A Free State. uHlanga, 2018. ISBN 978-0-620-81224-5

Resensent: Joan Hambidge

I

Dit is die derde digbundel van hierdie digter wat in 2003 die Sanlam Literary Award ontvang het. Hy is die skrywer van Litany Bird (2000), Foundling’s Island (2007) en sopas verskyn die evokatiewe bundel In A Free State met die subtitel: A Music. 

Nou onlangs was ek ‘n beoordeaal vir ‘n Engelse digkuns-prys en al die inskrywings is anoniem beoordeel. P.R. Anderson se gedig was die beste.

Hoe benader ‘n mens hierdie lang teks wat uit 74 gedigte bestaan? Die gedigte is elusief en illusionêr. Dit handel oor die letterlike Vrystaat (hier te lande), maar sinkopeer ook met die betekenis van ‘n Vry-staat. 

Die teks dwing die leser om assosiatief te lees asof jy luister na ‘n komposisie. Opera aktiveer immers die luisteraar se vermoë om ánder betekenisse los te maak en om buite tyd en ruimte te beweeg.

In hierdie bundel is daar geen konvensionele vashouplekke nie. Die leser word letterlik van bakboord na stuurboord gestuur om telkens anders te kyk na die aard van die digkuns en na die geskiedenis van hierdie land.

Behalwe vir die bloedige geskiedenis van die land – met die Vrystaat as ‘n middelveld – aktiveer hierdie bundel ook die verskillende poëtikale tradisies wat bestaan. Anderson se bundel praat uiteraard met Gilbert Gibson se bundel Vry-wat in  2015 verskyn het (Woorde wat Weeg/ Gilbert Gibson - Vry- (2015). Besoek 29 November 2018).

En al is die opset “bedoel” of  nie, aktiveer dit hoe verskillende diskoerse tegelykertyd, dog apart bestaan in Suid-Afrika. 

Pogings om een bloemlesing of literatuurgeskiedenis saam te stel (soos Chapman al probeer het), wys ironies genoeg uit hoe die verskillende literature apart bestaan met verskillende lees- en skryfkonvensies.

En tog al weet digters nie van mekaar nie, is die gedigte daar vir die gesprek.

Net soos modernisme steeds saampraat met die postmodernisme. 

Is hierdie teks modernisties of  dalk eerder metamodernisties? ‘n Reaksie dus op die postmodernisme en selfs kritiek daarop?

Waaroor handel hierdie bundel? Die tema is oënskynlik een van ‘n jong meisie wat transformeer, vlug, sterf – daar is ‘n verwysing na uile (simbool van die dood). In Afrikaans het ons Jeanne Goosen se ‘n Uil vlieg weg wat in 1971 verskyn het. Goosen se Om ‘n mens na te boots (1975) laat die leser ook in die duister wanneer jy ‘n begin of middel of einde soek.

In die tyd van uile is Sarina Dönges se hoogs onderskatte bundel wat in 2004 verskyn het. Michèle Betty se Metaphysical balm (2017) gebruik ook die uil as ‘n simbool van transformasie en transfigurasie.

Gedig 53 van Anderson klink so:

1

What to do with the word

“concentration”?

Commissariat of spectacles, pencils.

2 

Clerical war.

This is the estimate

of death. || of infants

3

Dysentried, whole tents

shitting their skirts, skin sunk.

Human clay.

‘n Ontstellende en skerp gedig oor die Anglo-Boereoorlog (ook genoem die Suid-Afrikaanse oorlog), wat in Afrikaans Marais, Totius, Leipoldt, e.a. aktiveer.

En omdat hierdie bundel ‘n mens soos wanneer jy na musiek luister, assosiatief laat reageer, aktiveer dit Patrick Cullinan se gedig “Love and war” uit die bundel Transformations (1999):

And to my friends I send

a blessing:

the shock of second sight.

But to enemies I reserve

truth absolute,

implacable light.

In love and war

you have to be fair:

serve both right.

Die gedigte neem mens op vele trekpaaie (72) en ‘n sentrale vers is 62 met Cronje en die verwysing na Burgerschap.

Die digter kan egter nie die vryheid raaksien nie …

Piet Cronje, 'n belangrike rolspeler, het in albei Vryheidsoorloë geveg en tydens die eerste oorlog het hy ‘n Britse leër by Potchefstroom oorrompel (Tweede Vryheidsoorlog - Wikipedia. Besoek 29 November 2018).

In gedig 72 word Steyn en Moshoeshoe vermeld. Die aanvalle op die legendariese koning word geaktiveer. Hy het gewoon op Thaba Bosiu (berg van die nag) en in volksgeloof (urban legend) groei die berg in die nag en krimp dit weer in die dag.

Dit was ook ‘n vesting teen sy vyande.

Grondbesit word aangespreek. Die gesprek van die dag. In hierdie bundel word die leser terug geneem na ons bloedige geskiedenis van die ABO tot nou.

“The saddest country” aldus die pynlike gedig 55:

Your unbeing being the saddest

part of me, the saddest country,

I stop for nothing.

(66)

II

Die drie vlakke van die gedigte aktiveer Jacques Lacan: die Verbeelde, die Simboliese en die Reële ordes van betekenis.

In Žiżek! (Astra Taylor se film oor die filosoof) analiseer Slavoj die televisie-dokumentêr met Lacan (Zizek! - Wikipedia. Besoek 30 November 2018).

Ek praat die waarheid, meen Lacan, maar terselfdertyd beklemtoon hy: waarheid is onmoontlik.

Hy hou nie van Lacan se styl nie; dis aansitterig en vals, meen onse Slavoj, maar wát hy skryf, is van belang.

Croire y: glo my simptoon en hierdie bundel word simptome van verliese, sowel op 'n politieke as 'n persoonlike vlak.

In Lacaniaanse terme aktiveer die gedigte objet petit a: die verlore objek.

En dit is presies wat hierdie bundel doen. Soos wat ons kyk na Slavoj Žiżek se dokkie wat Lacan analiseer op tv, kyk ons na P.R. Anderson wat in die openingsgedig kyk na T.S. Eliot en die lang modernistiese gesprek:

“Come April and the cosmos …"

Ek is gaande oor Anderson se styl. Ek vind sy gedigte opwindend en hoogs boeiend. 

‘n Sentrale vers is nommer 49:

“Suffer the Life, then, to kindle

your dust as tinder, to burn your book.” (60)

En hoe die plante ook ingewerk word, is belangrik. Soos nooienshaar (34):

Walking on verges, crossing the patchwater, cloud

underfoot, sidestepping the nooienshaar of cassettes tape's

(Photos of South African Plants - Category/ Parasites - Image/ Cassytha ciliolata. Besoek 30 November 2018).

“the Sputnik, the Concertina, the Sheep Knife, the 9-Volt Battery.”

Sommer al die temas in een versreël vasgevang.

“On this world, this dibbled lens, this disc,

etc.” (35)

Dit is 'n bundel wat elke herlees en herbesoek ander betekenisse losmaak. Dit is sedimentêr en vol lae (23).

Ons lees ook 'n verwysing na mille-feuille ...

Endnote:

Gilbert Gibson - Vry-.Human & Rousseau, 2015. ISBN 978-0-7981-7053-6 | ISBN 978-0-7981-7054-3 (epub) | ISBN 978-0-7981-7055-0 (mobi)