‘n Nota by Debbie Loots se Split
Queillerie, Kaapstad. 2015, ISBN 978 0 7958 0096 6plo
I
Nou onlangs lees ek toevallig ‘n Rooi Rose en ‘n voormalige redaktrise
van ‘n vrouetydskrif begryp Simone de Beauvoir se dictum verkeerd. Sy
approprieer “jy word nie ‘n vrou gebore nie, maar een gemaak” as ‘n positiewe
stelling dat jy met lipstiek en wat nog verbeter kan word!
De Beauvoir het gemeen vroue is die “tweede
seks”, dus onderdanig aan die manlike orde.
Op die voorblad van Debbie Loots se
roman Split loof Marita van der Vyver
dit as ‘n vars nuwe stem om oor opgewonde te raak. Op die agterblad staan
Anchien Troskie se woorde: “Lekker gebeurtenisryk, met karakters wat in jou
hart kruip – ek het heerlik gelees!”
En wat lees sy?
Wat vroue in tekste lees, is ‘n
kortpad om hul psiges te begryp. Dit het Nabokof vir ons uitgewys in sy
beroemde Cornell-lesings gepubliseer in die tagtigerjare: beide Madame Bovary en Anna Karenina se lewenslot word bepaal deur die populistiese tekste
wat hulle gelees het.
Op bladsy 43 verneem ons Vera lees
Nancy Friday. Nie alleen lees sy dit nie, maar sy lees dit ook voor aan die
minnaar: ”Simon se kop beweeg op en af met die deining van haar maag terwyl sy
vir hom uit die Nancy Friday lees. Sy hand flap sy pap penis heen en weer. Hy
luister, oë op die plafon. Hy geniet die stories, sy kan sien, en sy is bly toe
hy harder aan sy penis begin trek”.
Die vrou is dus in beheer danksy die
bevrydende teks wat haar fantasie weergee ...
II
Friday se My secret garden en Forbidden
flowers (1975) gee die geheime fantasie-lewe van die vrou weer, een wat
stilgemaak word deur die patriargie. In Loots se roman is swangerskap eweneens
een van die temas wat ontgin word. Hiermee word die vrou verbind aan die man en
is sy afhanklik van hom.
Swangerskap, aborsie, voorbehoedmiddels
word deeglik onder die loep geneem, nes die sogenaamde “ongehude moederskap”.
My secret garden (1973) is ‘n teks met onderhoude
waarin vroue hul seksuele fantasieë verklap. Hierdie teks het uiterse omstrede
reaksies tot gevolg gehad. Friday is onder meer daarvan beskuldig dat sy sélf die
fantasieë uitgedink het en binne sekere feministiese kringe is sy as
on-feministies afgemaak. Vandag weet ons daar is nie iets soos die feminisme
nie; eerder feminismes, te wete verskillende vergestaltings van vrou-wees. En
dit is waarop Stanley Kubrik fokus in Eyes
wide shut (1999): die fantasie van die vrou wat die man probeer troef.
Is dit tog nie ironies dat Tom Cruise
en Nicole Kidman se huwelik na hierdie film verby is nie? Het dit iets te make
gehad oor die betreding van die fantasie?
Een van haar tekste wat die blywende
indruk op my jong gemoed gemaak het, is My
mother, my self (1977) met die subtitel: The daughter’s search for identity.
Volgens Friday ontglip die jong vrou
die mag van haar moeder vir ‘n kort periode: wanneer sy die huis verlaat na
skool. Die oomblik wanneer sy trou en kinders kry, word sy al hoe méér soos
haar moeder.
III
“Let us look at the web and not the spider,” het Nabokof opgemerk oor Dickens. Hoe tekste met mekaar in gesprek tree, bly ‘n fassinerende proses.
En dit is wat Roland Barthes die doxa van die teks genoem het. Al is die stories voorspelbaar en nie genoegsaam ontgin nie, is die ideologie van vroue se smagting na (seksuele) bevryding en agentskap presies dit wat hierdie leser in hierdie tekste vind; tekste wat vérby die middelmoot-dimensie beweeg.
En of vroue al meer bevryd geraak het, blyk nie die geval te wees nie. Dit bly dieselfde misverstande en gevegte binne die heteronormatiewe domein.
‘n Mens sou ook die politieke dimensie van die roman kon ondersoek, maar die genderaspek het my geïnteresseer.
Dalk omdat die fantasieë verskil?
Lien se vertelling onder andere oor ‘n lesbiese tante met begrip, gee agentskap aan die jonger vrou.
© Joan
Hambidge
