Monday, February 11, 2013

Tobea Brink - Die hemelklip (2007)



Tobea Brink: Die hemelklipKwela, 2007. ISBN 0 7957 0249 3.

Resensent: Joan Hambidge

Jan van Tonder se Roepman gee ‘n intense blik op die jong kind wat op die rand van volwassenheid staan – met al die onsekerhede van identiteit wat daarmee gepaardgaan. Sopas het daar ‘n vroulike pendant van Roepman verskyn: Die hemelklip van Tobea Brink wat deur Kwela uitgegee is.

‘n Jong meisie, ‘n ek-verteller soos by Van Tonder (daar wel ‘n seun), lewer verslag oor haar sieninge van die lewe, en meer spesifiek, die ervaring van ‘n Mongool-tweelingbroer en die impak daaran op haar lewe. Dit is dus ‘n komplekse siening van identiteit, want die boetie is haar –ling, haar aanhangsel. Sy versorg en beskerm hom; sy ervaar die spot van ander kinders wanneer hy, ten spyte van sy gestremdheid, skoolgaan en o.a. ‘n wind laat op die bus of ander grensoorskrydende gedrag openbaar.

Háár emosies oor hom is kompleks. Enersyds wil en probeer sy hom beskerm; andersyds is hy ‘n verleentheid en lewer hy haar uit aan kinders se spotspraak.

Die jong kind se soeke na aanvaarding word egter gekompliseer deur die –ling, haar ekstensie as’t ware. In hierdie opsig word die emosionele belewenis van die karakter so raak beskryf – met min en helder woorde word ‘n suggestieryke atmosfeer geskep.

Daar is fyn poëtiese oomblikke wanneer sy in die beespaadjie afstap:

“Ek las nog name by. Gielie se koeiname. Hoesa se name, terwyl ek saam met Pa in die beespaadjie loop...Modemeid. Kleintjie. Uitsuip. Agterkamp. Kuifkop. Lelieveld. Bontrok. Droëdam. Meireën. Snotneus...Rooiwater...Donderweer...Blombos...Spikkeljas...Voorspeen...Laat...lam...Aand...blo...m...”(p. 44).

Ook die innerlike ervarings word goed geregistreer sonder om ooit verminderend of  neerbuigend te wees teenoor die kind se ervaring van haar oorgang van jong kind na amper-volwassene. Die intense emosies wat jong kinders ervaar word besonder goed weergegee.

Anna se ervaring van Danie se belangstelling in haar – met die oopmaak van ‘n dubbel gevoude briefie! – is eweneens knap beskryf. En die leser weet by voorbaat hoe dit gaan ontvou wanneer hy met diensplig  begin....

Die roman is tweeledig: ‘n toe en nou. Die hele boek wentel dus om ‘n soort tweelingskap van Adam en Anna, broer versus suster; gestremd versus normaal, klip teenoor ligtheid. ‘n Stilistiese tweelingskap dus.

Die leser beweeg voortdurend tussen twee dimensies of ‘n binariteit in hierdie teks. Maar daar is vanselfsprekend ‘n derde vlak: die outeur wat alles vir ons weergee, interpreteer en agter die opposisies skuilhou.

Daar word vanuit die kind se perspektief insigryke beskrywings gegee van die Mongool se ervaring van die lewe en die besondere eise wat dit aan ‘n familie stel: ofskoon liefdevol, moet alles dadelik en volgens Adam se behoeftes gebeur.

In die tweede gedeelte word die politieke dimensie ingebring: ‘n Nuwe skaamte vir Anna dus, wat gekonfronteer word met haar broer se lewe. Nou wil ek nie meer verklap nie. Hierdie gedeelte buig terug op die eerste en lewer kommentaar op aanvaarding en die ervaring van jeugongerymdhede.  Pas dit binne die opset van die teks? Die leser word subtiel voorberei hierop; ook Danie se diensplig is ‘n ingebedde kommentaar op die ou-Suid-Afrika.

Less is more. Die boek lees soos ‘n gedig: elke motief is met sorg daar.  Dit is bekend aan die novelle dat dit fyn gestruktureer is.

Die slot waar die klip met haar naam ontdek word, verwys na die klip aan die begin van die verhaal. Hiermee maak sy haar los van haar broer en haar verlede: sy is nou Anna. Nie meer Anna-Adam nie.  Hierom kan die briewe verbrand word wat weer aansluit by ‘n vuur wat sy in haar jeug meegemaak het.

Die romantitel aktiveer vanselfsprekend Fanus Rautenbach se benaming “hemelkinders’. Maar by Brink word dit ‘n sterker, minder emosionele titel.

Dit is ‘n suiwer boek. Sonder pretensie òf voorgee.

Geskryf uit die hart. Soos ‘n Carson McCullers of ‘n jong Truman Capote.

Dit is geskryf met ‘n vaste, digterlike hand. In suiwer Afrikaans. Dis ‘n wonderskone boek met vinjette wat ek nooit sal vergeet nie: ‘n vrou wat haar dooie man se naels met ‘n knippie skoon maak; ‘n kind wat ‘n Tante se vreemde taal nie begryp nie en verlang na die vreemde land waarin sy woon; ‘n kind wat na ‘n Oom se plate luister; vir Anna se woede by haar ma se graf. En Adam wat die boektoets nie maak nie.

En natuurlik: wanneer die klip waarop haar naam staan, weer gevind word.

Lees dit. Vir die suggesties. Vir dit wat nie vertel word tussen die eerste en tweede afdeling nie.

[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]