Sunday, February 24, 2013

Danie Marais - In die buitenste ruimte (2006)



Danie Marais. In die buitenste ruimteTafelberg Uitgewers, 2006. ISBN  0 624 0 4458 0.

Resensent: Joan Hambidge

Met sy debuut-digbundel, In die buitenste ruimte, lewer Danie Marais ‘n genoeglike bydrae tot die sogenaamde praatgedig. Die vers wat uitstekend werk, veral wanneer ‘n mens die digter die verse self hoor voordra. Marais was een van die digters op die onlangse kortlys vir die DaimlerChrysler vir poësie met figure soos Ilse van Staden en Gabeba Baderoon as mededingers. Baderoon het die prys gewen, omdat háár voorlegging, in daardie stadium, meer geskakeerd was – sosio-polities en tegnies - as die bydraes van die ander digters. Dit kan ek bely as ‘n beoordelaar.

Tog is daar beklemtoon dat elkeen van hierdie digters ‘n belangrike aanslag en stem het en dit was fassinerend om Marais te plaas teenoor onder andere die orale digters uit die swart letterkundes. Hy vertolk sy verse mooi en dramaties en aktiveer belangrike sub-tekste vir die luisteraar/leser.

In die buitenste ruimte handel oor gedigte wat o.a. inspeel op ‘n verblyf in Duitsland en die mooi komiekstrip-buiteblad van Karlien de Villiers vang iets van die vervreemding van die gedigte op. Die titel speel eweneens in op Jacques Derrida, die dekontruksie-filosoof, se se siening van teks: dat daar geen buite-teks bestaan nie en elke gedig van Danie Marais praat met ‘n bekende popliedjie, herinnering, liefdesvers, motto sodat die vers inspeel, uitspeel op soveel assosiasies. Op die buiteblad is daar agter ‘n maan, ‘n plant – voor staan die geboue. Hierdie lieflike buiteblad gee soveel weg: stad versus onskuldige jeug; brute daaglikse bestaan versus ongeskondenheid en al die ander bekende opposisies waarmee die digkuns werk.

Die belangrikste temas, behalwe ‘n verblyf in die vreemde, is die liefde, die dood van grootouers, ‘n obsessie met die digkuns, musiek en taal en ‘n ontroerende blik op jeugherineringe. Ek dink een van die sentrale gedigte in hierdie bundel is die vers “Verleë” (pp. 53 – 56), een van die aangrypendste gedigte wat ek in ‘n lang tyd gelees het. Die beskrywing van ‘n dogtertjie, Sabine se onvermoë om wiskunde te doen, word dan vir die spreker ‘n simbool van sy eie eensaamheid en belewenis van ‘n wrede lewe. Hy probeer die kind se hoopvolle glimlaggie vernietig – maar dit bly onvernietigbaar, “bullet proof soos ‘n song”.  (Die geweldig baie gedigte oor die eie jeug en gedigte oor jong kinders, aktiveer interessante interpretasies via Melanie Klein, die Oostenrykse kinderpsigoanalis, onder andere.)

‘n Mens sou Marais waarskynlik verder ten beste kon tipeer as die digter van die nostalgie en juis vanweë die buite-blik wat ‘n soort dubbel-perspektief tot gevolg het, kyk hy dikwels met ‘n vreesloosheid na Afrikaans en haar digkuns:

en jy wonder
of jy dalk eendag in ‘n Duitse aftree-oord sal moet antwoord:
die taal waarin ek gebore is het verdwyn soos ‘n tuisland
moes toemaak soos ‘n haarsalon vir honde
aan die verkeerde kant van die spoor 

(uit: “Bundesstrasse 51”, p. 77).

Daar is dikwels verpletterende slotte: ‘n slot wat jou laat mee-leef met die ontnugtering van die spreker wie se ervarings in ‘n buitenste ruimte van eensaamheid en troosteloosheid beweeg. Die intertekste gloei, maar dit is verwerkte en ingesinkte verwysings. Robert Lowell wat onder andere sterk saampraat in hierdie bundel. Hoe dan anders? Hy bly ‘n “poet’s poet”.

Die orale of praatvers maak vanselfsprekend veral op die gehoor aanspraak. Marais skeep nie sy metaforiese of beeldende aspekte af nie.

“Verlange het ons
suutjies melkwit
deur ‘n ou kremetartboom afgeloer” 

(p. 33)

“...verleë soos ‘n Kersboom op Nuwejaar” 

(p. 29)

“Die stort het ‘n breakdown gehad –
hy drup net...” 

(p. 19)

Daar is ‘n sterk buiteblik, ‘n vermoë om onvergeetlike waarnemings in jukstaposisie te plaas en ‘n ongelooflike, hartverskeurende weerloosheid. Ek ken min gedigte waarin die berou oor die afloop van ‘n huwelik met soveel skuld en aandadigheid bely word. En die wete: dat ons eers by nabaat verstaan deur ‘n gedig.

Vir die speurende leser is veral die interessante gesprek met Brinkmann, saam met Enzensberger, vooraanstaande Duitse digters en ‘n hele skare van rock-musici wat netjies ingebed word in gedigte en ‘n enorme musikaliteit aan die verse gee. (Van Brinkmann, terloops, is daar al gesê dat sy eenvoud die leser in ‘n koma kan sit!) Ek hoor ook iets van Bertolt Brecht, die grootse digter, in die begin van “In Duitsland waar die wolke in gelid masjeer”:

Duitsland is waar die wolke in gelid masjeer,
waar die son ‘n permit het om te skyn,
waar die maan nie mag opbly so laat soos sy wil nie. 

(p. 43)

Dis ‘n aangrypende debuut wat waarskynlik min afwisseling in toonaard bied vir sommige lesers en wat miskien, as ‘n klein kritiek in die kantlyn vir die digter, die gevaar mag loop om té woordryk en uitgesponne te raak. Die snoeisker moet soms ‘n bietjie loei.

[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Rapport geplaas.]