Leon de Kock. Gone to the edges. Protea Boekehuis, 2006. ISBN 1 86919 132 3.
Resensent: Joan Hambidge
Leon de Kock is ‘n uitmuntende vertaler
wat alreeds bekroon is vir sy Triomf-vertaling.
Hy is digter, bloemleser en akademikus. Sy The
heart in exile – saamgestel saam met Ian Tromp – gee ‘n blik op
Suid-Afrikaanse Engelse digkuns (1990 – 1995). In hierdie bloemlesing vind ‘n
mens twee besonderse verse oor die einde van ‘n verhouding deur Peter Wilhelm:
“On her departure” en “Divorce”.
Wilhelm gebruik die sterk beeld “Love
isn’t a hacksaw / to hack up the heart’s dark cage”. En liefdesverse, so weet
ons, gaan meer oor die afwesige geliefde as ‘n / die aanwesige beminde. In De
Kock se bundel word die programgedig, “I have gone to the edges”, op die agterblad afgedruk. Die leser word
pertinent bewus gemaak dat die einde van ‘n spesifieke verhouding hier onder
die loep geneem word ( Afdeling I : “After the death of mariage: 2003 – 2004”)
met al die komplekse emosies van verwonding, liefde, haat, opstand, wrewel wat
so ‘n skeiding behels.
Daardie komplekse “odi et amo” waaroor
Catullus gedig het en ons almal ken Matthew Arnold se “Dover beach” en Anthony
Hecht se woedende, vernietigende parodie:”Dover bitch”.
Wallace Stevens het immers geskryf dat
poësie ‘n binneste opstand is wat ons beskerm teen die geweld van buite. En die
woede-vers, sal ons Boeddhisties weet, is net die anderkant van die
liefdesmunt. Solank as wat jy nog woede ervaar oor die (eks)geliefde, is die
persoon nog werksaam in jou gemoed én onbewuste.
‘n Paar gedigte word in sowel Engels as
Afrikaans weergegee – met die geslaagder weergawe in die Engels. Daar word
vertel dat D.J. Opperman by geleentheid die jong digter gemaan het dat die
digter eerste aan die gedig moet dink en dan aan die effek wat dit op die
familie sou kon hê. Dit is egter ‘n morele kwessie en in die eerste en laaste
geval moet die gedig die toets van die tyd deurstaan. As die woede,
ontsteltenis, onsekerheid, ambivalensie of watookal verby is, moet die
gedig-as-gedig bly staan. Dan is die werklikheidsaspek of die vermeende
(h)erkenning afgehandel.
Hieroor sou elke leser uiteindelik self moet besluit
en geen mens benader ‘n gedig in iedere geval “onskuldig” nie. Stanley Fish se Is there a text in this class? lewer uitgebreid verslag oor wat alles inspeel
wanneer ons ‘n teks benader en die sogenaamde “community of readers” lees nie
altyd eensgesind nie. Wat my betref mag die digter op gevaarlike plekke gaan,
mits die gedig die woede/pyn of aanklag kan dra. En dit is iets wat in die
taligheid van die gedig skuilhou, nie in die morele dimensie of valensie van
die vers nie. “How to recognize a poem when you see one” is in elk geval binne die postmoderne tyd al
aangepas, verander & gedekonstrueer.
Die digter is bewus van hierdie proses:
in “Groundless ground” soek hy na die regte stem en vergewis hy hom oor presies
wie sy gehoor mag of sal wees. Die dubbelloop-vers “They dug up your garden” /
Hulle’t jou tuin omgedolwe” (pp. 14 – 15) word die “icy beauty” en “line of
defence” van die geliefde aan die kaak gestel. (Strykdeur is myns insiens nie
die korrekte vertaling vir “right through it” nie.) ‘n Besondere sterk vers is “Wife, departed”
waarin die geliefde eers die verwyt gemaak het dat sy die woordeboek saam
geneem het. Dit word ‘n boeiende metafoor waarin die skryfproses dan ‘n soort
ontdekking word dat hy steeds woorde oorhet:
You hadn’t taken our tome
our tomb of words,
after all.
Die geliefde daarenteen is terughoudend:
swygsaam.
Daar is ‘n voortdurende tuimeling van
emosies. In “Non serviam” verset hy hom weer teen die geliefde wat hom kan
vernietig:
I will not
Be the pickings
In the gaps
Between your teeth (p. 24).
En in “Lamb to slaughter” eet hy
letterlik sy eie hart op, ofskoon die gedig nie genoegsaam die aangebode beelde
ontgin nie.
“Why he hates her” – in navolging van
Leonard Cohen” – gee ‘n grimmige blik op die vertrekkende geliefde wat vir jare
al sy hart gepekel het voordat sy dit opgekerf (“butchered”) het. Hier is die
spreker die verwonde slagoffer wat die geliefde aankla van liefdeloosheid, ‘n
normale fase in die verwerkingsproses van ‘n bloedige skeiding.
“She who haunts your heart with
something lost” (uit die sterk “Daemon”, p. 32) aktiveer eweneens die
gedig-as-aanklag, as verset teen die pyn wat die vertrekkende geliefde aangestig
het.
Die digter eksperimenteer ook met die
sms-vorm as gedigvorm in prettige vorme. In Afdeling II (“From the inside: 1998
– 2002”) wat die leser laat vermoed dat die tweede afdeling as ‘n pendant van
die eerste gelees moet word. Hier is groter afstand en daar word aangrypend
gedig oor die verhouding tussen vader en seun.
Een van my gunsteling-verse hier
is “Bird, trapped” waarin die digter ironies genoeg juis ‘n vers maak uit die
pynlike toestand van die voël wat nie kan vlug nie; net so het hy eweneens uit
die liefdesongeluk, waarin hy vasgevang was, gedigte kon maak. “A bend in the
river” is oortuigend in die ryk beeldskakering, terwyl die transgressiewe ‘n
Lekker klein pakkie” waarskynlik vra vir ‘n Freudiaanse lesing, geaktiveer in
“Everything you don’t know yet”. Hier is die Id kennelik ‘n bietjie aan die
oorstoot.
Daar verskyn eweneens in hierdie bundel
vertalings van “Winternag” en “Diep Rivier” van Eugène N. Marais.
Dit is ‘n bundel waarin die intense pyn
afgewissel word met meer metaforiese, gedistansieerde verse. Vir die leser is
daar dus ‘n duidelike proses aanwesig tussen die oomblik en die
agterna-distillaat, die verwerking of metaforisering van die verse in iets
buite die self.
Daar is ‘n handvol versies wat nie
heeltemal poëties oortuig nie, soos o.a. “The bridges”, “Stukkend”, “Russian
time”, “Empty” (‘n spel met William Carlos Williams se bekende gedig).
Dit is ‘n ongelyke bundel met ‘n paar
sterk verse. “The business of poetry” het Wallace Stevens geleer is waneer jy
terugkeer na daardie “jar in Tennessee”. Staan hy nog daar? Of het die tyd hom
weggevreet?
Anecdote of the
Jar
by Wallace Stevens
by Wallace Stevens
I placed a jar in Tennessee
And round it was, upon a hill.
It made the slovenly wilderness
Surround that hill.
The wilderness rose upon it,
And sprawled around, no longer wild.
The jar was round upon the ground
And tall and of a port in air.
It took dominion everywhere.
The jar was gray and bare.
It did not give of bird or bush,
Like nothing else in Tennessee.
This
Is Just to Say
by William Carlos Williams
by William Carlos Williams
I
have eaten
the plums
that were in
the icebox
and which
you were probably
saving
for breakfast
Forgive me
they were delicious
so sweet
and so cold
the plums
that were in
the icebox
and which
you were probably
saving
for breakfast
Forgive me
they were delicious
so sweet
and so cold
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Die Burger geplaas.]