Lucas Radebe (Samest.). My Dad – by South African Sons. Two Dogs, 2006. ISBN 1 92013 703 3.
Suzette McKerron & Diana Ferrus (Samest.). Slaan vir my ‘n masker, Vader. Printwize, 2006. ISBN 0620360755.
Resensent: Joan Hambidge
Die verhouding tussen ‘n vader en kind
is ‘n ingewikkelde en problematiese verbintenis. Veral Freud het uitgebreid oor
dié verhouding tussen ouer en kind geskryf en terme soos oedipalisasie en
vadermoord – wat hy terugvoer na Koning
Oedipus, die klassieke drama – het kernbegrippe in die psigoanalise geword.
Geen mens staan koud of afsydig teenoor die ouer nie. Trouens, kilheid of
oordadige liefde kan volgens Freudiane dikwels op ‘n beduidende woede of
minagting dui.
In ‘n klassieke Afrikaanse roman, Laat vrugte van C.M. van den Heever,
word die spanning tussen die ouerwordende vader, Oom Sybrand en sy seun, helder
belig. Ons reageer altyd op verbrokkelende vader-seun-verhoudings: ons dink
hier onder andere aan die spanning tussen Jannie Engelbrecht en sy seun; Naas
Botha se ontkenning van sy buite-egtelike kind en Steve Hofmeyr se vele
kinders. En sonder om morele besware aan te teken, is die bloedband ‘n
genetiese en emosionele verbintenis. Hierom dat die pers altyd met aandag
ingaan op só ‘n steurnis.
Twee boeke wat tegelyk die lig sien is My Dad by South African Sons – uitgegee
deur Two Dogs – en Slaan vir my ‘n
masker, Vader, saamgestel deur Suzette McKerron en Diana Ferrus, waarin die
verhouding tussen vader en dogter belig word. Ons lees intieme briewe oor ‘n
lesbiese ontdekking weens die emosionele wond van die dogter –en die vader se
reaksie hierop, is absoluut verbysterend-roerend.
Die onlangse heengaan van my vader het
‘n sterk invloed op my gemoed gehad: ‘n goeie, ondersteunende verhouding is
skielik nie meer daar nie en dis asof ‘n mens met groot helderte die
vaderfiguur deur al jou fases skerper in reliëf sien. Van spanning tot
aanvaarding, wedersyds.
Antjie Krog skryf die voorwoord tot Slaan vir my ‘n masker, Vader (‘n titel
ontleen aan Van Wyk Louw se Asterion)
en hoe ouderdom, geslag en ras in hierdie verhale, belydenisse, briewe en
essays na vore kom. Krog wys ook op die swygende aard van ons letterkundige
tradisie weens die sterk koloniale geskiedenis en dat mense dikwels nóú eers
gehoor kan word.
‘n Vertellende-belydenis soos Elrena van
der Spuy se blik op die vaderfiguur en die hoop dat hy in die hiernamaals geluk
mag vind, weg van die moeder se betigtende en veroordelende bestaan, is
waarskynlik bekend aan alle lae- en middelklasmense. Hierdie vertelling het sy
skrynende opposisie in Justin Fox se bo-middelklasbestaan, “Between you and me”
(in My Dad).
Sean O’Toole beskryf sy verhouding met
die vader deur ‘n portret: die swart bestuurder by sy vader se firma ten einde
iets van die vader te wete te kom. Waarskynlik is die lekkerste teks – wel in
my boeke – Grant Warren se “The Storytellers” wat opnuut bewys dat humor die
beste wapen is om jou jeug te verwerk. Hierdie semi-psigopatiese jeug van
winkeldiefstal, rapporte verander om beter te vertoon en ‘n aanranding wat
skeefloop, word in soveel besonderheid (selfs oordrywing) en met krag vertel
dat die leser nie anders kan om die vader in hierdie vertelling te bewonder
nie.
Hierteenoor staan Neil McCarthy se
meer afwesige pa wat hy al vertellende-skrywende ontdek. Hierdie vertelling is
meer melancholies, maar eweneens belangwekkend. Soos Lucas Radebe wat vergewend
kyk na die vader se lyfstraf en besef dat dit hom in sy lewe dissipline geleer
het.
Grant Schreiber dekonstrueer vaderskap,
geboorte en dood uiters behendig in sy pragtige stuk. Die geboorte van sy seun
word geplaas teenoor die vertelling wat hy aangehoor het oor sy vader se
reaksie op sy eie geboorte en hoe hy in die nag gery het om al sy vriende te
vertel dat hy ‘n seun ryker geword het.
Schreiber se ontdekking in die hospitaal
dat net ouers die baba tydens die aand mag sien, bring by hom die skokkende
besef: hy is nou daardie ouer; dis nie meer sý ouers waarna hier verwys word
nie.
Die vertellinge wat imponeer word
gekenmerk deur humor, eerlikheid, genade èn vergifnis. Party is verhale; ander
essays. My Dad is waarskynlik beter
vanuit ‘n letterkundige perspektief, omdat hier meer geoefende skrywers aan die
woord is. Maar die rou belydenisse van Slaan
vir my ‘n masker, Vader is
tersaaklik, omdat dit stemloses ‘n stem gee met belydenisse wat ongeredigeer
voor ons geplaas word.
Verhale dikwels sonder masker of distansie. Cecile
Mienie se “Beerman” raak ‘n verslag van die self, beskryf deur die vader. Wat
ek dus oor ander skryf, kan op my van toepassing gemaak word...
Diana Ferus skryf vir haar Daddy ‘n
brief – in soos in vele belydenisse word nie alleen die politiek nie, maar ook
die Vader God aangespreek. Op die man af word alkoholisme en slopende rusies
beskryf en die impak wat die op die dogter gehad het met haar verlange wat nie
gestil kon word nie. Dit is ‘n brief wat woede, vergifnis en berusting weergee.
Abdul Milazi, koerantman en digter, se
pynlike verslag van sy verhouding met sy vader ruk aan die keel. Hoe hy
uiteindelik vrede maak met die vader via psigoanalise en tot die besef kom,
danksy Fromm, dat ‘n mens jou eie vader en moeder moet word, kan geen leser
koud laat nie. Hy vertel van die ‘underbelly’ van ‘n komplekse verhouding: die
paradokse wat opgesluit is in ‘n verbintenis wat jou lewe bepaal tot die dag
van jou dood.
Die geboorte van sy kind word met soveel
eerlikheid vertel en hoe hy die baba vashou en wat alles met hom gebeur in
daardie eerste paar oomblikke getuig van ‘n mens wat uiters verwond is.
Hierdie belydenis sal ek beslis weer en
weer lees.
Ierephaan Abrahams se se beskrywing van
sy “Derre” bring die Bo-Kaap vir ons en die wysheid: moenie die verlede aanhang
nie, omdat dit ‘n vermorsing van energie is. Leef eerder vir nou en die dag van
more.
Ons leef in ‘n tyd van dr. Phil en Oprah
Winfrey en belydenisse van die onbetaamlike. Dis asof die media saamspeel in
hierdie openbaarmaking. As dit genesing tot gevolg het, is dit goed. Hoe sou
die vaders voel, of gevoel het, as hulle die vertellinge van hul kinders kon
lees of gelees het?
In vele gevalle is ons as lesers bewus
van die nabaat-uiting, van ek-wou-nog-sê...
Maar ‘n gepubliseerde verhaal word meer
as jy en jou vader: dit word ‘n vertelling wat namens ander iets vertolk,
opskryf en verwerk. En in die bestes word dit ‘n dubbelportret wat die
spesifieke oomblik of verhouding oorstyg. Die kind word ‘n buikspreker vir
ander se komplekse en ‘n belangrike verhouding.
Elna Boesak praat oor haar ouers se
ongelukkige verhouding en die kartering daarvan is eerlik beskryf. Dit is ook
hierdie vader wat haar bystaan wanneer sy publieke allemansgoed word.
Hy is die man sonder grense wat begryp
dat sy moes trou met haar liefde, ‘n bruin man wat haar moeder geskok het.
Die begrafnis en geloofsbelydenis word
gebruik om die komplekse emosies te verbeeld – en tot vergifnis te kom danksy
die vader se mantra wat in die kind se kop draai. (Terloops, mag die bliksem
wat daardie uitskelbrief aan Elna Boesak gestuur het in die hel brand.)
My vader loop reg deur my digkuns.
Vrouetydskrifte gee aan wit vroue dikwels die geleentheid om te praat oor die
vader. Waarskynlik nie so onopgesmuk en eg soos in McKerron & Ferrus se
versameling nie. Magde du Preez, Aletta Erasmus, Florence Filton, en nog vele
meer.
‘n Punt van kritiek: waarom Afrikaanse
sinsnedes verkeerd opneem in My Dad? Vaderland, dis nie “opvok” nie, maar “opfok”; nie “skelmigheid” maar tog
skelmte!
Beide tekste se voorblaaie is
oogvangend: Leonora van Staden se komiekstrip en die vader met die brylcream op
My Dad! Met speelse aanwysings soos
nommer 1 by paint by numbers dat die ou vader nie sou weet wat “moisturiser” is
nie!
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Die Burger geplaas.]
