Sunday, February 24, 2013

Eben Venter - Horrelpoot (2006)



Eben Venter. HorrelpootTafelberg Uitgewers,  2006. ISBN 0 624  044629.

Resensent: Joan Hambidge

Horrelpoot. Dit verwys na Martin Louw/ Marlouw. Eben Venter se jongste roman werk op ‘n komplekse wyse met Joseph Conrad se Heart of darkness met Marlow se soektog na Kurtz. MarLouw word gestuur, terug Suid-Afrika toe, om sy susterskind, Koert te gaan haal. (Daar heers bekommernis oor hom weens sy gebrek aan kontak.)

Dit is ‘n Suid-Afrika wat staan in die teken van verloedering en agteruitgang. Die plase is oorgeneem deur die swart werkers wat selfs die Afrikaanse name behou het. Mense sterf aan Vigs. Daar is hongersnood. Morele verval. Koert, Marlouw se teenpool, het ironies genoeg gangreen in sy voet!

En Marlouw word eweneens met die donker kant van ‘n nuwe bestel gekonfronteer. Hy word o.a. valslik beskuldig daarvan dat hy die bakkie waarmee hy sy tog onderneem het, gesteel het. Maar omkoopgeld los alles op, uiteindelik. Terselfdertyd word hy aangetas deur die verval en waansin van die bekende orde: hy het gesprekke met die vader uit die dode. Kennelik ‘n soort gewete vir dit wat hy waarneem en weens ‘n skuldgevoel, omdat hy deel geword het van die diaspora. Hy leef in Melbourne waar hy duur potte verkwansel aan restaurante.

Dit is ‘n somber, donker boek wat vanselfsprekend ook Francis Ford Coppola se Apocalypse now in die herinnering roep, met die uitgesakte, waansinnige Marlon Brando as Kurt. (Is daar ‘n groter slottoneel in ‘n rolprent? ) Mevrou Coppola se dokumentêr oor die maak van die rolprent het die hele tyd saamgespeel in my leesverbeelding: veral waar sy die gewone mense se meelewing van die verfilming van die primordiale kragte vir ons vertolk. ‘n Bees word geslag in ‘n daad van ekstatiese waansin.

Die Koert in Venter se roman skryf vreemde e-posse aan sy moeder en in die konfrontasie-gesprek met Marlouw word allerlei taalverwringings gebruik om sy waansin voor te stel.

Die gesprek met die vader op bladsy 213 – waar die vader die kind versoek om alles te verwoes sodat die ouers tot rus kan kom – aktiveer die oer-horrelpoot, Oedipus. (En Hamlet word opgeroep wanneer vader en seun praat!) Venter vertaal die mite anders: die kind maak nie die vader letterlik dood nie, maar hy het wel deelgeneem aan die vader se vernietiging, omdat hy die plaas verlaat en die weerlose ouers agtergelaat het. 

Oor die Oedipus-mite het Freud uitgebreid geskryf. Dit is die kind se opstand teen die vader wat tot ‘n simboliese slagting aanleiding gee weens die behoefte om ‘n nuwe ruimte of identiteit te skep. ‘n Mens sou hierdie roman ook as ‘n antwoord op die konvensionele plaasroman kon lees. Dalk ‘n slagting van C.M. van den Heever se siening van die roman waar die orde nog bestaan? Die seun as’t ware oorneem by die vader en nie wegvlug nie? Dit tree eweneens in gesprek met Venter se Foxtrot van die vleiseters en Ek stamel ek sterwe.

Dis ‘n roman wat Venter op sy beste vertoon. Spaarse skryfstyl, suggestie, vreemde waarnemings en briljante spel met verhaal en mite. Dit is opvallend in welke mate Venter die verhaalgegewe en rolspelers in die oorspronklike roman heraktiveer met nuwe name, maar hulle dieselfde funksies laat vertolk. Fresleven en Helmsman (word Headman), onder andere – ‘n opwindende studie vir ‘n jong navorser om die herinterpretasie van die oorspronklike verhaal met die gebruik van dieselfde karakterfunksies te ondersoek, soos al uitgewys in Vladimir Propp se Morphology of the folktale.

Eweneens fassinerend is die transponering van die gegewe van die Belgiese Kongo na Suid-Afrika, in die omgewing van die Noord-Kaap. Hierdie roman het ‘n pendant in Tom Dreyer se Ekwatoria.

Vir die liefhebber van psigoanalitiese materiaal is hierdie roman ‘n volgehoue spel met belangrike tekste binne die Freudiaanse diskoerse en die inbeweeg in die troebel areas van die onbewuste.

Hoe die slot afwyk en ooreenstem met die oorspronklike, is eweneens tersaaklik.

In die eerste slottoneel, ‘n konfrontasie tussen ‘n afgetakelde Marlo’tjie en Koert, gee Venter ‘n interessante spin op die inisiasieverhaal. Hier word dit eweneens ‘n oomblik van transfigurasie wat o.a. ‘n Jungiaanse lesing benodig. Wie is uiteindelik die werklike horrelpoot?

Die gesprek tussen die Esmie en Marlouw oor haar vermeende swangerskap, maak van Ouplaas (‘n ironiese naam) en die stamboom iets mistroostigs. Die verhaal is in ‘n raam gebed: dit begin en eindig in die buiteland wat die ekspat-pespektief na vore bring.

Die tweede slottoneel, die gesprek tussen Marlouw en Heleen, is ‘n kragtoer. In ‘n duur restaurant word in jukstaposisie met die verloopte Afrika geplaas. Die leuen ter wille van oorlewing.

Die derde slot: ‘n grimmige blik.

Dit is absoluut my soort roman.

[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Die Burger & Fine Music Radio geplaas.]