Sunday, April 26, 2015

Kobus Lombard - Skadu oor die sonwyser (2015)


Kobus Lombard - Skadu oor die sonwyser. Protea Boekhuis, 2015. ISBN 978-1-4853-0302-2

Resensent: Joan Hambidge

'n Digkuns bestaan nie in wese uit digters nie, maar uit gedigte, wat in gesprek tree met verslike geesgenote.

J. Hillis Miller

Hierdie Namibiese digter se vorige bundels heet: Geknipte naelstring (2001), Tussen wysvinger en duim (2005) en Vlerke vir my houteend (2010). Die jongste bundel se titel is Skadu oor die sonwyser.

Die verhouding met die biologiese moeder en die aangenome moeder (en hiermee inbegrepe die verhouding tussen taal en die moederbuik), is al onder die loep geneem in sy vorige bundel. Lombard skryf aangrypende gedigte oor die dood soos hierdie klein vers opgeneem in Geknipte naelstring:

geen
boom
steek ’n gat
so grou
in die lug
soos ’n
sipres
oor
die
oop
graf
van
’n
kind (62)

’n Digkuns bestaan nie in wese uit digters nie, maar uit gedigte, wat in gesprek tree met verslike geesgenote, het J. Hillis Miller by geleentheid opgemerk. Gedigte het as’t ware ’n lewe van hul eie. Ook Neruda en Cussons beaam dit digterlik.

By Lombard is dit bepaald ook die geval. Bo­staande vers oor die dood van ’n kind neem ’n mens terug na Totius se lykdigte oor sý kinders. Die verhouding tussen moeder en kind – maar in hierdie bundel vanuit die perspektief van die kind – tree in gesprek met Rika Cilliers se kindergedigte. Totius praat eweneens saam in “Wag-’n-bietjie-bos” (27) en die hele tweede afdeling is ’n implisiete gesprek met die Totiaanse vergewe-en-vergeet-gedagte.

Die digter is ook landskapdigter, en die Namibiese landskap word in hierdie bundel beskryf. Daniel Hugo se bloemlesing Land van sonlig en van sterre (2004) is ’n belangrike skakel tot digters wat reeds oor hierdie besondere wêreld gedig het. Ook die skilders praat onbewustelik saam in die leeservaring. ’n Mens dink hier aan Adriaan van Zyl se besondere skilderye.

Die slotvers “Gobabis” (84) is ’n netjiese gedig:

die Swart-Nossob kronkel
soos ’n ou aar oor jou hand
die stof hang ’n kring
om die sweet van jou tiervelhoed
die vensters van jou oë is gebreek
jou mure skilfer soos oumensvel
die torings van jou kerke
steek gate in die reënlose lug
jou ongeskraapte strate
bedel soos loopneuskinders
tog ruik jy ná al die jare
steeds na vetkryt en na klei

Die datum (Januarie 2009) onderaan beklemtoon ’n herbesoek.

Veral oor hierdie landskap en sy mense lewer die digter tematies ’n bydrae. Die gesprek met die versaakte moeder word in hierdie bundel ’n betrokkenheid met die aarde aan wie ons ons beendere moet teruggee. En hieruit spruit die religieuse of metafisiese dimensie wat outentiek verwoord word.

Besonder aangrypend is die kinderblik (“Sondagskool”, 64) op die religieuse ervaring – en juis hierdeur kry die gedig ’n besondere wrang-ironiese bybetekenis. Dít wat die jong kind uit die Bybel leer, vertroos die ouer mens. “Kerkganger in Rundu” (63) se Bybel in sy hand lyk amper pienkrooi “soos die bloed van ’n geslagte lam” en die kleindorpse Koster – ’n vers wat weer Sheila Cussons oproep – kan vir ses dae lank rus. Die gebed is by Lombard ’n aanraking aan die soom van die kleed.

Die digkuns met sy spanninge en teleurstellings word ook verdig:

breek my kraal se drade
soos natgereënde wol (49)

Die pynlike spanninge rondom die afgetekende kind word in die derde afdeling beskryf met ál die onbeantwoorde vrae wat dit impliseer. Die alledaagse waarnemings en verliese word opgeteken en opgeskeur. Tog behou en stol die vers die ervaring. Herinneringe, nostalgie en musiekverwysings praat saam in hierdie aangrypende bundel waar die “ek” homself raam “tussen ander gesigte / iewers teen ’n off-white muur”.

Skadu oor ’n sonwyser is ’n delikate klein bundel; ’n optekening van ’n lewe en landskap, sober beskryf.


(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Rapport)

Schalk Schoombie - Boomkastele (2015)


Schalk Schoombie - Boomkastele. Uitgewer: Human & Rousseau, 2015. ISBN 9780798167673

Resensent: Joan Hambidge

Hierdie roman gebruik bome as die skaduteks. Onmiddellik is ’n mens verlei om alles wat jy al gelees het oor bome op te roep. “Te klip om te boom” en op opwindende wyse word raaisels, vertellinge, brokke, koerantuitknipsels en urban legends saamgesnoer in een roman.

Dit vertel die verhaal – onder meer – van die afgetrede navorser se ontsteltenis wanneer sy buurman twee groot bome tussen hul erwe laat verwyder. Sonde met die bure. En die leser word algaande ál meer bewus van die ander verhaal. Wat nie so eenvoudig is nie. Boonop is daar in die stad ’n berugte Sirkelman aan die rondwoeker wat nes Banksy sy merk laat. Sy kunswerk is gegrond op Da Vinci se Vitruviaanse man . . . En daar is ’n misdaadverslaggewer op sy spoor. En ander mense wat ontspoor . . .

Dit is ’n roman vol intertekste: boomfluisteraars, kuberkrakers, die internet en scambaiters, slaapstoornisse, kettingbriewe, die superrekenaar (oftewel die “ewigheidsmasjien”), Boer soek ’n vrou, gesinsmoorde, parkour-skimme, road movies en die lewe in die stad. In hierdie opsig sluit die roman nogal aan by ’n ánder Johannesburgse roman: Harry Kalmer se ’n Duisend stories oor Johannesburg: ’n stadsroman. By Schoombie is dit “ ’n sprokie vir ’n stadsmens”.

Die sprokie in dié roman word ’n suspension of disbelief en alles wat die leser moet glo: van ’n man wat ’n boomhuis wil bou om te ontsnap tot ’n misdaadverslaggewer wat die ontglippende kunstenaar ontmoet en in sy alternatiewe wêreld (kyk die foto op bladsy 231) hom skuilhou en nes  internet-scammers ’n ondergrondse bestaan voer.

Daar is verwysings na Die fluitspeler van Hamelin, Alice in Wonderland, The Wizard of Oz, Robert Altman se rolprent The Player (1992) en natuurlik Jorge Luis Borges se Labirinte wat vir die leser kodes verskaf in dié roman wat moderne teoretici soos Patricia Waugh as “narcissistic fiction” beskryf. Daar is geweldig baie ironiese gapings, soos Linda Hutcheon dit noem en selfs ’n uitroepteken om die ironie te verduidelik.

Jy kan ’n sleutel neem en besluit hoe jy die grense gaan skuif en jou leeskoördinate gaan trek. Fokus ’n mens op Altman is die skryf- en bedrogproses daar en die moeilikheid wat jou inhaal  . . . Of kyk weer na die Bybelse verwysings (296) en die hel se vure . . . Dikwels is daar teenstrydige kodes of boodskappe soos dit is met ’n paranoïese teks (Elizabeth Wright se bruikbare term).

Die soeke na naam en identiteit (Hannes Moerdyk) teenoor anonimiteit in ’n moderne mediawêreld wat ons verbrysel onder aanslae is eweneens ’n deurlopende motief.

Dit is dan die wins van dié roman: die toespelings en sleutels, die boksie-binne-in-die-boksie, maar uiteindelik (vir my) is daar te veel kodes wat die teks oordadig maak.

Die werklike outeur is kennelik bewus hiervan, maar vir my gevoel sou die roman ook kon baat vind by ’n groter ironiese distansie en selfs sarkasme. Die prosa is dikwels te mooi in aanslag, en die besoeke aan hole of bose plekke mis die edge wat ’n skrywer soos Don DeLillo hieraan sou gee. Tietiekroeg is byvoorbeeld so ’n woord . . .

As jy hou van ’n boek vol stories-binne-in-stories, een wat jou iets wil vertel oor hóé die moderne wêreld nie meer kan aanspraak maak op Die Waarheid nie en daar vir elke gebeurtenis ’n ander weergawe bestaan, is dit bepaald jóú soort boek.

Ek het weer Altman gekyk. Hierdie roman mis die ratelslang in die boks van die fliek en die morele evaluasie wat Linda Hutcheon vereis in haar studie Irony’s Edge (1994) wanneer jy groot kwessies takel. Anders bly dit net ’n storie of ’n sprokie.

Hoogs leesbaar, ja en slim bepaald, but where’s the bloody horse? En moet ’n mens ’n GPS hê om al die roetes te volg? Of is die pad agtertoe ook die pad vorentoe?

Ouroboros.

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Rapport)

Friday, April 24, 2015

Joan Hambidge - Silwervis


JdL

Op ‘n aand vra ek jou
per sms die Afrikaanse
woord vir Carpenter.
Silwervis glip dit oor
die groen skerm
met ‘n wiki-beskrywing
van presies waar ons
hierdie spesie vind …
In ‘n gedig, onthou ek,
praat jy oor die jin & jang
van die silwerende vis.
Wie sal eerste soos ‘n vis
oor die skerm glip?
Betekenis gevang?
Mag ek ‘n boodskap
met slegte nuus oor jou
teruggooi op die Wikipedia
waar dit staan met sewe
horisontale pienk strepe

neffens ‘n Papierbek.

Gabriël J. Botma - Brothers in Armchairs (2015)


Gabriël J. Botma - Brothers in Armchairs. Sun Press, 2014. ISBN 978-1-920689-52-0

Resensent: Joan Hambidge

Gabriël Botma se boek is gegrond op sy doktorale proefskrif, maar word toeganklik aangebied vir sy lesers oor die kulturele stryde en skermutselinge by Die Burger waar hy as joernalis en kunsredakteur werksaam was. Sy boek is nie net ’n ontleding van een koerant se werksaamhede nie, maar ’n belangrike analise van die transformasie van die Afrikaanse dagblad en hoe joernaliste hulle moes verweer teen politieke eise.

As skrywer en resensent kan ek hierdie “underbelly” wat Botma vir ons opteken, beaam. Byvoorbeeld in die insigryke hoofstuk “The Ghost of W.E.G. Louw” bly die aanwesigheid van hierdie kunsredakteur ’n standaard waarna gestreef is etlike jare ná sy vertrek.

Botma bekyk die oorgang van een stelsel na ’n ander: die ou Suid-Afrika na die nuwe Suid-Afrika. Van apartheid na demokrasie; van sterk beheer tot groter deursigtigheid.

’n Mens lees hierdie boek soms met nostalgie en soms met verbystering. Jy onthou die werk van deurwinterde kunsredakteurs soos wyle Wilhelm Grütter en ’n man soos Johann Botha wat nie sou skroom om ’n resensie met vrae terug te stuur as hy van mening was dat jy “polities-korrek” wou wees nie. Jy onthou hoe nuanses verlore gegaan het met die Watervalberaad in 1989 en hoe André le Roux hom gedistansieer het van die ANC se boikot en hoe hy, volgens Botma, steeds ’n prys betaal vir hierdie ongewilde standpunt.

Die boek lees soos ’n roman. Daar is hofies wat jou letterlik van een stryd na die ander neem: van ’n joernalis wat gestriem word oor die Afrikaner se “kollektiewe skuld” tot die vraag in welke mate die kunsredaksie politieke kwessies aansny. Uiteraard gaan ’n teks die politiek van die dag aanspreek en hier is Antjie Krog, ’n gerekende skrywer, dan ook ’n persoon wat telkens ter sprake kom oor háár standpunte.

Die toeganklikheid beteken egter nie dat die skrywer nie kennis neem van belangrike teoretici en politici binne sy veld nie. Hy verwys na Edward Said en Albie Sachs. Hy betrek Habermas by implikasie. Hy noem redakteurs by name en daar is onderhoude gevoer met medewerkers wat op húl beurt persoonlike standpunte weergee. Hegemonie versus anti-hegemonie.

Dit is ’n boek wat in ons dae van ’n nuwe kulturele verset en opstand, soos die Rhodes-standbeeld se posisie aan die Universiteit van Kaapstad, ’n belangrike bydrae maak. Hy skryf oor die eis van die PAC indertyd om Jan van Riebeeck se standbeeld in die see te gooi (bl. 64). “Die plek en spelers sal voortdurend wissel / maar die spel word telkens in die tyd herhaal”, om Opperman aan te haal.

Hierdie studie is sober en boeiend. Dit is ’n tydsdokument wat in die aanslag nie nostalgies is nie, maar die leser soms laat verlang na ander dae wat duidelik nooit enkelvoudig was nie.

Vrees word aan die kaak gestel. Die spanning tussen Eurosentries en Afrosentries lyk vandag vreemd (bl. 75).

Die diskoers van krisis word ontleed in hierdie troebel tye en omdat Botma van vraelyste gebruik gemaak het, kan hy ’n respondent aanhaal én die tydvak kontekstualiseer.

Daar is vele tye wat ’n mens in die kantlyn ’n opmerking byskryf. Byvoorbeeld wys Botma tereg daarop hoé joernaliste by die kunsredaksie telkemale moes standpunt inneem teen politieke verwikkelinge omdat daar gevoel is “die kunste funksioneer apart van die politiek”. Hy wys ook op dapper joernaliste wat gevaarlike inligting “ingesmokkel” het en hoe die grootste gevaar van so ’n oorgangsperiode vrees is en hoe joernaliste onbewustelik selfsensuur begin toepas het.

Die belangrikheid van Afrikaans word eweneens aangespreek (bl. 127) en ook die standaard van die kunsredaksie. Gender-kwessies kom te berde (Anneke Keyter as die eerste vroulike redakteur, en lank daarna, Laetitia Pople), nes die impak van die postmodernisme met die afbreuk van die grense tussen hoë en lae kultuur. Belangrike tekste soos W.D. Beukes en J.C. Steyn se gesaghebbende Boekewêreld: Die Nasionale Pers in die uitgewersbedryf tot 1990 vorm deel van die bronnelys. Die boek is in Engels geskryf, waarskynlik om aan te sluit by ’n wêreldwye debat oor die rol van die kunsjoernalis en die hibridiese rol van hierdie persoon wat dikwels op soveel stoele tegelykertyd moet sit.


(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Die Burger)

Sunday, April 19, 2015

Suzette Kotzé Myburgh & Leti Kleyn (Samest.) - Nuwe Stories 3 (2015)


Suzette Kotzé Myburgh & Leti Kleyn (Samest.) - Nuwe Stories 3. Human & Rousseau, 2015. ISBN 978 0 7981 6798 7

Resensent: Joan Hambidge

Nuwe stories is al 'n instelling. Onder die keurdershande van Suzette Kotzé-Myburgh en Leti Kleyn word jong kortverhaalskrywers die geleentheid gebied om verhale gebloemlees te kry. Hierdie projek behels ook werkswinkels en raad. Keurverslae word dan ook op Litnet geplaas. Abraham H. de Vries en H. J. Pieterse het agter die skerms ook insette gelewer.

Die verhale is van jong skrywers wat nog nie met solobundels gedebuteer het nie, maar wel die potensiaal het om verder te kan ontwikkel. Dit is wel miskien 'n bietjie voortydig om al onderhoude op Litnet te voer met hulle asof hulle volwaardige skrywers is, maar in hierdie dae van sosiale media sou hulle waarskynlik elders hul eie profiele aan ons kon verklap.

Hierdie leser staan net by enkele verhale stil om die bundel oop te maak vir lesers.

Die bloemlesing spring weg met 'n sterk verhaal "Antie en die engel" deur Frederick J. Botha met sy navrante ontginning van 'n verskoppeling se ervaring met 'n dyke. Geskryf in 'n bykans Jeanne Goosen-aanslag, vind ek hierdie verhaal nes "The day Madiba died" afgerond en meervlakkig. Laasgenoemde handel nie net oor Madiba se dood nie, maar word 'n komplekse ontginning van die verhouding tussen vader en seun wat gesinkopeer word.

By meesterkortverhaalskrywers - soos De Vries en Aucamp - vind die leser immer die dubbelloopperspektief. Die knalslot of opsommende slot is weer by ander kortverhaalskrywers 'n kenteken.

Skuld en onskuld, liefdesverhoudings, moord en dood, familieverbintenisse, liefde en seks is van die temas wat die leser hier aantref. Onder andere word moord ontgin in die grimmige "Een in 'n miljoen" (Luka Dreyer) oor die binnelewe van 'n versteurde persoon wat deur die forensiese perspektief in die tweede gedeelte van die verhaal 'n ander perspektief bring. Hierdie vertelling lewer siniese kommentaar op ons samelewing oor die alledaagsheid van moord. Nie alle moorde haal eens meer die voorblad van 'n koerant nie.

'n Besondere verhaal is "Lettie se verlies" (Elani Venter) waarin die emosionele versteuring van die hoofkarakter wat 'n baba verloor het, uitloop op 'n onthutsende slot. Die volle impak van  geestesversteuring tref die leser eers ten slotte. Die verhaal gee genoegsame sleutels om die slot vir die leser voor te berei. Juis hierom is die ander verhaal van dieselfde skrywer, "Keerom" 'n teleurstelling. Die verhaal gaan oor in 'n preek en beweeg verby sy natuurlike slot.

Die goeie kortverhaal werk met suggestie, dikwels tot by die einde waar al die temas en motiewe tot 'n ruspunt of konklusie gevoer word. Tematies verklap hierdie verhale ook iets van die tydsgees: ontnugtering, geweld, buitestaanderskap ("Utopia" van Christina van Deventer) en "Die koekietannie" van Heloïse van der Walt. Die suggestiewe slot van "Ontspoor" (Tanya van Buuren) gee 'n priemende verslag van post-traumatiese stres, boonop oortuigend in die idiolek van 'n treindrywer geskryf. "Likkewaan" van Carien Smith gee weer 'n "ek" (naked I) se weergawe van geweld in 'n skool: onthutsend, fantasieryk en die likkewaan is uiteraard meer as 'n likkewaan ...

Behalwe vir die ontginning van fantasie ("Martine se teepot" deur Susan Gaigher), is daar ook die belewenis van keiharde realiteite soos straatlewe, fisiese en emosionele geweld. Martin Laubscher wys hoe niks meer op vaste pote staan nie.

Carla Kargaard en Corné Koegelenberg is van die ander bydraers. Is dit tersaaklik dat hier meer vroulike skrywers as manlike bydraers is?

Kinderseks word sonder skroom of 'n omhaal van woorde belig in "Een, twee, drie, blok myself" deur Ilisna Nel.

Van hierdie jong skrywers kry dit reg om buite 'n eie genderkonstruksie te skryf en in 'n karakter van 'n ander gender se kop in te klim wat alreeds 'n besondere tegniese beheer verraai.

Die bloemlesing is tegnies goed versorg en die twee samestellers het uitstekende werk verrig. Die bloemlesing is veral vir jong lesers aan te beveel. Vir kortverhaalkanoniseerders is dit 'n belangrike baken. Vir hierdie leser altyd belangrik om tred te hou met die binnelewe van jong mense en dit wat hulle aanspreek. Die verskillende verhale, soos dit in 'n versamelbundel die geval is, speel dan ook op mekaar in en amplifiseer temas.

In elk van hierdie bydraes is daar genoegsame belofte van talent. Hopelik bly hulle nie net "nuwe stemme" nie, maar word hulle gerekende stemme. Nuwe stories is kortverhaalskrywers se ruimte vir debuteer soos Nuwe stemme dit is vir jong digters.

As liefhebber van die kortverhaal-genre het hierdie leser die bundel geniet.

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunnning van Rapport)

Monday, April 13, 2015

Joan Hambidge - Twee verse vir Johann de Lange / Reis as kladpoetica


Robert Lowell se gedig "Epilogue" (manuskrip)

Loneliness is a science—

consider the taxidermist's
tender hands

Kevin Young

Vroeër sonder om te weifel die hotelkaart ingevul,
selfs my paspoort onder by ontvangs gelaat,
die deur snags soms gegrendel, soms oopgelaat.
Selfs digby 42nd Street vertoef in 'n hotel bedenklik.
Nou word alles haarfyn beplan met reisbrosjures,
selfs koepons, 'n tas wat met kodenommer sluit.
My onuitgepakte tasse weifelend, opgevul
met indrukke, biljette, 'n faux-Peso-noot vir dobbel.
En hieruit mag ek dalk, as jy fyn kyk, 'n gedig maak.
Wat behoef jy? 'n Distigon? 'n Gebreekte sonnet
of 'n vierreëlige "weerlig van die ongeloof"?
"Skei uit", hoor ek jou grom, "ek soek 'n akwarel
vir die dors, 'n gedig as kladpapier wat die hele Iguasso
met een diep intrek van asem omskep in 'n waterwoestyn!"


Épater la bourgeoisie

In ‘n studie oor genre van ene Heather Dubrow,
konkludeer hierdie teoretikus, so waar as vet,
dat die verhouding met ons ouers nadoods voortduur.
In ‘n lesing oor jou verbintenis met jou vader
sien ek hoe jy elke genre-voorskrif oor ‘n gedig
se sluiting ondermyn, afbreek en uitstel.
Waarom, wonder ek, word ons onthou om die on-
bedoelde, die jeugvergrype, die San Andreas-fout
van die lyf, die onvergeeflike vloek-in-die-vers
eerder as die ónverwoordbare pyn wat voortslinger
in gebreekte sonnet na gebreekte sonnet? 


© Joan Hambidge

Monday, April 6, 2015

Tien vrae: Joan Hambidge oor Matriks

Foto: Naomi Meyer

Digters oor hulle nuwe bundels: Joan Hambidge oor Matriks
Naomi Meyer

Wie/wat is jou muse? Waar ontspring ’n gedig, of dan die kiem vir Matriks, vir jou?

My muse vind ek wanneer ek reis. In vreemde hotelkamers, straathoeke, in kerkhowe …

Matriks het oor ’n lang periode ontstaan, soos die leser kan aflei uit die lykdigte oor bekende figure soos Eveleen Castelyn, Izak de Villiers, Natasha Richardson …

Die voorblad is afgeneem in Ljubljana. Ek neem altyd deure in vreemde ruimtes af en hierdie pragtige deur (in die Zaprtostraat) het ek toevallig gesien en dit bevat al die argetipes van die menslike bestaan: foltering, die ouer-kind-verhouding, die liefde, die priester, oorlog, en so meer. In Jungiaanse terme.

Dit is ook die stad van Žiżek en wanneer ek reis, neem ek altyd sy Pervert’s guide to the cinema saam en ’n Franse en Italiaanse grammatikaboek.

Psigoanalises interesseer my en reis is waarskynlik die beste manier om die onbewuste oop te maak: jy ontdek altyd iets van jouself in ’n vreemde ruimte. Jy kom tot besinning of helderheid.

Wat is die moeilikste deel van die digproses vir jou?

Ek vind dit ’n wonderlike proses. Die enigste moeilike deel daarvan is dat dit ’n mens tydens intense kreatiewe prosesse kan slaaploos maak. Wat dikwels ongemak veroorsaak indien jy die volgende dag afsprake moet nakom of klasgee.

Kom jy as digter soms te staan voor die “Kalahari’s wit papier”? Indien wel, hoe oorkom jy hierdie struikelblok?

Indien ek nie ’n gedig kan skryf nie, skryf ek iets anders. Ek word nooit ongeduldig nie. Die gedig sal terugkom of sig aanmeld wanneer die tyd reg is. Skryf is ’n dissipline. Inspirasie moet daar wees, maar die werklike digproses is om al die buie te kan akkommodeer: ’n pynlike ervaring of herinnering; die dood van ’n geliefde of verhouding.

Melancholie. Ek ken al die anatomie van my melancholie.

Selfs ’n gelukskoot wanneer jy iets oorwin, kan help met ’n struikelblok. Maar dig spruit juis uit teenstand …

Sou jy sê dat jy in jou digkuns fyner ingestel is op klank of op beeld; of is klank en beeld vir jou intiem verweef?

Die digkuns is vir my sowel klank as beeld. Sintuie is werktuie, het Opperman geleer. Ek lees my gedigte ook voor om die balans tussen klank en beeld te kry en oortollige woorde uit te haal. ’n Ruk terug moes ek ’n gedig van een minuut voorlees vir kykNET: “The drama of being a child” uit Lot se vrou.

Die gedig was langer en ek het woorde uitgehaal wat dit die lengte laat oorskry het en die gedig verander na Zanzibar in sy beeldvorm omdat ek foto’s van Zanzibar had.

Hiermee illustreer ek dat gedigte ook maakwerk is.

Het jy, nadat die manuskrip aanvaar is, in alle opsigte na jou redigeerder geluister?

Ek luister altyd na redigeerders en fyn lesers. My eerste leser is die digter Johann de Lange. Dan kyk ek na keurverslae en kyk na klein aanwysings soos woordorde of parenteses wat moet waai.

Tot op die laaste oomblik is ek altyd in die hande van my redakteur en ek aanvaar (met dank) die uitwys van klein foute of voorstelle.

Skrywers het nie ’n pensioen nie, boeke maak meestal nie ryk nie. Waarom skryf jy?

Vir my is skryf joernaalhou. Toe ek onlangs weer in Buenos Aires was, het ek na Verdraaide raaisels gekyk. Met deernis na die mens wat ek was. Maar uit hierdie leeservaring kon ek opnuut na Suid-Amerika kyk, ’n landskap wat my begeester. Ek is reeds besig om ’n reis na Chili te beplan, vir ’n tweede besoek, aan die einde van die jaar.

Santiago de Chile. Ek sien uit om weer na Neruda se huis te gaan …

Werk jy reeds weer aan ’n volgende manuskrip?

Ek skryf aan ’n bundel, Indeks, ’n kortverhaalbundel Kortaf, ’n opera Anti-Laius en ja, ’n roman: Die buikspreker. Verder het ek ’n blog waarop ek my reaksie op films of boeke plaas. Dit heet Woorde wat weeg.

Om te skryf is om intenser te lewe. Jy lewe eintlik twee keer: eers werklik en dan in die skryfwerk.

Watter digters of skrywers lees jy graag?

Dit verander voortdurend. Maar ek keer altyd terug na Opperman en Eybers. Verder lees ek alles wat in Afrikaans verskyn en probeer byhou met resensies en reaksies. Verder lees ek De Lange indringend vir ’n studie oor sy werk en ek gee ook ’n kursus oor hom.

Ek is gaande oor “verlore digters” soos Freda Plekker.

Tans is ek opnuut begeester deur Sheila Cussons. Die swart kombuis is gewoon briljant.

As jy terugkyk oor die landskap van die Afrikaanse digkuns, wat val jou op, indien enigiets? Is hier vir jou patrone of enigiets wat verander het of aan die verander is?

Daar is waarskynlik meer digters, meer stemme. Die populistiese stem is meer hoorbaar. Maar die digkuns het te make met stamina … “the loneliness of the long distance rhymer”. Jong digters met talent is daar bepaald, maar ’n mens wonder hoeveel gaan aanhou, uithou.

Hoeveel van hierdie talente sal die drif hê om aan te gaan, want hoe meer stemme daar is, hoe beter vir ’n digkuns.

Hierom meet ek my aan my tydgenote wat in die tagtigerjare saam met my begin het en steeds voortdreun: De Lange, Johann Lodewyk Marais, Daniel Hugo, Louis Esterhuizen, Tom Gouws, onder andere. Daar is vir my geen digters nie, net ’n digkuns – om Neruda aan te haal. Daardie gedig wat jou tref tussen die oë en in die maag. En daar is gode sy dank ’n hele klomp van hulle …

Jy is ook baie bekend as resensent. Wat sou jou wens wees vir resensies of resensente in die Afrikaanse boekebedryf op die oomblik?

Dat meer van my kollegas bereid sou wees om te resenseer. Wanneer ’n mens deur die jare kyk hoeveel resensies van ’n boek verskyn het (tot tien reaksies in die tagtigerjare), is dit dikwels jammer dat ’n boek na vier (halfhartige) resensies “verdwyn”.

Baie digters en skrywers het veel te sê agter die bakhand. My wens is: sê dit op skrif, want ’n skrywer baat by ’n reaksie. Literatore beskou dit ook as tydmors. Ek helaas nie.

By FineMusicRadio lewer ek elke week ’n kort resensie vir die luisteraar om hulle op hoogte te hou van die jongste ontwikkelinge in Afrikaans. Die impak van ’n resensie is dikwels nie onmiddellik nie; dit help wel later die jong navorser of skrywer om by iets anders uit te kom. Hierom is polemiek in ’n letterkunde gesond.

Maar openlike akademiese argumente, nie Facebook-verdagmakery wat ’n negatiewe of kritiese resensie onmiddellik as venynig of as ’n aandagsoekery afmaak nie.

Alle skrywers moet negatiewe kritiek kan hanteer. Selfs die grote Susan Sontag is gestriem in ’n stadium oor swak films of mindere romans, so wie is ’n Vinnige Fanie of Hansworsie om te meesmuil as sy of haar boek nie die treffer van die oomblik is nie?

’n Kritikus moet streef na die Orde van die Goue Skerpioen eerder as na die Orde van die Goue Heuningkwas.




(Hierdie onderhoud het voorheen op Litnet verskyn.)