Monday, August 24, 2020

Resensie | Francois Smuts – Slagoffer | Queillerie, 2020

Francois Smuts – Slagoffer. Queillerie, 2020. ISBN: 9780795802201 

Resensent: Joan Hambidge

 

Op die voorblad van hierdie pakkende speur-cum-misdaadroman word die leser gewaarsku: Die liefde is blind. Ėn die reg.  Dit word 'n dekonstruksie van die krimi in die toepaslike aanhaling van Leonardo Sciascia. Die leidrade wat 'n misdaad oplewer is totaal ontoereikend, meen hy (79).

 

Hierdie roman plaas ál die moontlikhede van dié sub-genre voor die leser se oë. Dit word gelaai met verwysings na die kwessie van skuld en boetedoening, die soeke na oplossings (of closure so bekend aan die speurverhaal) én belangrike rituele soos stiergevegte en godsdiens. Boonop word die ritualistiese aard van 'n hofverskyning geanaliseer. Die posisie van die regter, die assessore, die skuldige se plek in die hof word bekyk. In 'n stadium word die aangeklaagde gewaarsku: ons is nie nou besig met 'n James Bond-verhaal nie.

 

Dawid Neethling is 'n psigiater op Stellenbosch. Hy beklee 'n deeltydse pos as dosent aan die universiteit en 'n beeldskone musiekstudent, ene Eva Rodriquez land in sy skoot. Hulle verhouding verander van 'n professionele een na 'n liefdesverhouding.


Sy word vermoor en alle vingers wys na Dawid wat boonop 'n onsimpatieke wederhelf het. En hy het 'n leuen vertel toe hy die eerste keer ondervra is. Sy vriend Barnabas, 'n priester in die Grieks-Ortodokse kerk, gee raad en ondersteuning. 

 

Tot hier dan die verhaal wat 'n fyn netwerk van bedrog


ontmasker: van bendes wat vanuit die tronk dreig en afpers tot 'n swart verlede met 'n moordenaar in die ou-Suid-Afrika wat lid was van MI, tot 'n ambassadeur wie se hande vuil is. Verder word die polisie-ondersoek en swak forensika eweneens uitgelig. En die media se pogings om altyd 'n moordenaar (dikwels eensydig) onder die soeklig te plaas, onafhanklik van die regsprosesse, kom ook onder die soeklig.

 

Die media word in hierdie roman die jurie. En ons weet welke dwaashede is al verkondig tot die chagrin van regsgeleerdes. Tydens die lees van hierdie roman kyk hierdie leser weer na die BBC-reeks Trial and Retribution (1997) en soveel van die kwessies hier aangesny, kom in speurreekse na vore. In die Franse reeks Spiral (Engrenages) in 2005waar die hoof duisel van al die sameswerings en leuens, word ongehoorde verhoudings ondersoek tussen die magistraat en 'n polisievrou; 'n skurk en sy regsverteenwoordiger.

 

Ons betree in die eerste gedeelte Sorteo wat afspeel in Kaïro en die "geheim" van moord word weggegee. Met Abba Johannes wat met wysheid reageer: 'n moordenaar kan 'n priester word. Daar is verwysings na die Bybel: die paradys, Job, die teodisee, o.a. 


Verder raam Ernst Hemingway se sieninge oor stiergevegte (wat hy as 'n tragedie beskou het) die vertelling met Dostojefski en Franz Kafka wat alles verder laai. Daar is toespelings op Dante, Lorca, Rilke, Leda en die swaan, Russiese roulet en die donker ondergrond van die menslike bestaan. Verder word die leser etlike verwysings gegee na duende, na sorteo (die Spaanse woord vir loting) én stiergevegte. Onbewustelik sien ons "By die dood van Roy Campbell" van D.J. Opperman en Almodóvar se pakkende rolprent Matador van 1986.

 

Die dood van die bul word gesien as 'n offer aan die gode en opspraakwekkende moordsake staan ook hier: Oscar Pistorius, Dewani, die De Zalze-bylmoord, e.d.m. Ons lees wat die vermoorde dink (in kursief) en daar is 'n dagboek en 'n getuie van die moord. Hoe dikwels is 'n dagboek nie in hierdie soort storie dít wat alles tot 'n punt bring nie.

 

Daar is spelers en teenspelers: Dawid en sy vroulike advokaat; Bella Croeser en Diedericks, Grootboom. 'n Kwaai regter. 'n Snuffelende joernalis. Ras, klas en gender-kwessies kom hier aan bod.

 

Die supsension of disbelief word soms beproef: sou 'n akademikus "vergeet" het wat hy in 'n artikel geskryf het? Is die kwessie van oorlewingskuld by Ingrid nie oordadig nie? Die beskrywing van die DG is dalk te swaar gelaai met onderduimshede? Verduidelikings werk in hierdie roman, omdat die sub-genre gedekonstrueer word.

 

Die roman sny geweldig baie kwessies aan - soos die Russiese kind wat gesteel word van ouers vlugtend uit 'n Bolsjevistise bestel en wat dan jare later 'n bedelkind op straat sien in Parys (134). Onder die vertelling is dit duidelik dat die skrywer 'n duidelike spirituele boodskap wou oordra oor menswees (en karma). Die spirituele impak van leuens (via Stephen Freeman) word 'n belangrike leidraad en motief: hoe leuens mense kan verwoes.

 

In die erkennings verneem ons dat die skrywer 'n regsagtergrond het, en hy sonder 'n terapeut in Kaapstad uit as die beste kliniese een. 'n Ander een is die beste psigiater in Kaapstad. (Dalk subjektief en oordrewe?) Dit is die soort advertisements for myself wat deur 'n redakteur geskrap moes word. Laat die boek vir homself praat.

 

Iewers tussen 'n analise van die krimi én spiritualiteit lewer dit 'n beduidende bydrae. Hierdie leser voorspel nog 'n roman met sterk maatskaplike analises.

 

 

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Beeld)

Gedig | Joan Hambidge - Gisela Ullyatt (1977 - 2020) | 2020

 Gisela Ullyatt (1977 - 2020)


In jou eerste en laaste bundel myn

jy die vibrocrete dae van jou jeug.

 

Op 'n Saterdagmiddag ná jou vertrek

word die digkuns meer as die waarheid

 

van duiwe of sprokies se wonde en letsels:

"Ons harte is vol van gemors en verdriet".

 

Vir oulaas stuur ek 'n vers vir jou as redakteur

oor die laaste grenspos wat alle pyn óphef:

 

soos die afdruk van 'n bees in restaurant

om snitte konkreet voor te stel vir die besoeker

 

wat presies kan kies en weeg die rugstring

van die familieskap of die hart afwesig

 

vol verlore liefdes en verbintenisse

tot die dermkanaal elders opgestop

 

met 'n karmenaadjie vir die afwesige leser

wat wónder oor 'n lykdig as consolatio?

 

 

 

Friday, August 21, 2020

Gedig | Joan Hambidge - Cartesiaan | 2020

 Cartesiaan  

VWL  

 

Ek is net lyf en gees, niks tussenin: 

niks van die kerk se "siel", die leë droom. 

Net boom en grond. Die dryfsand se sin 

is iewers wel slinks en slu bedroom 

deur Freud en Lacan - die gode van drieë. 

Hulle dink aan skakels: aan oorgange 

soos ego, id, superego, nes bedrieë: 

verbeelde, simboliese, Reële vir dié drange. 

Lyf: sy! die eerste wat ek ken! 

vol van  groot hobbels, eis haar weg 

na die eis van volmaaktheid as volheid. 

Gees: die knope van die onbewuste ren 

aan my in drome vreemd, só verontreg 

'n inbeweeg tot hierdie parodie: 'n kilheid. 

 

Tuesday, August 11, 2020

Resensie | Francois Smith – Die kleinste ramp denkbaar | Tafelberg, 2020

Francois Smith – Die kleinste ramp denkbaar. Tafelberg, 2020. 

Resensent: Joan Hambidge

 

Francois Smith het bekendheid verwerf met die ongekende sukses van Kamphoer (2014wat oortuigend deur Sandra Prinsloo vertolk is in 'n solo-vertoning. Nou het sy tweede roman Die kleinste ramp denkbaar verskyn by Tafelberg.

 

Hierdie roman het 'n vreemde bekoring. 'n Dokter, ene Gustav van Aardt, bevind hom op 'n vervalle plattelandse dorpie. Hy moet 'n polisieman, Frans Schuin behandel met 'n bosluisbyt.

 

Daar is 'n eskar (oftewel die bytplek van die bosluis). Soos wat die dokter soek na merke op die lyf van die polisieman, sien ons die letsels in sý psige raak deur dit wat hy raaksien.

 

In én om die spreekkamer word ons voorgestel aan mense en ontvangsdames. Die wyse waarop hulle beskryf word – in ongelooflike détail – is opmerklik.Die ligroos-bogie van afkeur, die talkpoeier-grimas van minagting, is hoe 'n vrou se reaksie beskryf word (41).

 

By 'n besoek aan 'n township fokus die verteller op die seksorgaan van die baba. Skoene word bekyk. Tekkies en drafskoene en hoe iemand die hoofkarakter uitgelag het as kind. Die roman lewer eweneens kommentaar op onverwerkte jeugpyn en hoe dit oorgedra word op volwasse verhoudings. Die asblik van die onbewuste, verneem ons (39).

 

Ons sien hoe 'n man reageer op sy jeug en waarom hy besluit het om medikus te word. Die menslike liggaam word klinies en in mediese terme beskryf. 

 

Alles is nie pluis met Schuin se doen en late nie. Is hy net hier omdat hy deur 'n bosluis gebyt is? Die dokter stel ondersoek in en die leser word op 'n reis geneem asof dit 'n speurverhaal is met 'n oplossing. Dit is helaas egter 'n soeke na presies waar hy homself bevind na die verlating deur sy vrou en 'n seun wat hy nie begryp nie. Die musiek van Mahler is 'n belangrike kode nes die begeleier, Thys Teise wat hom van raad bedien.

 

Waarom is sersant Portia se naam en nommer in Frans se Schuin se hand?

 

Wat maak die Kubaanse dokter, Ojeda presies hier? Hoekom word dit ingebed in die vertelling? Wil die skrywer hiermee die oorlog in die ou-Suid-Afrika aktiveer? Of dat Kubaanse dokters nou weer in ons midde is? Kyk hoe word 'n dominee op sy oefenfiets beskryf.

 

Smith speel met vele kodes: die konvensionele liefdesroman met die dokter op die dorp wat deur die vroue begeer word, word hier nek omgedraai; die speurverhaal wat afstuur op sluiting of closure: hier is 'n verdagte of 'n probleem wat van jou die leser 'n speurder maak. Hier implodeer die roman telkens en blyk elke leidraad of kode 'n vals een te wees.

 

Dis geskryf met sjirurgiese presisie en ou Afrikaanse woorde word lewend(ig) gemaak. Is dit 'n analise van hoé ons eens idilliese platteland daar uitgesien het en dat 'n besoek van 'n wit man aan die township onmiddellik gesien word as 'n soeke na die transgressiewe?

 

Dit is 'n boek van displacement. Van abandonment. 'n Reis ín die psige ín, geskryf in keurige en soms outydse Afrikaans. 'n Mens blaai telkens terug om Mahler-verwysings weer te ontleed. Visconti gebruik die musiek van Mahler in sy film Death in Venice (1971). Daardie pragfilm oor onbeantwoorde liefde, nee, eerder 'n fantasie in die ouer persoon, gebaseer op Thomas Mann se novelle Der Tod in Venedig (1912). Mahler se naam was immers Gustav; die hoofkarakter is Gustav van Aardt; van die aarde dus.

 

En Mahler het as komponis ook 'n brug geslaan tussen die 19e-eeuse Austro-Duitse musiek en die modernisme aan die begin 20e-eeu. Hierdie roman wil dalk eweneens 'n soort oorgang wees van hoe Afrikaanse prosaïste oor die platteland gaan skryf.

 

Francois Smith vang in hierdie ondergestemde roman die "irony's edge" (Linda Hutcheon) vas van wat ons weet vir ewig verby is.  

 

Dit is 'n roman vir stadiglees, vir terugkyk en terugblaai. Soos wat Mahler se musiek tot gevolg het. Of soos 'n mediese handleiding waar jy die verskillende plastieklae geplak oor organe moet afhaal om by die essensie uit te kom.

 

Die belewenis van die indertydse bykans idilliese bestaan teenoor die tyd van onrus en onsekerheid word helder verbeeld.

 

Die voorblad suggereer iets van die essensiële. Geraamtes dalk van ...

 

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio)