Zoë Wicomb. Playing in the light. Umuzi, 2006. ISBN 1 415200017.
Resensent: Joan Hambidge
Politiek-korrekte romans mis
dikwels die werklike krag van die groot roman wat buite die gemeenskap se kodes
en klassifikasies op die universeel-menslike ingaan. Diegene wat sou dink dat
Zoë Wicomb se jongste roman Playing in
the light – ‘n uiters ironiese titel - in hierdie kategorie val, begaan ‘n
fout.
Dit is ‘n roman in die
post-apartheid, nuwe-Suid-Afrika gesitueer met ‘n volledige analise van
menswees. Wicomb doen dit uiters intelligent want dit gaan om hierdie roman
om’n soeke na universele identiteit: hier dan die wit/swart-kwessie wat in
uiters vernuftig ondersoek word in die roman. Die leser is bykans in Sjinese
boksies, waar die een ontdekking lei tot ‘n volgende...
Wicomb, gebore en getoë in
Namakwaland, laat haar hoofkarakter dikwels Afrikaanse woorde gebruik, maar
heeltemal korrek as in die meeste Engelstalige romans. Tans woon sy in Glasgow
waar sy onder andere kreatiewe skryfkursusse aanbied aan die Universiteit van
Strathclyde.
‘n Vrou, Marion is die
eienaar van ‘n reisagentskap, maar alreeds in hierdie bedryf word haar vreemde
lewenshouding beskryf. Sy het weliswaar nie ‘n reisfobie nie, maar tog wonder
sy: waarom sou mense die wêreld eerstehands wou sien in hotelle waar die
higiëne bedenklik is, waar ‘n mens moet onderhandel in ‘n vreemde taal en
gewoontes probeer verstaan, alles binne die duur van ‘n paar weke? ‘n Mens sou
dit tog in films of op televisie net so goed kon sien...
Dit alles meen sy het te
make met die moderne wêreld se beheptheid met outensiteit (p. 40) en hierdie
passasie is van belang vir die res van die roman in die soeke na identiteit en
bloedbande. Die beskrywing van haar verhouding met ander word uiters oortuigend
hanteer.
Deurgaans word die simbool
van die meermin (ons hoor dit alreeds in haar naam) om die proses van
transformasie aan te dui en die gevoel van die “unheimliche” vir die leser
verder te beklemtoon.
Die helder beskrywings van
Kaapstad – veral Tafelberg – en Clanwilliam verdien vermelding. Leipoldt maak
hier ‘n buiging en wanneer Marion Skotland besoek, verwys sy na F.W. Reitz se
“Klaas Geswind en syn perd” wat gebaseer is op Burns se “Tam O’Shanter”. Marion
onthou in die vreemde die bekende reëls so:
Aleksander Klipsalmander
Trap hulle algar met malkander
‘n Mens vind in hierdie oorrompelende roman
dikwels verwysings na die Afrikaanse leefwêreld en uitdrukkings soos “Ag” wat
die gevoelslewe van die karakter benadruk. ‘n Mens kry eweneens die gevoel dat
die roman dalk in Afrikaans bedink is en toe in Engels geskryf is?
Op ‘n vernuftige wyse
verskaf Wicomb vir die leser sleutels in haar roman. Sy verwys na Nadine
Gordimer se The Conservationist en
J.M. Coetzee se In the Heart of the
Country. Deur háár karakter se, nogal naïewe reaksies op hierdie twee
romans, en op Afrikaanse gedigte, word die roman van ‘n wyer reikwydte
voorsien. Só sluit sy aan by ‘n tradisie van ontheemding en die soeke na
identiteit. Marion bely dat sy “a colonial at heart” is; tog doen hierdie roman
presies wat postkoloniale tekste doen: die reis in die verlede in en die soeke
na die komplekse (ras)oorspronge is so kenmerkend van wat Cixous “nostalgeria”
genoem het. ‘n Nostalgie oor Afrikaans slaan soms deur wanneer die karakter
Afrikaanse klanke oproep.
Die leser bly deurgaans
bewus van hoe die landskap ervaar word.
Die roman het my geboei
vanweë die skerp spanningslyn en die ontdekking van nuwe ‘waarhede’ en die
besondere boeiende beskrywing van onder andere Clanwillian en Skotland. Boonop
eindig dit ‘n slim wyse wanneer dit blyk dat Brenda, haar swart werker, ‘n
storie beoog oor Marion se vader se lewe. Lojaliteit word dus so bevraagteken
en nog Sjinese boksie as’t ware geopen, al word die deur met ‘n klik-geluid
gesluit.
“Playing in the light” is
die beeld wat sy gebruik om bruinmense se “playing for white” voor te stel.
Maar met ‘n besoek aan ‘n biblioteek ontdek sy dat hierdie posisie buite enige sisteem bestaan.
Dus ‘n enorm aangrypende
roman wat uiters vaardig geskryf is. By ‘n tweede lees, sien jy die slim spel
met voete en lig; die belangrike intertekste wat die leser op die spoor bring
van universele kwessies.
Die verhouding met Geoff en
die herinneringe aan Annie uit die verlede word eweneens raak beskryf. Outa
Blinkoog kan die leser sien voor haar.
Veral Marion se binnespraak
word helder beskryf: wanneer sy die Magic Box uithaal om die foto’s van haar
ouers en hul huwelik te bekyk, word die pynlike implikasies van hul lewe vir
die leser oorduidelik.
Ek was mateloos onder die
indruk van hierdie roman se vlotheid sonder om ooit die komplekse temas van leuens/verraad/voorgee
te verloën.
Toni Morison en J.M. Coetzee
het vorige romans van Wicomb hoog aangeskryf en hierdie roman verdien alle
blootstelling, sowel binnelands as buitelands vanweë die genuanseerde,
nie-raserige wyse waarop die tema aangebied word.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Die Burger geplaas.]
