Willem Anker.
Siegfried. Kwela, 2007. ISBN 978
079570254 9.
Resensent: Joan
Hambidge
Willem Anker het
reeds bekendheid verwerf as jong dramaturg met Skroothonde, Sielsiek en
Slaghuis – wat met die Sanlam-prys vir Afrikaanse teater bekroon is in 2006. Sy
debuutroman heet Siegfried en is voltooi onder leiding van Marlene van Niekerk
aan die Universiteit van Stellenbosch se Kreatiewe Skryfwerk.
Jaco Botha, Tom
Dreyer en Nanette van Rooyen, o.a. is weer produkte van die UK onder leiding
van Etienne van Heerden. (In Asbesmiddag skryf Van Heerden weer oor die
komplekse verhouding tussen mentor en leerling.) Dit sou in die jare wat kom
waarskynlik interessant wees om te kyk of daar verskillende “skole” of “style”
van skryf ontwikkel.
Anker se roman
handel oor ‘n soeke na self. Op die agterblad word die verhouding met die vader
reeds aangestip:”Hy is op sy pa se skoot. Hy hoor die perde hardloop in sy
borskas. Hy ruik die sweet en die tabak. Sy pa sê perde galop. Sy pa se gesig
is bruin…”
Die hele kwessie
van oedipalisasie / selfontplooiing staan sentraal in hierdie oeuvre. Op ‘n
letterlike storievlak bemoei die outeur hom hiermee, maar ook op ‘n simboliese
vlak worstel hy met die vaders in Afrikaans. ‘n Mens sou hierdie roman as ‘n
gesprek kon sien met Dolf van Niekerk se Die son struikel en die oeuvre van
Etienne Leroux. Die bewussynstroom-tegniek veral so bekend aan Die Mugu.
Dit is ‘n
geskakeerde roman wat sowel ‘n Jungiaanse as ‘n Freudiaanse lesing kan opeis.
Jung se siening van die ontginning van die self word onder andere as ‘n reis
gesien in sy studie oor die tarot. By Freud – en meer spesifiek in sy
herinterpretasie van Sofokles se Koning Oedipus – is die verhouding tussen
vader en kind gewelddadig en bloedig. Wat agter hierdie mite skuilhou, meen
Marjorie Garber in haar insigryke Bisexualities, is Laius se vermeende
homoseksuele affiniteit vir die kind van die opposisie-koningshuis. En vrees
dat hy ontmasker sal word, laat hom dan na hulp soek by orakel – met die
waarskuwing dat sy seun hom sal doodmaak. Hierom gee hy opdrag dat die kind
vermoor moet word, maar die skaapwagter, uit jammerte vir die seun, gee hom
juis aan daardie vyandige koningshuis. En Oedipus maak dan sy vader per abuis
dood op sy terugkeer huis toe.
Hierdie verhaal
staan aan die basis van Freudiaanse psigoanalise, ofskoon die skrywers van
skisoanalise dit verwerp.
(Een van hul kritieke is dat Freud vir Oedipus vashou binne die familiestruktuur, terwyl hy reeds buite dit staan as ‘n verslaande ou man. Punt bly: hy kan die verbintenisse, naamlik vadermoord en bloedskande, in sy gedagtes nie ontvlug nie.)
Deleuze &
Guattari se bekende Anti-Oedipus skeer die gek met hierdie mite. Maar selfs in
die parodiëring daarvan, erken dit steeds die bestáán van die mite.
Die roman sou ‘n
mens ten beste kon lees in terme van skisoanalise en die teks gee genoegsame
aanwysings van ‘n ineenstorting van die subjek. Die nomadiese Siegried se
mediese verslae gee ‘n “objektiewe” of buite-waarneming van sy ervaring van die
“realiteit”. Daar is verwysings na Borges wat die leser laat besef dat jy
tussen vlakke van die fantasie beweeg. ‘n Mens sou ook Wagner kon betrek. Daar
is meerminne en drake, ‘n opvoering van Franciskus van Assissi, ‘n reis na New
York en ewige bewegings tussen verdigsel en werklikheid. Ons beleef dit deur
die blik van ‘n uiters onbetroubare waarnemer wat verskillende plato’s beleef.
Assosiasies en ‘n volledige afbreek daarvan.
Deleuze &
Guattari maak die teks ten beste oop as ‘n laterale, assosiatiewe teks verpak
vol verwysings en ‘faux’-referensies. Ons beweeg as’t ware binne die labiele
gemoedstoestand van die skisoïede hoofkarakter. Die teks se bou is eweneens
skisoïed en word selfs katatonies. Die leser moet deur ‘n snelle pas beweeg
waar realiteit deur fantasie vervang en ópgehef word.
Dis ‘n roman
waarin selfmoord en –vernietiging aan bod kom. Daar is verwysings na
kultusfigure en dwelms; ‘n opsetlike banalisering van die seksuele en die
beskrywing van liggaamsfunksies bekend aan psigotiese toestande. (Hoe ironies
dat Deleuze selfmoord gepleeg het.)
Deleuze &
Guattari praat van die begerende masjien en die speelse opmerking, “sê dis
Oedipus, of jy kry ‘n klap deur jou gesig”, is ‘n mantra van hierdie benadering
wat psigoanalise wil debunk as ‘n geldmaakbedryf o.a.
Die nomaad, die
begerende masjien, ewig buite die strukture van aanvaarbaarheid, is aan die
basis van hul denke en dit verbeeld Anker.
Deleuze &
Guattari meen dat die Oedipus-kompleks soos ‘n labirint funksioneer: jy moet
dit weer binnegaan, om te kan uitkom.
Dieselfde geld
hierdie roman wat bekende strukture en bewussynstroomtegnieke betree, herbesoek
om by iets nuuts uit te kom. Dit het ‘n bepaalde krag (hylé).
Dis nie ‘n roman
wat in almal se smaak sal val nie. Dit vra terug- en vorentoe-lees, maar as jy
eers die knoop begin ontrafel, is dit ‘n plesierige leeservaring.
Siegried en
Smet, sy alter ego, beleef die donkerste dieptes van verval.
Of dalk het
hulle nooit bestaan nie?
Daar is volgens die mediese verslae geen aanduiding van substansmisbruik nie, maar volgens hierdie leser ‘n aktiewe verbeelding aan die werk.
Bronne:
Garber,
Marjorie: Bisexuality & the eroticism of everyday life. Routledge, New York. 2000.
Gilles, Deleuze
& Félix Guattari: Anti-Oedipus. Capitalism and Schizophrenia. The
Athlone Press, Londen. 1984. (1972).
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Die Burger geplaas.]
