Tuesday, February 26, 2013

A.N. Wilson - A Jealous Ghost (2005)



A.N. Wilson. A Jealous GhostRandom House, 2005. ISBN: 0 09 180020.

Resensent: Joan Hambidge

A. N. Wilson het ‘n loflike kommentaar op sy jongste roman se buiteblad van Anita Brookner wat na hom verwys as ‘n hipnotiese storieverteller. Sy uitmuntende biografie oor Iris Murdoch het hom gevestig as ‘n biograaf van formaat en in 1992 het sy topverkoper Jesus, en die opvolg Paul, vir ‘n letterkundige opskudding gesorg. Ook sy studie oor The Victorians (2002) verdien vermelding.

Sy jongste roman (ek ken nie The healing art nie, terloops) A Jealous Ghost is ‘n teks wat sterk letterkundig en intertekstueel werk. Die hoofkarakter, Sallie Declan, is ‘n jong Amerikaner wat haar in Londen bevind. Sy is geobsedeer met Henry James se The turn of the screw waaroor sy haar doktorale tesis skryf. Ten einde finansieel te oorleef, moet sy ‘n “nanny” word. Vir die leser van James se werk wat altyd handel oor vreemdelingskap of ‘displacement’, is die skrif reeds aan die muur wanneer ons lees dat sy ‘n Amerikaner in Londen is. Die verwysing na The turn of the screw laai die gegewe oor die goewernante in James se teks nog verder. Trouens, hy insinueer dat hierdie vertelling ‘n botsing uitbeeld tussen die bo-natuurlike en kinder-seksualiteit. ‘n Moderne skrywer sou binne ons samelewing waarskynlik ook die pedofiliese implikasies verder uitgebrei het. Maar juis omdat James hierop sinspeel, word dit ‘n krag in die roman.

Wilson laai ook sy teks met verwysings na letterkundige teorie, soos onder andere die verwysings na Foucault, Tordorov en Roland Barthes. Die ingewyde ken ook die psigoanalitiese lesings van What Maisie knew. Nie alleenlik betrek hy dus narratologiese studies nie, maar ook ingewikkelde psigoanalitiese tekste wat die vertelling problematiseer en daaraan ‘n meta-kwaliteit verleen.

Die belangrikste vraag is natuurlik altyd wanneer ‘n teks sterk toespelings maak op ‘n bekende teks of  klassieke skrywer se komplekse oeuvre is of die nuwe teks in die eerste instansie so geslaagd of pakkend is as die eerste. Of is dit gewoon om met ‘n ander man se kalwers te ploeg?

Die tweede vraag, wat net so belangrik is as die eerste, is of die teks enigsins sal sin maak as ‘n mens nie bekend is met Henry James-kodes of nog nooit verfilming van onder andere ‘n James-roman gesien het nie? Selfs in die films word die belangrikste kodes van James se tekste goed opgevang.

Die derde vraag is of die Wilson-teks daardie spanning en verwysing na die “unheimliche” (in Freud se terme) kan volhou? James het immers in hierdie teks daarin geslaag om ‘n spel met die bo-natuurlike te beheer en die skokkende einde van die verhaal word selde deur skrywers geëwenaar. Trouens, ‘n mens keer terug na die vertelling ten einde die tegnieke van voorbereiding op die skokkende slot weer raak te lees. Ook lees jy Wilson weer: presies waar insinueer hy dat die hoofkarakter Sallie Declan (decline) van haar klippers af is? En waarom raak sy so geobsedeer met haar baas?

Wilson se verhaal is dan ‘n modernisering van James, gedoen op ‘n behendige en pakkende wyse.

Baudrillard se teorie van “hyperreality” word gebruik om die James-teks verder te problematiseer. Ons lees wat die promotor dink James in gedagte gehad het en waarom ons, na die kind se dood, nie terugkeer na die vriendekring nie. Die promotor meen dat James sélf in sy notaboeke geskryf het dat hy daardeur die spanning en vrees wou versterk, terwyl die jong student dit natuurlik as biografiese trivia sien (p. 53). Háár outobiografie en verwysing na ‘n insident waar sy ‘n jong kind beseer het tydens ‘n babawagter-sessie, word juis hierdeur verïroniseer, omdat sy by die teks, net by die teks voorhande wil bly. Barthes se S/Z speel dan ook hier in, waarin gesuggereer word dat ons deur te lees ons eie vertelling as’t ware skep.

Maar sy ken letterkundige teorie, nie letterkunde nie. Ook nie politieke verwysings nie. Haar onkunde oor Garibaldi is ‘n aweregse grap en bewys die opvatting van letterkundiges uit die ouer skool waarskynlik reg dat mense dikwels meer oor boeke lees, as wat hulle van die ware letterkunde weet. Wat immers ook ‘n ironiese obiter dictum word vir Wilson se doen-en-late: hy teer immers op ‘n ander teks!

Die verskil tussen Henry James se gesofistikeerde hantering van die bo-natuurlike en die Harry Potter-reeks se meer populistiese siening van dieselfde onderwerp, word ook vernuftig betrek.

In Henry James se roman werk alles op suggestie. Dis ‘n verhaal van spoke en kontak met die bo-natuurlike; by Wilson ervaar ons die tragiese ineenstorting van wat in die moderne sielkunde as ‘n “border-line”-persoonlikheid beskou sal word.  (Sallie het ‘n seksaversie en verwys hierna as B.L., “between the legs”. ‘n Kode dus vir die “border line”-geval.)

Dit is ‘n skitterende roman. Gewoon net as verhaal, maar ook as metakommentaar én teoretisering van die oorspronklike verhaal, The turn of the screw, verdien dit lof. Anita Brookner, daardie ánder onbekroonde meester van die onderstelling, het gelyk. Die roman is 186 bladsye lank, maar wanneer ‘n mens James en die notaboeke by lees, ook die opera van Benjamin Britten betrek, ‘n langer en komplekser teks.

[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Die Burger geplaas.]