Thursday, February 14, 2013

Etienne van Heerden - Asbesmiddag (2007)



Etienne van Heerden. Asbesmiddag. Tafelberg Uitgewers, 2007. ISBN  978 0 624 04575 5.

Resensent: Joan Hambidge

Die tradisie van die kampusroman is geweldig lank: The Groves of Academe van Mary McCarthy in 1952, die imposante The Dean’s December van Saul Bellow in 1982,  The Human Stain van Philip Roth in 2000, die kluif David Lodge romans soos Thinks in 2001…

Al hierdie romans neem posisie in oor die akademie. Oor rassisme, oor seksisme, oor politieke probleme en die akademie se onvermoë om dit op te los. Of daar is ‘n sensitiewe dekaan wat standpunt inneem of ‘n dosent wat na afwesige swart studente as “spooks” verwys en in die warm water land.

In Etienne van Heerden se jongste roman, Asbesmiddag, word ‘n skrywer aan die woord gestel. En die leser sien die wêreld van die kreatiewe, skeppende, fiksionaliserende skrywer – Sebastiaan Graaff – aan die woord. In interaksie in ‘n haarsalon (die pragtige voorblad aktiveer dit) op Stellenbosch. Hier tree hy in gesprek met ‘n ryk magnaat (herkenbaar en nie herkenbaar nie), die werkers in die salon en die eienaar. ‘n Verhouding met ‘n jong student en ‘n Universiteit in die stad word eweneens beskryf.

Die boek problematiseer wat lesers dink hulle weet watter impuls ‘n skrywer voortdryf om ‘n roman te skep en die menslike hebbelikheid om ‘n roman te relativeer tot ‘n herkenbare insident / mens / situasie. Van Heerden speel voortdurend ‘n spel met sy leser: wanneer is ons binne-in die roman wat bedink word en wanneer is ons net in die “fabula”?

Die moderne masjinerie van die universiteitswese kom skerp onder kritiek. Vergaderings, agendas, en nogmaals beplannings met die refrein dat die kreatiewe persoon hier te lande, anders as in Nederland, geminag word. Die moderne universiteitswese as ‘n ‘besigheid’, word die teiken van die skeppende kunstenaar wat paradoksaal erkenning gee in die laaste woorde aan die UK wat wel kreatiewe skryfwerk as ‘n navorsingsuitset erken.

Die skrywer erken sy oedipale konflik met instansies. Hy moet homself teen iets afweer. Sy jong student maak hom af as uit die oude doos – sy op haar beurt is besig met ‘n grafiese roman en  sy beskou sy aanhalings – veral uit Flaubert – as lagwekkend.

Flaubert is wel ‘n tersaaklike verwysing: bekend om sy gedugte navorsing, sy stapels papiere en dokumente wat nagespeur het om dikwels net één beeld te gebruik, beklemtoon dat die skryfproses op andersoortige navorsing gebaseer is.

Wat is waar? Wat is wolhaar?

Oortree die dosent die kodes van die etiese navorsingskomitee indien hy ‘n jong student as navorser in donker hole instuur?

Het ‘n MA-student in Kreatiewe Skryfwerk gelyk wanneer hy opmerk dat hy nie sielkundige raad behoef nie, maar wil leer skryf?

Is die verbintenis tussen die vader en die magnaat ‘n “toevallige” verbintenis met die Karoo-wêreld in die werklike outeur se romans vanaf Toorberg?

Die verhouding met die vader wat ‘n soort Fellini-agtige vuurspuwer en later ringmeester in ‘n sirkus word, aktiveer die enorme verbeelding van Die Skrywer wat ‘n lesing gee oor die skrywer-as-moordenaar.

Die verhouding met die dooie moeder – wat die skrywer wil agterlaat - , die fortuinverteller, die onderwêreld e.d.m. sluit weer aan by temas in In stede van die liefde, ‘n ongelooflike komplekse roman wat uitvoerig bespreek is op litnet (seminaarkamer: In stede van psigoanalise).

Pinard het Flaubert openbaar vervolg oor sy roman. Gaan lesers hulself “herken” in hierdie roman?

Julian Barnes se Flaubert’s Parrot (2002) word vermeld as duidelike interteks. En die leser word baie sleutels gegee via Bellow, Roth, Atwood oor die komplekse verhouding tussen lewe en werklikheid, selfs in die sogenaamde realistiese roman.

Dit is uiteindelik ‘n metaroman wat self-refleksief op sigself inbuig en kommentaar lewer op die verglydende en verskuiwende verhouding tussen kuns en werklikheid. Relevante debatte soos die invloed van die internet / smse / eposse op ons denke, die vermoeiende Picasso-in-Afrika-kwessie, skryfkursusse aan universiteite, die rol van die ekonomie, verlies aan betekenis en implikasies in vertalings, die skrywer as solo-navorser versus groepsnavorsing in die wetenskappe (wat weer geproblematiseer word deur die ruim erkenningslys o.a. aan Paul Murray, ‘n historikus), stad versus platteland, die Afrikaanse letterkunde as melancholiese literatuur, die rol van die kanon en geskiedskrywing èn uitkomsgerigte onderwys, is van die temas wat in hierdie roman “behandel” word.

Die boek is behendig aanmekaar gesit. Met ‘n diepgaande, tweede lees, ontdek ‘n mens verwysings na die skrywer se oeuvre en die lot van die moderne letterkundige. Hoe doseer ‘n mens ‘n Nederlandse sonnet byvoorbeeld in ‘n moderne klaskamer? (Terloops: die verwysing na Auden op bladsy 50 is foutief. Dit moet lees “For poetry makes nothing happen” in die huldeblyk aan W.B. Yeats).

Is die einde vergesog met Guiseppe?

En Mister Deejay Gucci X?

Wie is die grootste dief / misdadiger? ‘n Skrywer of ‘n magnaat?

En die werkstitel “Die knoopkameel” slaan terug op Salambô!

“Op weg na Nooitgedacht”, so sal ‘n studie oor hierdie roman waarskynlik heet. Of dalk “Vergedacht”?

En dan moet jy Boccacaio se Decamerone ook betrek. En die Russiese Formaliste se “ostranenie”.

[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]