Sunday, February 17, 2013

Michiel Heyns - The typewriter’s tale (2005)



Michiel Heyns. The typewriter’s tale. Jonathan Ball, 2005. ISBN 1 86842 229 1.

Resensent: Joan Hambidge

The typewriter’s tale – a novel is Michiel Heyns, ‘n James-kenner, se blik op hierdie beroemde Amerikaanse outeur se verblyf in Rye. Die verhaal, vertel vanuit die blikhoek van sy gefiksionaliseerde tikster, Frieda Wroth weliswaar gebaseer op ‘n werklike mens.

Die roman is ‘n fassinerende spel tussen fiksie en werklikheid en vir James-afficionado’s sal dit alte lekker wees om die oorspronklike briewe en romans te lees ten einde Heyns se afwykinge en aanpassings te sien.  Kenners van sy tekste kan eweneens die gebruik van frases, sinskonstruksies en dies meer in Heyns se roman raaksien.

Die roman – geskryf tydens ‘n Kreatiewe Skryfwerk-projek aan die US onder leiding van Marlene van Niekerk – is ‘n briljante teks. Hoe meer jy jou kennis van James-romans laat inspeel, kennis dra van sy verwikkelde persoonlikheid en neuroses oor intimiteite, des te meer word die roman kompleks. Dit herinner aan die spel wat met die kyker gespeel word in die film Il postino: hoe meer jy van Pablo Neruda ken, des te meer kan jy die fiksionaliserings begryp en waardeer. En ironies, des te meer word die gebeure “waar”! Die mag van fiksie skyn sterker te wees as die werklikheid, by implikasie.

Die roman van Heyns word ‘n ‘paper-chase’ waarin jy saam met die outeur, die fokalisator, en veral die tikmasjien inkyk in die psige van ‘n úiters komplekse mens. En ‘n verbluffende skrywer.

Henry James (1843 – 1916) het 20 romans, 112 verhale, 12 dramas en verskeie letterkundige studies geskryf.

Die Heyns-roman speel in Rye af en ook hier word die gegewens aangepas die storie ontwille. Sy vader was ‘n bekende intellektueel en hulle het dikwels gereis tydens sy jeug wat waarskynlik sy perspeptiewe insigte oor hoe gemeenskappe se sosiale kodes funksioneer, verklaar. James se vrees vir intimiteit en sy siening oor die funksie van briewe, is belangrike kwessies wat in hierdie roman ondersoek word.

Moes Michiel Heyns wel sy nawoord geplaas het? Of moes die leser self soos in David Logde (Author, Author) en Colm Tóibín (The Master) die kreatiewe ontsporings gaan uitsnuffel? Is dit nodig om te weet dat James op daardie datum ophou fietsry het en dat die outeur-Heyns hom vryhede veroorlof ten opsigte van presies wanneer die Lamb-huis verlaat is?

Heyns se roman staan egter nie ‘n duit terug vir hierdie meesters nie. Ons weet dat Henry James wars van Oscar Wilde se ekshibisionisme; dat hy jaloers was op Wilde se sukses as dramaturg; dat hy bevriend was met o.a. Edith Wharton; dat sy romans beroemder en geslaagder was ná sy dood; dat hy nie kon begryp dat die Britte Rudyard Kipling as ‘n groot skrywer beskou het nie; dat hy kuns bó die lewe verkies het weens sy afkeer aan intieme verhoudings (iets wat in Tóibín) ontken en op sy kop gedraai word).

Sy romans is al verfilm, soos byvoorbeeld The Portrait of a lady, Washington Square, The Wings of the dove, wat ek meegemaak het.

As James-afficionado het ek verskeie studies oor hom gelees, ook Leon Edel se groot biografie en vind ek sy romans meesleurend. Gaan lees The typewriter’s tale onder andere vir die verbluffende navorsing, kommentaar op telepatie en tikwerk, en veral om die aweregse James-agtige “verhouding” tussen Frieda en Fullerton. Jare gelede het ek by ‘n tweedehandse winkel (vir R1) Henry James: The Creative Process gekoop van ene Harold T. McCarthy wat nog ander moontlikhede oopmaak vir Heyns se spel met James.

[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]