Sunday, February 24, 2013

Marita van der Vyver - Stiltetyd (2006)



Marita van der Vyver. StiltetydTafelberg Uitgewers, 2006. ISBN: 0 624 0 4432 7.

Resensent: Joan Hambidge

Sy is Marita, nie Van der Vyver of Rachelle Greeff nie. ‘n Volksheldin, ‘n skryfster, ‘n vertolker van die gewone vrou se vreugdes, smarte en drome. Die vrou met die rooi rok.
Die vrou wat op die Franse platteland woon met haar aangelapte gesin en met ‘n Fransman getroud is.

Griet skryf ‘n sprokie het die verbeelding aangegryp en nog nooit het ‘n boek so verkoop in Afrikaans nie. Hierna het Griet weer gekom, was daar ‘n Wegkomkans, Bestemmings en vele essays.  Die jongste roman heet Stiltetyd met ‘n foto op die voorblad van ‘n jong dogtertjie in ‘n rooi jassie wat (onbewustelik) Don’t look now, die film van Nicholas Roeg, aktiveer. Dit is ‘n film waarin ouers die dood van ‘n kind moet verwerk, nes in hierdie roman, met sy kitsch-titel waarin Hester Human en haar argitek-man ‘n jaar in Provence deurbring, met ‘n tienerseun, om die moord op hul dogtertjie te verwerk.

Van der Vyver skryf helder, meesleurend en haar plot-lyne is perfek uitgewerk. Sy verwys na Dante se Inferno, daar is ‘n Beatrice en haar pynlike ervaring word gesinkopeer met ‘n mense om haar se ellendes. Van ‘n weeskind uit Rwanda tot Myriam, ‘n vrou uit Afrika, wat haar kinders vermoor het en in wie Hester (Hestertjie Haarnaald?) ‘n pendant vind. Tussendeur is daar etlike verwysings na Afriakanse rympies en gedigte, etlike toespelings o.a. op Buster Keaton of Charlie Chaplin en ‘n santekraam van inspelings op tekste: kinderverhale en die stories van ons lewe.

Op die agterplat word daar geskryf – deur ‘n kritikus van die Cape Times – dat Marita van der Vyver ontpop het as “een van die beste Afrikaanse skrywers”.

Waarskynlik as een van die beste populêre skrywers, moet ‘n mens onmiddellik byvoeg. Gaan lees Anita Brookner, onder meer, om te sien dat die vroueroman nie seepglad hoef te wees nie. En dit is my grootste punt van kritiek teen hierdie roman. Dit is alles só perfek uitgewerk: dieselfde geld Sewende laan. Jy het ‘n struktuur, ‘n intrige wat deurloop en opgevang word deur ‘n volgende een wat ‘n spieël word van die eerste een, ensomeer.

Die skrywersfoto van Van der Vyver onderstreep dat hierdie roman nie vir my bedoel is nie. ‘n Dansende Marita met ‘n Gatsby-punt rok...

Daar is waarskynlik altyd ruimte vir alle soorte tekste binne ‘n letterkunde, maar as ernstige literatore hierdie soort roman óphemel, moet ‘n teenstem uitgebring word. Die boek is vlot geskryf, maar ek mis die “bloody horse” van ‘n groot roman.

En as daar redes gesoek moet word vir Van der Vyver se suksesverhaal is dit waarskynlik haar mitologisering van Frankryk, die inspeel op die ewige droom dat Frans ‘n “mooi” taal is (Allo! Allo!) en dat almal droom om in Provence vir ewig en altyd in geluk te lewe. Sy gebruik al die regte bestanddele vir haar lesers: die inspeel op die moorddadige Suid-Afrika waar niemand meer veilig is nie; die dood van ‘n kind; die inbring van Afrika-kwessies; moedermoord, e.d.m. maar sans intellektuele diepte. Die eggenoot is ‘n argitek en hulle restoreer ‘n huis. Hoe simbolies!

‘n Ou aanhalinkie uit Dante – nogals in Italiaans – verwysings na ander tekste, behendige afwisseling in perspektiewe, ensomeer.

Lees hier:

“Die onsekerheid, die ongeloof, die verdwasing. En toe, in die hospitaal, die lewelose vyfjarige lykie. Die rooibonde krulle wat klam teen die voorkop kleef.” (p. 310).

En die clichés, kan ons byvoeg.

En wanneer Hester pyn ervaar, klink dit so:

“Sy knyp haar oë toe en druk haar hande oor haar ore terwyl haar bolyf begin ruk asof sy wil braak. Maar al wat uitkom toe haar mond oopgaan, is ‘n hoë kermende, onmenslike geluid, soos ‘n loeiende sirene. Soos die ambulans daardie snikhete middag in hulle boomryke straat in Kaapstad geklink het”, p. 88.

Bestemmings het myns insiens in sy slotverhaal veel meer aangrypend met die dood van ‘n kind gewerk (“Kringvlug”). Dalk omdat dit uit die hart geskryf is?

En nie dat my kommentaar die verkope sal stuit of ‘n kritiese vraag sal laat opduik nie. Wat is die titel van die volgende roman? Boekevat?

[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Die Volksblad geplaas.]