Thursday, February 14, 2013

Don de Lillo - Falling Man (2007)



Don de Lillo. Falling Man. Picador, 2007. ISBN 078 330 453172

Resensent: Joan Hambidge

Nou onlangs het die groot literatuurkenner Harold Bloom vir Philip Roth, Thomas Pynchon, Cormac McCarthy en Don De Lillo as die grootste Amerikaanse romanskrywers uitgesonder.  Natuurlik léwend, want ‘n mens sou beslis Saul Bellow by hierdie lys moes voeg.

De Lillo is die skrywer van die briljante White noise en Underworld. In 2006 is laasgenoemde roman beskou as een van die beste romans van die afgelope vyf-en-twintig jaar deur die New York Times Book Review en in die jaar 2000 is dit bekroon met gesogte Howells Medalje van die Amerikaanse Akademie.

De Lillo se jongste roman, Falling Man, is ‘n pakkende roman en geen leser kan die toespelings mis nie. Dit is die vallende man uit die World Trade Center geval het en oor wie se identiteit daar deur vele skrywers en digters bespiegel is. Maar daar was glo ‘n persoon wat tien dae na die ineenstorting van die geboue onderstebo aan ‘n gebou gehang het en sodoende mense herinner het aan die tragiese gebeurde. (Lees hoe die skrywer feit en fiksie vervleg.)

Die agterblad beskryf hoe hierdie gebeurtenis ons emosionele landskap verander het. Ons geheue, ons ervaring van die wêreld sal waarskynlik nooit weer dieselfde kan wees nie en ‘n besoek aan die VSA kort ná 9.11 het die Amerikaners as paranoïes onbloot.

Daar word dikwels geglo dat ‘n gebeurde van hierdie impak nie dadelik onder woorde gebring kan word nie. En hoe verwoord ‘n mens soiets? D.M. Thomas gee Flying into love die sluipmoord op JFK uit verskillende perspektiewe weer, omdat dit onmoontlik is om net één weergawe op hierdie moord te gee. Verskillende storievertellers spekuleer, praat, onthou. (Oliver Stone se film JFK doen presies dieselfde in ‘n duidelik omlynde weergawe van vóór en daarna).

Om so ‘n sterk histories-gelade onderwerp aan te pak, is uiteraard gevaarlik. Trouens, die roman begin reg met die dramatiese gebeurde en ineenstorting. Hy plaas dit binne die menslike drama van Keith en sy voormalige eggenote, Lianne. In die hande van die sober prosaïs, De Lillo, wat uiters spaars met woorde omgaan. Die prosa het die hoë dramatiek van amperse digkuns en dit voel vir die leser asof die outeur hom op ‘n maniese wyse in daardie insident, daardie dag inskryf sodat hy vir ons presies wil weergee hoe dit alles gevoel het.

So beskryf hy ‘n hospitaaltoneel:

“Doctors in scrubs and paper masks checked his airway and took blood-pressure readings. They were interested in potentially fatal reactions to injury, hemorrage, dehydration. They looked for diminished blood flow to tissues. They studied the contusions on his body and peered into his eyes and ears...”(p. 15).

De Lillo gebruik ook Alzheimer-pasiënte as ‘n simbool: hulle moet opteken wat alles op daardie gebeur het . Ons verneem grieselige besonderhede van hoe ‘n menslike bom stukke in ander mense inskiet wat later uitsweer. Hier dink ‘n mens aan die impak van die atoombom en hoe Japannese se liggame jare later steeds swere dra.

Juis omdat die gegewe teen so ‘n frenetiese spoed gebeur, moet die prosaskrywer dit in ‘n amper staccato-agtige toon weergee. En hierin slaag De Lillo.

“All of life’s lost time is over now”, verneem ons later in die boek.

Die skrywer klim ook onder die vel an die vyand, die terroris. Hy gee die ánder kant weer van Hammad en Amir en waarom hierdie daad gepleeg is.

Die snelvuur van die vertelling vergestalt die emosionele pyn van die verteller en sy karakters. Die slot is onstellend: hier word die ongewone reggekry. Dit wat regdeur die roman in jukstaposisie geplaas word, naamlik die New Yorkers binne-in die gebou se ervaring van die aanval versus die selfmoord-agent se uitvoering daarvan. Dit is ‘n hewige einde. Waarskynlik grensoorskrydend, omdat mense se ervarings van angs uigespeel word – met ‘n hemp wat deur die lug draal.

Daardie vallende man en sy rol word ontleed in ‘n roman wat jy lees en moet neersit weens die hewige aanslag op jou gemoed.

Dit is ‘n roman wat waarskynlik net deur ‘n Amerikaanse romanskrywer so pakkend beskryf kon word. Dit vertel van die angs wat steeds voortduur en die merk wat dit op die Amerikaanse psige gelaat het. 

Dit vra om met Saul Bellow se Dangling Man gelees te word en die afwesigheid van God en die vrae rondom metafisika speel in op George Steiner se sieninge in The death of tragedy.

Foto: man wat val

Bo hemel en aarde
Vertikaal
hang hy gekruisig deur ’n fotograaf

die man:

Eers ’n naamlose uitroepteken
op die oordeelsdag
toe hy vlug
van die swael en vuur
weg
weg
na ’n bestaan buite tyd
(en pyn).

Vele vraagtekens volg:
wie was hierdie man?

Die misterie verbreek:
Ons verneem hy was ene Norberto Hernandez
van Puerto Rico. Dit was sy laaste
werksdag as bakker
en skinker van die lewe.

Maar eintlik was hy ’n engel
wat tydens hierdie Armageddon
die ondraaglike breekbaarheid van lewe
oorwin.

(Uit: Ruggespraak. Protea Boekehuis, 2002)


[Hierdie resensie word met vriendelike vergunning van Rapport geplaas.]