Mikki van Zyl & Melissa Steyn (Reds.).
Performing Queer. Shaping Sexualities 1994 – 2004 (Volume 1). Kwela, 2005. ISBN
0 7957 0196 9.
Neville Hoad, Karen Martin & Graeme
Reid (Editors). Sex & Politics in South Africa.
Double Storey, 2005. ISBN 1 77013 015 2.
Ruth Morgan & Saskia Wieringa. Tommy
Boys, Lesbian Men and Ancestral Wives. Jacana Media, 2005. ISBN 1 77009 093 2.
Daar is deesdae meer boeke oor
genderpolitiek, genderidentiteit of enige aspek wat met gender te make as tien
jaar gelede. Toe het veral feministiese studies die aandag gekry. Nou verskyn
daar al om die hawerklap ‘n studie wat nuwe lig werp op die delikate verhouding
tussen biologiese en sosiale aspekte van gender. Die nou onlangs onverkwiklike
debakel oor homoseksualiteit het opnuut bewys dat die politieke dimensie in
enige genderdiskoers nie verreken is nie.
Hiervoor was die debat in elk geval
gedoem tot misverstand: aan die een kant diegene wat meen Die Bybel verklaar
dit tot sonde; aan die ander kant die verworpe gays. Tussenin teoretici wat
enersyds meen dis ‘n genetiese feit; ander wat beweer dis ‘n politieke
keuse. Mikki van Zyl & Melissa Steyn is die redakteurs van
Performing Queer, ‘n studie in die reeks Social Identities South Africa (onder
leiding van Abebe Zegeye).
‘n Goeie titel met ‘n voorblad wat enige
semiotikus lank sal besig hou: beeste in die agtergrond(“rooi Afrikaner osse
sien jy om elke draai…), ‘n meisie met ‘n kappie en bootse (“ai meisie, meisie
sing die Acapellas verder…), ‘n swart man in safari-pak met ‘n pruik op en
Protea in die hand…
Dekonstruksie en parodie, dus.
Beide Van Zyl en Steyn se werk is
alombekend. Jane Bennett en Amanda Gouws het die manuskrip uitvoerig gelees;
hart- en handversterkend vir enige genderteoretikus.
Tien jaar in die demokrasie in en hoe lyk
genderpolitiek? Is daar wel sprake van die “shift” waarvan Van Zyl praat?
Inderdaad is gender meer vloeibaar en is identiteit ‘n proses (“always
becoming”). Met Laurie Gaum/Moreletapark in die vars geheue besef die leser dat
hier gepraat word van mense wat reeds die lig gesien het en nie van beswaardes
wat dieselfde seks-verhoudings nog as sonde en uit die bose beskou nie. In
welke mate jy egter jou eie ruimte moet vind en die impak van ‘n queer
identiteit (terloops, die konsep is die noemer waaronder geteoretiseer word en
is nie ‘n neerhalende woord nie) op die ervaring van jou-self.
In hierdie versameling wat verskeie
teoretiese modelle aanbied, is die teoretisering van die self “playing on the
pavements of identities” van Bernedette Muthien ‘n uitstaande voorbeeld van
enersyds persoonlike belydenis en andersyds teoretisering van gender-kwessies
binne ‘n politiek-onregverdige bestel. (Die bydraers gebruik dikwels
kleinletters by opskrifte; waarskynlik ook ‘n soort subvertering van die
skryfkonvensie.) Sy definieer “queer” as ‘n radikale herdefinisie van
seksualiteit wat alle posisies verteenwoordig en juis deur die gebruik van die
pejoratief, word ‘n nuwe, radikale posisie geïmpliseer. Dit wil juis wegkom van
die hetero-dominansie se opposisie tussen gay & straight. Die “alien”of die
“inbetween”.
Mikkie van Zyl skryf in “fat like the sun”,
‘n persoonlike belydenis, oor seksuele identiteit en die ervaring van die
liggaamlike. Haar woede teen die hetero-normering en die “othering” omdat jy
anders lyk, dink en voel, word via gedigte, e-pos, dagboekinskrywings, teorie
vir die leser oopgemaak. Lesers mag gru vir die persoonlike toon van die stuk,
maar dis juis waar die krag opgesluit is: in die sê sonder skroom.
Rachelle Chadwick, saam met die gesiene Don
Foster, artikuleer “’taking-up’gay?; A Rape Crisis volunteer re(per)forms
sexuality”. Hier is ook ‘n gedig, lank en uitgesponne, en kommentaar op sosiale
konstruksies. Uiters insiggewend is die bydrae van swart gays en lesbiërs en al
die vooropgestelde idees en mites wat rondom hierdie (dikwels onsigbare) groep
bestaan.
Charl Hattingh pak die werkplek in “struggles with authenticity”, ‘n
arena waar subtiele en minder ooglopende diskriminasie aan die orde van die dag
is. Vandag voel witmans dikwels die swaard van diskriminasie teen hulle, maar
veral gay-mense het in die verlede al dikwels voor erge diskriminasie te staan
gekom. Gaan lees maar wat Zackie Achmat alles vir ons in ‘n argief bewaar het
of begin wonder waarom daar iets soos ‘n Mother City Queer Project is. Of
waarom sekere mense weens hul beroepe nie ge-“out” wil wees nie en dan ‘n
dubbele bestaan begin voer, wat vir die openlike geliefde dikwels ook
uitputtend word en konflik veroorsaak.
En diegene wat meen die diskoers is te
hardvogtig en aanvallend moet straks herinner word aan hoé ongenuanseerd daar
teen gays opgetree word. Die Laurie Gaum-debakel is immers nog vars in die
geheue. Robert Vosloo se analise van die kerk en die vraag wat hy vra word
ongelukkig ondermyn deur die onlangse debat. Van die “ethics of hospitality”
het daar maar min tereg gekom. William Leap, die bekende Amerikaanse teoretikus
se analise van kaarte en hoe ‘n stad gelees kan word, is waarskynlik een van
die beste essays in hierdie studie. Hy versoen antropologie en linguistiek om
‘n stad se bedrywighede te lees.
Hoe jammer tog dat vooraanstaande
Afrikaanse skrywers wat die queer-belewenis beskryf het, nie hierin opgeneem
word nie.
“Wat ‘n ááklige omslag!”, roep my vriendin
uit. Op die voorblad van Tommy Boys, Lesbian Men and Ancestral Wives staan twee
swart dogters, beide met kaalkoppe en die een boonop met bokshandskoene. Hulle
seksuele ambivalensie en opstand straal uit die foto.
“Dis die hele punt,” kap ek terug. “Hoekom
moet gay-mense in ‘n keurslyf van hetero-idees oor skoonheid of aanvaarbaarheid
pas?”
Sex & Politics in South Africa en die
genoemde Tommy Boys is handige studie-materiaal vir al gendernavorsers,
-dosente en diegene wat belangstel in die geskiedenis van genderpolitiek en
–sieninge in Afrika. In teorie is ons land glo vér voor wat genderteorie
betref; in die werklikheid is dit egter nie altyd ‘n mooi prentjie. Daar word
steeds subtiel, en minder subtiel teen gay-mense gediskrimineer soos die studie
aantoon.
Sex & Politics bevat handige
argiefmateriaal vir die navorser, soos onder andere ‘n brief van Ivan Toms aan
Edwin Cameron, ‘n seksistiese “cartoon” van ‘n man wat in die bed lê en beweer
hy is deur ‘n “poefadder” gepik! (25 Augustus 1985, Rapport). Die vraag is na
aanleiding van ‘n vriend se vraag oor hoé Vigs opgedoen is; en die
ondersteunende sub-teks beweer dat Mediese Navorsing moontlikhede ondersoek dat
insekte of diere Vigs kan oordra...
Tommy Boys ondersoek weer op ‘n akademiese
wyse aangetrokkenhede tussen vroue. Al
die onsekerhede, stereotipes, pyn, ellende van gay-wees word in hierdie tekste
vir die leser onthul. Die taboe rondom hierdie ervarings word gedekonstrueer en
dit is uiters belangrike werk wat hier gedoen word om aan vroue agentskap te
gee. Die boek werk met relevante studie-gevalle om die uitsprake te ondersteun.
In hierdie studie word die stilte rondom
lesbiese verhoudings opgehef en van die navorsers erken dan prontuit dat dit ‘n
eerste ondersoek is. Madelene Isaacks (saam met Ruth Morgan) bevestig ‘n
belangrike kwessie: gay-politiek is altyd gekoppel aan die groter politieke
prentjie soos daar uitgewys word ten opsigte van die situasie in Namibië. Stonewall, soos ons algar weet, kon net gebeur het omdat gay-mense reeds die
steun gehad het van feministiese bewegings in die VSA.
Enige persoon wat tans hom of haar uitlaat
oor hierdie onderwerp, moet hierdie drie tekste lees.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Die Burger geplaas.]
