Hennie Aucamp. Koffer in Berlyn: Essays oor
kabaret. Protea Boekehuis, 2012. ISBN
978 1 86919 830 5.
Resensent: Joan Hambidge
By die lees van hierdie versamelbundel met
essays oor die kabaret, heel gepas getiteld Koffer in Berlyn, word die leser
herinner aan Hennie Aucamp se enorme erudisie. ‘n Mens word hier op ‘n reis
geneem deur die Musiek-en-liriek-beweging, die werk van Merwede van der Merwe,
wyle Stephan Bouwer, Etienne van Heerden se unieke aanslag, ensomeer. Die
verbintenis tussen liriek en poësie word bespreek, die bydraes (en vertolkings)
van bekende kunstenaars en hoe Yves Montand opsluit verseg het om in kafees op
te tree.
Aucamp neem sy leser op ‘n reis oor die
verskillende aspekte van die kabaret, onder andere, hoe dit verskil van die
revue of raakpunte vertoon met die tango. Dit is waarskynlik een van die beste
bydraes in hierdie bundel: die essay “Muses van die modder: Die tango en die
kabaret”. Geweet Tango is ‘n pleknaam in Angola? In Mali verwys dit weer na ‘n
geslote ruimte, terwyl Domingo dit speels ‘n mini-opera genoem het. En hoe
wonderlik is dit nie om van Casper Schmidt weer te hoor nie. Aucamp skat sy
verhaal “Die Natuurgeskiedenis van die Tango” reg in!
Hy gee ook erkenning aan sý leermeesters
(soos wyle Con de Villiers) en aan ‘n figuur soos wyle Stephan Bouwer wie se
werk as teaterregisseur, digter, televisieregisseur en veral kenner van die
liriek en kabaret, nog nie na waarde geskat is nie. Die werk van Herman en
Lettie Pretorius word eweneens erken. Pretorius, voormalige hoof van die US se
dramadepartement en tans woonagtig in Australië, het baie werk in hierdie
verband gedoen.
In ‘n sentrale essay “Koffer in Berlyn”
(oorspronklik verskyn in De Kat, Februarie 1987) wys hy op die subtiele
verskille tussen Marlene Dietrich en Hildegard Knef – die smagting klink
anders. En is smagting, begeerte, drif nie juis dit waarom dit gaan nie? ‘n
Mens dink hier aan die vertolkings van Amanda Strydom wat die “Sehnsucht” só
magistraal kan opvang.
Die Aucamp-wyshede is hier (soos die verskil
tussen die cruiser en die flâneur). Daar is weggooi-opmerkings en informasie
soos Thomas Mann se belangstelling in gebruikte kondome of John Rechy se
bekende Numbers wat as ‘n lyfteks van die cruisers gesien kan word.
Die obsessie met die Weimar-kultuur is ‘n
metafoor: die letterkunde, die musiek, die skilder- en beeldhoukuns van Jode en
anti-Fasciste kon uit die puin van Europa verrys (149). Die opmerkings oor die
Jodedom getuig van gevoeligheid en insig via Neville Dubow en met kommentaar op
Gordimer. Besonder aangrypend is die huldeblyk oor Arnold Blumer: nie ‘n
enigeen nie, ‘n iemand.
Verrassende insigte is daar oor David
Kramer en André Letoit. Hy wys op die gevare van die kultusfiguur: of jy word
oorskat of jy word nie ernstig genoeg opgeneem nie. Aucamp se opmerking dat ‘n
skrywer die prooi van sy eie retoriek kan word, is iets wat elke skrywer of
digter behoort te internaliseer. Of dat talent jou vergeef sal word,
veelsydigheid nooit (in die wyse woorde van Hubert du Plessis, 201).
Hy lewer kritiek op Nataniël se vertellinge
wat dikwels so oorwoeker word deur die surrealistiese beelde dat ‘n mens daarna
die storie nie kan oorvertel nie. In kommentare rondom Kerkorrel, loof hy
Willem Pretorius se werk. Hy merk ook op dat slegs diegene wat aan die ontvangkant
van Koos Prinsloo se wrewel en wraak gestaan het, hul durf uitlaat oor die
geveg tussen Kerkorrel en Prinsloo (“Liedjies lewe langer as mense”). Insigryk
is die bydraes oor Dory Previn, Cole Porter, Noël Coward – ‘n hele lewe se
leeswerk word gul gedeel.
Kundigheid is die wagwoord in hierdie
belangrike boek wat 381 bladsye beslaan, ‘n indeks het om die lees (en
navorsing te vergemaklik). Daar is benewens die bibliografie ‘n relevante
diskografie en die leser word dikwels verwys na die Universiteit van
Stellenbosch se dokumentesentrum vir verdere inligting. Terloops, dit is David
(nie Dawid nie) Kramer; Barbra Streisand (nie Barbara nie). Waarom word Roland
Barthes in Nederlands siteer (139)? Hy is immers Frans; vertaal dan liefs na
Afrikaans.
Uiteindelik is hierdie boek veel meer as
“essays oor kabaret”. Dit sit vol lewenswyshede, oor grense tussen kulturele
uitinge, oor verskillende vertolkings, ensomeer. Dit verraai ‘n beskaafdheid en
enorme insig in ‘n wêreld wat waarskynlik vir menige jong mens van vandag
onbekend is. Die kreatiewe programgedig “Kabaret-ABC” vir Maestro Casper de
Vries, verraai Aucamp se digterlike talent. Daar word eweneens teater-tekste
opgeneem.
Hier vind jy alles van Casper de Vries tot
Hendrik Susan; van Peter Klatzow tot Jack Kerouac; van Jack the Ripper tot
Bertolt Brecht. Van New Orleans tot New York.
Roland Barthes praat van “le grain de la
voix”, oftewel die “grein van die stem”: Hennie Aucamp het ‘n uitsonderlik
veelgeskakeerde stem binne ons letterkunde as kortverhaalskrywer, bloemleser en
kenner van kulturele randverskynsels.
Dalk moes die sub-titel eerder lui: essays
oor kultuurverskynsels?
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Fine Music Radio geplaas.]
