André P. Brink. Duiwelskloof.
Human & Rousseau, 1998. ISBN 0 7981
3879 3.
Resensent: Joan
Hambidge
Telkemale skryf André P. Brink saam met 'n
waterskeidende roman 'n akademiese studie. Toe hy destyds Lobola vir die lewe geskryf het, was Aspekte van die nuwe prosa 'n goeie aanduiding van hoe hy gelees
wil word. Saam met sy kluif politieke romans kan 'n mens gerus weer gaan kyk na
Reinventing a continent (1996).
Nou, saam met sy jongste, Duiwelskloof, besonder keurig uitgegee deur Human & Rousseau,
verskyn daar 'n belangrike essay-bundel The
novel, gepubliseer deur UCT Press. Hierin gee Brink waarskynlik van die
belangrikste sleutels vir hoe 'n mens sy jongste kan (en behoort te) lees.
Daar is in Duiwelskloof
die bevestiging van Brink die briljante, meesleurende storieverteller. Die
verskillende hoofstuk-afdelings gaan terug op sy sieninge van die 17e en 18e
eeuse roman toe skrywers aangedring het: dit is die werklikheid en ek sweer dis
waar! Gaan kyk onder meer wat skryf Brink oor Cervantes en Defoe.
Maar die roman het ook 'n klap weg van die
magies-realisme, van die bo-natuurlike (hier kan 'n mens gerus die essay oor
Márquez bestudeer). En ja, daar is ook 'n postmodernistiese blik - en veral die
hoofstuk oor Calvino se If on a winter's
night a traveller is tersaaklik.
Duiwelskloof is 'n bedrewe roman geskryf deur 'n storieverteller. In
hierdie roman gaan hy terug op die oer-gegewe van die roman, naamlik om die
leser te oortuig dat iets “waar” is (anders as in die pomo-roman waar die
skrywer juis weer wil oortuig alles is fiksie.) Maar hoe meer jy beklemtoon dis “waar”,
des te meer gebeur die omgekeerde.
En dis met hierdie “suspension of disbelief” waarmee
Brink toor. Sy mislukte joernalis-hoofkarakter, Flip Lochner (hy het dieselfde “stem”
as die hoofkarakter in Gerugte van reën,
terloops) se skunnige aanslag word gesinkopeer met 'n outydse, gek klomp
vertellers. Hier gebeur die moontlike èn onmoontlike. Die leser, egter is die
hele tyd meegevoer en oortuig: dis moontlik!
Die verhale betrek die dood van 'n jong seun en die
Lochner se reis na Duiwelskloof ten einde dit te verstaan. Hier word hy
met nog 'n kind se dood en etlike bo-natuurlike
ervarings gekronfonteer. Die misdaad-verslaggewer verloor sy objektiwiteit. Die
outydse gemeenskap kan as 'n allegorie van ons land gelees word, maar veral as
'n terug-beweeg in die tyd word dit bykans 'n soort Middeleeuse gegewe wat
vasgevang word. Veral die Suid-Amerikaanse letterkunde praat hier saam in die
beskrywing van die bo-werklike.
'n Biddag vir reent, 'n vrou met vier borste,
heldersiendes, doodskiste wat as beddens funksioneer en nog vele ander
verskynsels maak van hierdie roman 'n hutspot van die buitenissige. Tussendeur
is die joernalis wat filsofeer oor die betekenis van geskiedskrywing, en ja,
die funksie van stories wat nie uitgepraat word nie. En hoe dit dan tog na vore
kom.
Dis 'n soort ouktoriale roman met hoofstuk-aanwysings en
opsommings van onderafdelings. Daardie soort negentiende-eeuse tegniek wil
immer die implikasie van “waarheid” skep, wat ook terselfdertyd ondermyn word
deur die storie wat sy eie stertjies kry.
Dus dan ook 'n metafiksionele roman en die self-bewustheid
met betrekking tot geskiedenis en waarheid het bepaalde resonansies vir die
werklikheid. Dit is iets waarmee Brink al besig is sedert Kennis van die aand. Jungiaans gelees her-skryf die romanskrywer sy
belangrikste obsessies: die mistieke vrou, die dood, die seksuele, God wat ons
oorlaat aan onsself. Dis dan die werk van 'n ryp outeur wat as't ware 'n
bestekopname maak van sy eie kreatiewe onbewuste.
'n Mens lees in hierdie boek ook iets van die gevoelige
mens se onsekerhede met taal, met waarheid, en: met erkenning. Dit bly dan
altyd 'n ironie dat die skrywer wat waarskynlik die meeste gedoen het om die
vertel-bakens te verskuif en die oer-Afrikaanse gegewe oop te maak, nie na
waarde geag word in sy eie taal nie.
Miskien het Brink in die tagtigerjare meer vir die
buitelandse leser geskryf, terwyl Duiwelskloof
juis praat met die leser wat al die primordiale verwysings en toespelings sal
snap. Die politieke gegewe word dan ook meer indirek aangebied.
Die name van die karakters is glo veral by Langenhoven
en Leipoldt gekry en dit op sigself maak ook 'n ander vergelykende studie vir
die speurende leser oop. Dit is 'n roman wat van enorme navorsing getuig, maar
die magiese hand van die storieverteller verdoesel al die harde werk van die
tapisserie wat voor 'n mens uitgestal word. (En die opsetlike fout laat ek aan
die leser oor om te vind!)
Waarskynlik het Brink met hierdie roman al sy beste
kwaliteite in een roman ten toon gestel. En die gevolg is 'n werklik heerlike
roman wat hierdie leser duiwelsveel geniet het.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Die Burger geplaas.]
