Willie Burger - Die
wêreld van die storie. J.L. Van Schaik, 2018. ISBN 9780627036071
Resensent: Joan
Hambidge
Daar word heel dikwels gepolemiseer oor die stand van die
Afrikaanse resensiekunde. En ongelukkig is daar iets van ‘n hooghartigheid te
bespeur by sommige literatore wat neersien op die skryf van resensies in
dagblaaie of op die internet. En boonop word jy as resensent blootgestel aan
kritikasters of dwarsbrekers en hierom wil literatore nie deelneem aan die
debat nie. Boonop is daar ou Crito wat dikwels nie die boek gelees het nie,
maar stekies uitdeel.
Die beste stuurlui staan immers aan wal.
Willie Burger kan helaas nie van hierdie verwatenheid
beskuldig word nie. Hy skryf resensies vir Vrouekeur en dagblaaie, en of ‘n mens verskil
of nie, sy kritieke is teoreties begrond en insigryk. Soos sy artikels, veral oor
Karel Schoeman.
Sopas het J.L. Van Schaik uitgewers sy boek oor fiksie, Die wêreld van die storie, gepubliseer, wat
aansluit by die narratologiese studies van André P. Brink en Heilna du Plooy.
Maar hierdie bydrae is meer as ‘n stugge stuk vertelkunde net gemik op Mieke
Bal of Rimmon-Kenan. Dit gaan oor die verwondering van stories en wat in ‘n
mens se gemoed plaasvind wanneer jy lees. Die teikenleser is dan eerder 'n jonger
leser wat verskillende teenstrydige teorieë en denkrigtings op 'n hoogs
leesbare en onderhoudende wyse kan meemaak.
Burger wys op verskillende leesbenaderings wat ons
verbintenis tussen die werklikheid en ‘n kamma-wêreld bepaal. Derek Attridge se
uitwys van die gevare van ‘n instrumentalistiese leesbenadering, met ander
woorde, die leesaksie wat sekere patrone in ‘n teks wil raaksien om iets te
probeer verstaan van die werklikheid.
"Outydse inleeskunde" (ook geroep: skeeloogkunde)
om iets seksueels of homo-eroties in 'n doodstoneel in 'n Karel Schoeman-roman
ín te lees of te projekteer, is 'n voorbeeld van hierdie instrumentalistiese
benadering. Of om 'n hele gay-filmfees vanuit een teoretiese boek te lees. Jy
besluit dus vooraf wat jy uit die teks wil kry; jy gee nie die teks 'n billike
kans nie.
Hierteenoor is daar dan benaderings wat net die struktuur
van die teks uitmekaar haal (ook geroep: laserkunde) wat weer tot gevolg het
dat lesers buite ‘n letterkunde hierdie soort leesaksie as naïef en polities-irrelevant
afmaak.
Daar is uiters insigryke sleutels vir alle lesers: o.a.
Pascale Casanova se sieninge oor interne kritiek ("close reading")
versus eksterne kritiek (kultuurstudie-benaderings).
Die wêreld-van-die-storie (van Roland Barthes tot Paul Ricoeur)
is 'n komplekse een en kongresse in die narratologie behels dikwels polemieke
oor die verskille tussen narratologiese klassifikasies. Burger gee 'n
toeganklike blik vir jong lesers: Hierom "kammaspel". Identifisering
en grensoorskryding teenoor outeursintensie en die metadiëgetiese struktuur van
die teks. Hy wys tereg daarop hoe die buite-leser van Márquez nie onmiddellik
die politieke dimensie van die teks snap nie. Boonop weet ons dat vele van die
verwysings - aldus die skrywer self - in-grappies is tussen hom en Colombiaanse
kritici!
S/Z (1970/1974) van Roland Barthes is 'n
teks wat ontstaan het as 'n seminaar met nagraadse studente. Burger se studie
het ontstaan as gesprekke met studente oor die komplekse rol van fiksie. Die
voorblad is ook gerig op hierdie leser.
The teller or the tale? The tale or the teller? Inderdaad is
fiksie dikwels vreemder as fiksie, weet ons. En hoe maak 'n mens met die
volgende stukkie "waarheid" wat inspeel op ons ervaring van vraisemblance: die resensent sit in 'n restaurant
in Hermanus en daar sit Steinhoff se Markus Jooste, The Wolf of Dorpstraat.
Hermeneutiese kode? Referensiële kode? Die lewe as 'n
speurverhaal? Hier word ons geneem na bladsy 98 met die kommentaar oor die
"gemaaktheid" van alle wêrelde, want gestel Jooste is / was net 'n
romankarakter? Wat sou Fredric Jameson dan hiervan maak in sy siening van die
leefwêreld in The Prison House of
Language (1972)?
Gaan dit 'n ensiklopediese roman wees, word hierdie
ontfusteling van ons eie whodunnit?
Of speel my eie siening van gewêreldheid
("worldedness") 'n rol in my interpretasie van hierdie debakel? Wat
sou Rita Felski hiermee maak?
Daar word eweneens geskryf oor omvang en samehang in hierdie
studie. En die afgrensing van kammawêrelde: grens tussen fiksie en mite; fiksie
en realiteit; tussen fiksie en die leser (17).
Punte van kritiek:
Márquez se naam word verkeerd gespel (16, 129) en Sonja
Loots se Sirkusboere word
verkeerdelik as Boeresirkus aangedui
(130).
Fredric Jameson, nie Frederic.
Op bladsy 153 word daar verwys na kursus; die woord het kennelik
ingeglip, omdat die boek oorspronklik as notas vir studente bedoel is.
In die geheel gesien is dit 'n entoesiastiese gids wat
verskillende aspekte van die verhouding tussen die kamma-wêreld van fiksie en
die harde werklikheid (Barthes se vraisemblance)
vir die jong student oopmaak.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning
van Beeld)
