Dit is waarskynlik nooit gerade om
onmiddellik op 'n krisis of protesaksie te reageer nie. Tans is daar die
Rhodes-debakel en verskeie menings word hieroor gelug in die pers. Dit moet
waarskynlik teen die agtergrond van Charlie Hebdo gesien word waar die Franse en masse ge-je suis Charlie het. Hierom
net 'n paar kanttekeninge. Geen bombasme. Geen absolutes.
In 'n hotelkamer in Buenos Aires het
ek laatnag CNN gevolg en die verskillende reaksies beluister. Teen terrorisme is
hierdie skrywer beslis. Maar, toe die Franse - bekend vir hul oproep tot
openbare protes - soos een man stelling inneem teen die afskuwekkende daad wat
Parys getref het, was my vraag: hoeveel mense hét die komiekstrips van hierdie
subversiewe skrywers gelees? Is dit snaaks of satiries om misogonisties te
wees? Of die Drie-Eenheid in 'n ménage à trois voor te stel? Of vir Mohammed te
vra of hy al 'n varkkop genaai het?
Hierop het Adam Small tereg soos volg
gereageer in Die Burger:
‘Charlie Hebdo’ publiseer nie ware satireDinsdag 13 Januarie 2015 22:39
Die huidige opstoot rondom Charlie Hebdo maak ’n mens moeg (siek eintlik) tot by die kiewe.
Regtig, dis ’n gedoe van ’n soort wat die slegste in ons menslikheid uitwys – die skaapagtigheid van gedrag wat skande oor ons menswees bring.
Die Hebdo-mense se manier is dié van die wilde kudde, en so is die manier van húlle wat so erg oor hierdie (gevaarlike) bog voel dat hulle daarteen met gemene oorlogswaansin reageer.
Ek gaan volmondig akkoord met Breyten Breytenbach (DB, 10.01) oor die “selfverklaarde krygers” téén die Hebdo-tydskrif: dat hulle “jong nihiliste (is) op soek na betekenis vir hulle onaangepaste lewens . . . betekenis wat hulle kry in ’n krom, fanatiese, gemanipuleerde interpretasie van die Islam”.
“Hulle verag en verwerp alles wat Westers is, maar is (self) produkte van die verrotting van die holle verbruikerswêreld, afhanklik van sy ‘embleme’ . . . (Hulle is) narre, lakeie en hoere aan bewind, met geen leiding of etiese visie nie.”
Maar dan geld dieselfde tog ook vir die Hebdo-mense?!
Húlle soort skrywe en spotprentery word as ‘‘satiries’’ bestempel, maar ware satire is ’n skoon manier van letterkunde. Skrywe wat bedryf word in die trant van Van Wyk Louw se beskouing van pennewerk as ’n saak van ’n ‘‘skerp swaard en blink’’.
Oor wat satire werklik is, kan gerus gekyk word na James Sutherland se boek English Satire.
Hebdo se vieslike – sieslike (!) – manier het niks met ware satire te doen nie, waarin ’n mens in kritiek respek (ek beklemtoon graag die woord) betoon vir dié wat jy kritiseer, menswaardig.
George Orwell se Animal Farm is satire, nie hierdie onplesierige gesukkel van Hebdo nie.
’n Belangrike gedagte: Indien daar niks, maar niks meer waarlik heilig in die lewe is nie, en alle geloof maar net as ‘‘heilige koeie’’ gesien word, kan ons maar ons winkeltjies sluit en verward en sielsarmoedig gaan slaap. Só, soos George Steiner dit gestel het, kom die ‘‘habits of hell’’ die ‘‘sintakse van (ons) taal’’ en ons lewens binne, en leef ons, sonder om teenstand te bied, saam met ’n gelukkig-grinnikende Satan.
En tragies is dit ook dat hierdie mense, en wat hulle opwerp, ’n land menslik en ekonomies plunder.
’n Laaste opmerking: Charlie Hebdo se mense het glo gelag oor die dood van Charles de Gaulle. Die man was, weliswaar, ’n gekke magsbehepte, maar – die hemel behoed – wyse mense lag nie oor die dood nie: die dood is om diep oor na te dink.
Prof. Adam SmallHeathfield
II
Wat het dit te make met die UK?
Studenteopstande is bekend aan ons.
Part en deel van die ou-Suid-Afrika. Die 1968 studente-opstande in Parys het
oorgeskuif na die res van Europa en die huidige Rhodes-standbeeld-kwessie gaan
waarskynlik ook by ander kampusse uitbars.
'n Emmer vol ekskresie is oor Rhodes
se standbeeld uitgeslinger. Tampons met bloed en plakkate (Is verkragting erger
as menstruasie?) voor die Arts-gebou gelaat; swastikas teen die Jameson Hall;
'n besetting van die Bremner; 'n uitkoggeling van dr. Max Price met 'n afskakeling
van sy mikrofoon: kenmerkend van hierdie
protes wat Jacques Lacan, die Franse psigoanalis, as 'n passage à l'acte sou tipeer. Acting out. Woedeaanvalle omdat die
universiteit nie genoegsaam transformeer nie. [Passage to the act - No Subject - Encyclopedia of Lacanian Psychoanalysis - Encyclopedia of Lacanian. Besoek 22 Maart 2015]
Protesprosedures is nie gevolg nie en
daar bestaan 'n gevoel van verontwaardiging by kollegas, wit en swart, dat om
platvloers te wees en só op te tree nie 'n universiteit waardig is nie. Ander
sal voel protes moet juis prosedures vermy en ontwrig.
Is Rhodes se standbeeld die enigste
teiken? Sal dit transformasie-probleme oplos as dit verwyder word? Ek dien op
my fakulteit se transformasiekomitee en ek spandeer baie tyd om mense aan te
hoor, op komitees te dien en na my mening het die universiteit in meer as
twintig jaar geweldig getransformeer. Byvoorbeeld: dienskursusse vir Afrikaans
en isiXhosa aan die Mediese Fakulteit; meer swart studente en kollegas as aan
die begin van die negentigerjare toe die administrasie feitlik 'n ou koloniale
vesting was; vroue in bestuursposisies; babaverlof vir gay-vaders. Daar is meer
vryheid van spraak. Die opperbestuur word in die pers aangetree. So iets sou in
die begin-negentigerjare tot teenspraak gelei het.
III
Aan wie behoort 'n universiteit?
Uiteraard moet dit in hierdie land
verskillende ras- en taalgroepe bedien. In my vorige lewe het ek doseer aan die
Universiteit van die Noorde (nou Limpopo) in die struggle-jare en beleef hoe 'n
universiteit lamgelê kon word deur stakings. Eksamens is ontwrig. Klasse is
geboikot. 'n Biblioteek afgebrand.
Hier het 'n dosente steeds probeer om
studente op te lei om hulle voor te berei vir 'n lewe daarbuite - 'n gemeenskap
wat egter in die ou-Suid-Afrika met gelang van tyd skepties gestaan het oor die
instelling. Hier het ek ingetree toe 'n swart polisieman 'n student met se kop
met 'n sweep oopgeklief het. En deur, links en regs, my weggebaan om studente
literatuurteorie te leer. En om die daaglikse ellendes te trotseer van studeer
teen weerstand in.
Dieselfde moet nou gebeur. Die
geskiedenis kan nie verwyder of verander word nie. In Milan Kundera se beroemde
roman The book of laughter and forgetting (1967) word 'n karakter uit 'n foto
verwyder. Ek haal Ted Gioia aan:
In The Book of Laughter and Forgetting, as in the Dvořáček affair, the struggle is not about defining the future, but redefining the past. Kundera sets the tone for the book in its opening pages, relating the story of Communist party leader and hard-line Stalinist Klement Gottwald, who gave a speech from a balcony in Prague's Old Town Square on a chilly,
snowy day in February 1948. At one point, Vlado Clementis, standing next to the speaker, removes his fur hat and places it on Gottwald's head. After Clementis was denounced as a Trotskyite, Zionist and "bourgeois nationalist" and executed in 1952, his image was retrospectively removed from photos of 1948 speech. But the fur hat remained—a telling
Kunder-esque-and perhaps Dvořáček-esque-reminder that even our forgetting requires us to remember.[The Book of Laughter and Forgetting by Milan Kundera. Besoek 22 Maart 2015]
snowy day in February 1948. At one point, Vlado Clementis, standing next to the speaker, removes his fur hat and places it on Gottwald's head. After Clementis was denounced as a Trotskyite, Zionist and "bourgeois nationalist" and executed in 1952, his image was retrospectively removed from photos of 1948 speech. But the fur hat remained—a telling
Kunder-esque-and perhaps Dvořáček-esque-reminder that even our forgetting requires us to remember.
Rooi Daantjie in Parys word nou 'n jongeling
met 'n pienk hoed en 'n emmer faeces. Al
verwyder of verskuif ons Rhodes se standbeeld, is daar steeds die gronde waarop
die kampus staan en die Rhodes-beurs (wat deur die jare so getransformeer het
dit beskikbaar is vir ALLE studente, nie net meer wit jong mans nie).
Uiteraard is dit 'n gesogte beurs vir
uitstaande studente.
[List of Rhodes Scholars - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 22 Maart 2015]
Ek is 'n ere-akademiese fellow van
die Smuts Hall aan die UK met briljante studente wat alle rasse verteenwoordig.
IV
Iets om oor na te dink? Net soos
satire grénse impliseer, kan 'n studenteopstand nie nie 'n diskoers van
banaliteit gebruik nie. Ook nie geweld nie. Dit het ons geleer uit die
1968-opstande en al die films en boeke daaroor, illustreer hoe geweld net
geweld opwek.
Plaas eerder Rhodes se standbeeld in
'n hok van perspeks soos Francis Bacon
gedoen het of 'n ander beeld neffens hom. Want die geskiedenis kan nie vanuit
'n agterna-perspektief verander of weggewens word nie. Die hoed bly agter soos
in Kundera se roman.
© Joan Hambidge