Andres Serrano, Piss Christ, 1987
Gay men are guardians of the masculine impulse. To have anonymous sex in a dark alleyway is to pay homage to the dream of male freedom. The unknown stranger is a wandering pagan god. The altar, as in pre-history, is anywhere you kneel.
Camille Paglia
I.
As liefde ons verkeerd bewys
As liefde ons verkeerd bewys
en die nag in ons holtes kom lê,
en die dood ons laaste hegsels
losknip uit die lewe se patroon
sodat ons saam is, ongeheg,
asof om te sê ons liefde ken
nog duur nog vordering, sal ons
weet die dood is tydloos soos plesier,
en ons is net somerweerlig,
'n aprillende gier, net lewe
vir sy dood, voorbrand vir sy vuur.
Hierdie klein liefdesvers, uit Snel grys fantoom, wys hoe behendig die digter met die paradoks kan werk. Die gedig werk soos ‘n matematiese som: as a = b, dan...-beginsel. Die gedig begin met ‘n subjunktief as (indien) wat tot uiting kom in sodat en met sal (die voltrekking) eindig. Liefde in hierdie geval is verkeerd bewys: die liefde gaan nie duur nie, hierom die gedig met die wete dat die ons net ‘n “aprillende gier” is. Dit is ook somerweerlig: gevaarlik en iets wat jou dus kan doodmaak (wat vir die ingeligte De Lange-leser ook gelees kan word as ‘n toespeling op Vigs, ‘n onderliggende bedreiging in die gay-lewe).
Die 'plesier' (wat 'tydloos' is, dus buite tyd lê) aktiveer eweneens Roland Barthes se The pleasure of the text (1973 / 1975) waarin hy die onderskeid tussen plesier en jouissance verduidelik. Plaisir (plesier) kan in woorde uitgedruk of besê word, terwyl jouissance buite woorde bestaan, omdat dit soos ‘n orgasmiese ervaring is.
Barthes onderskei in S/Z tussen die lisible (readerly) en scriptible (writerly) teks. In eersgenoemde teks hou die leser sig aan die kodes en voorskrifte van die teks, terwyl die leser in laasgenoemde teks dit teen verwagtinge en kodes inlees.
In hierdie gedig, sou ‘n mens kon aanvoer, word daar van die leser verwag om die vers te ontrafel. Die leser word dus mede-skrywer en die aksie is dus scriptible.
II.
In die bundel Vleiswond ondersoek De Lange die verhouding tussen religie en seks. Die seksuele word telkens in terme van religieuse beelde beskryf en meer spesifiek in terme van die Rooms-Katolisisme. Begrippe soos kommunie, gemeente van die vlees, benediksie, sakrament, bieghokkie, e.d.m., word beeldend gebruik ten einde die cruising bykans tot ‘n metafisiese vlak te verhef.
Reeds die motto van Walt Whitman introduseer hierdie benadering:
I believe in the flesh and the appetites,
Seeing, hearing and feeling are miracles,
and each part and tag of me is a miracle.
Divine am I inside and out, and I make holy
whatever I touch or am touched from;
The scent of these armpits is aroma finer than prayer,
This head is more than churches or bibles or creeds.
Die vleeslike wil dus as ‘n soort mirakel weergegee word. Die seksuele as ‘n ritueel word dus sodanig belemtoon: cruising as ‘n bedevaart met ‘n sakrament en boetedoening. In Barthesiaanse terme beweeg die digter hier in die jouissance in, te wete dit wat buite woorde lê.
Kommunie, hoogpriester, benediksie (seënspreuk), sakrament, bieghokkie, wywaters plaas die seksuele daad binne die religieuse orde en meer spesifiek binne die orde van die Rooms-Katolisisme. Terselfdertyd verbind De Lange dit met die werk van Walt Whitman (1819 – 1892), die Amerikaanse digter. Leaves of Grass (1855) is in sy tyd as skokkend ervaar. Whitman word beskou as die vader van die vrye vers en in hierdie opsig is De Lange se gedig ‘n relevante kniebuiging in die rigting van ‘n andersoortige “hoogpriester”.
Harold Bloom skryf soos volg oor Leaves of Grass tydens die 150e viering van hierdie teks: “If you are American, then Walt Whitman is your imaginative father and mother, even if, like myself, you have never composed a line of verse. You can nominate a fair number of literary works as candidates for the secular Scripture of the United States. They might include Melville’s Moby Dick, Twain’s Adventure’s of Huckleberry Finn, and Emerson's two series of Essays and The Conduct of Life. None of those, not even Emerson's, are as central as the first edition of Leaves of Grass. (Harold Bloom: Walt Whitman, America's Greatest Artist.)
“I sing the body electric” is eweneens in die film van David de Silva Fame (1982) ‘n lied van vryheid.
Die verbintenis van die seksuele ervaring met die religieuse dimensie kan deur ‘n leser as aanstootlik ervaar word. In die resepsie van Vleiswond is hierdie problematiek uitgewys deur onder ander Marlene van Niekerk wat in ‘n kritiese reaksie verminderend geskryf het oor die beeld en toepassing in hierdie oeuvre.
De Lange gebruik die religieuse ervaring van die Rooms-Katolisisme wat volgens herkenbare rituele funksioneer, waarin die nie-sienbare of geloofsaspek sigbaar of kenbaar gemaak word, ten einde die seksuele ervaring te beskryf. Twee ervarings, te wete die religieuse en die seksuele, word in terme van ‘n ritueel beskryf. Die leser ervaar dus ‘n soort sekularisering van die religieuse orde: cruising is vir die spreker soos ‘n besoek aan ‘n bieghokkie of die gebruik van heilige sakramente. Deur Whitman te verhef tot die “hoogpriester”, verskerp die omstredenheid van hierdie figuur die idee van sekularisering. Ook omdat Whitman die vader van die vrye vers genoem is, sou ‘n mens kon aanvoer dat die digter sowel die vryheid van die lyflike as die vryheid van poëtiese segging in die gedig wil vier.
Kommunie I
Sondagaand, die promenade:
in kortbroeke en t-hemde
daag ons op: die gemeente
van die vlees
en Walt Whitman
was met ons,
hoogpriester,
met sy lang wit baard
en sy hande op ons almal
‘n benediksie op sweetblink lywe,
op ons tonge die kosbare wit
sakrament van die fallus.
Ons ken hom ook daar
alleen in ‘n bieghokkie
waar ons kniel
voor die klein gode
wat deur ‘n loergat seën
en wywaters van die doop
op ons tonge laat reën.
In die gedig “Tweeluik” aktiveer De Lange nie alleen ‘n teksfragment van Edmund White nie, maar word die gedig ‘n belangrike interteks vir die gay-ikoon, White. White se belangrikste intellektuele teks is waarskynlik The Burning Library - Writings on Art, Politics and Sexuality 1969-1993.
White se A Boy’s own Story en States of Desire: Travels in Gay America, asook sy biografie oor Genet, gee insig in die sogenaamde politieke woordeskat van gay-wees.
White wys op die verskillende modelle wat bestaan: die mediese model (wanneer gay-wees as ‘n siekte beskou word); die religieuse model (wat gay-wees tot ‘n sonde reduseer); die sosiologiese model (wat dit as ’n afwyking beskou); die wettiese model (oftewel die modus van kriminaliteit) (1994: 70).
In die gedig “Tweeluik” aktiveer De Lange al vier die modelle vir die leser. Die konvensionele leser sal dit sowel religieus as sosiologies onvanpas vind. Die gedig aktiveer ook die aspek van kriminaliteit, omdat die aspek van donkerte en gevaar deur die gedig geaktiveer word. Die gedig is ‘n tweeluik wat die “liriese deurvaart” beskryf, maar terselfdertyd die gevaarelement van die “somber nagdier” aktiveer. Hierdie “somber nagdier” is blootgestel aan verwerping, dood, VIGS en misverstand.
Tweeluik
na Edmund White
want die lyf van ‘n man
is ‘n god: drie-eenheid
van mond, fallus, anus;
maar ook: twee helftes
wat stry: die kaal
agternek, keel, hande
en gesig grasieus,
die liriese deurvaart
wat soos ‘n jong prins
rus op die bloedige
barbaarse troon
van die onderlyf:
onpersoonlik, verwisselbaar
wreed, omsluit
deur ‘n denimpantser
die bolyf soms in syhemp
of met ‘n goue ketting
oorring, lenig-glad,
byna vroulik; en onder:
swart leerkamaste,
die voete in konstruksiestewels
(die flegmatiese somber nagdier)
en swewend tussen dié twee
helftes: die hande,
behorende tot die torso
reik dit tog na die donker
onder-lyf
By De Lange vind die leser immer ‘n tweeluik, ‘n spanning tussen die konvensioneel-religieuse en ‘n inbeweeg in die grensoorskrydende – dog in beheer gehou deur die strak poëtika.
III.
Elemente van die Eucharistie
Ter agtergrond:
Eastern Christianity
Among Eastern Christians, the Eucharistic service is called the Divine Liturgy (Eastern Orthodox) or similar names (Oriental Orthodox). It comprises two main divisions: the first is the Liturgy of the Catechumens which consists of introductory litanies, antiphons and scripture readings, culminating in a reading from one of the Gospels and, often, a homily; the second is the Liturgy of the Faithful in which the Eucharist is offered, consecrated, and received as Holy Communion. Within the latter, the actual Eucharistic prayer is called the anaphora, literally: "offering" or "carrying up" (ἀνα- + φέρω). In the Rite of Constantinople, two different anaphoras are currently used: one is attributed to Saint John Chrysostom, the other to Saint Basil the Great. Among the Oriental Orthodox, a variety of anaphoras are used, but all are similar in structure to those of the Constantinopolitan Rite, in which the Anaphora of Saint John Chrysostom is used most days of the year; Saint Basil's is offered on the Sundays of Great Lent, the eves of Christmas and Theophany, Holy Thursday, Holy Saturday, and upon his feast day (1 January). At the conclusion of the Anaphora the bread and wine are held to be the Body and Blood of Christ. Unlike the Church of Rome, the Eastern Orthodox Church uses leavened bread, with the leaven symbolizing the presence of the Holy Spirit.[37] The Armenian Apostolic Church, like the Roman Catholic, uses unleavened bread.
Conventionally this change in the elements is understood to be accomplished at the Epiclesis (Greek: "invocation") by which the Holy Spirit is invoked and the consecration of the bread and wine as the true and genuine Body and Blood of Christ is specifically requested, but since the anaphora as a whole is considered a unitary (albeit lengthy) prayer, no one moment within it can be readily singled out. (Eucharist - Wikipedia, the free encyclopedia. Afgetrek 13 Augustus 2013.)
IV.
“Kommunie I” het ‘n pendant in “Kommunie II”: die nagmaal van die vlees word getransendeer en in die tweede gedig word die Jesus-figuur aangespreek. Die saadstorting van die cruiser word beskryf as die “dun gebed van my kondoom”.
Kommunie II
Na die aand se brood en wyn
– die nagmaal van die vlees –
voel my vingers oor jou lyf
die opgehewe letsels van jou vrees
en weet dat jy gekruisig is,
dat almal van jou praat
en jy in drome elke soen
onthou as Judas se verraad,
dat jy in die doopsweet van die nag
weet wat ander van jou dink,
dat een, dat hý
nie uit jou glas wou drink.
Ek hoor jou langs my vra:
Word sonde sigbaar as sarkoom?
Skuil u Gees nie skimmig wit
in die dun kondoom
van my gebed? Kan U my voel
deur die fyn membraan?
Ek hoor jou laatnag huil, en Een
wat sê: Dit is voldaan.
Is u bloed dan ook besmet?
Hoe word ons ooit van U genees?
Is dit hoe U ‘n liggaam breek,
die bros skyf van die gees?
In die slotstrofe lees ons:
Is u bloed dan ook besmet?
Hoe word ons ooit van U genees?
Is dit hoe U ‘n liggaam breek,
die bros skyf van die gees?
In hierdie twee verse tree De Lange nie alleen in gesprek met Walt Whitman nie, maar aktiveer hy ook ‘n gesprek met die Italiaanse filmmaker Pasolini se film oor Jesus Christus, Pasolini se The Gospel according to St Matthew (1964) is ‘n aangrypende film oor die kruisiging van Jesus en sy verhouding met sy dissipels. Dit is ‘n film gemaak deur ‘n ateïs wat die lewensloop van Christus getrou weergee.
Waarom sou ‘n gay-ateïs ‘n film oor Jesus maak?
Vermoedelik die identifikasie met Jesus as outsider en revolusionêr?
Dalk ‘n opheffing van stereotipes oor religie en metafisika en om die liggaamlike te transendeer.
Bibliografie:
Tekste:
Barthes, Roland. 1970/1974. S/Z. An essay. New York: Hill and Wang.
Barthes, Roland. 1973/1975. The pleasure of the text. New York: Hill and Wang.
Bloom, Harold. "Walt Whitman, America's Greatest Artist". Afgetrek 5 Augustus 213
De Lange, Johann. 1986. Snel grys fantoom. Kaapstad: Human & Rousseau.
De Lange, Johann. 1993. Vleiswond. Kaapstad: Human & Rousseau.
White, Edmund. 1994. The Burning Library - Writings on Art, Politics and Sexuality 1969-1993. Londen: Picador.
Film:
Da Silva, David. 1992. Fame.
Pasolini, Pier Paolo. 1964. The Gospel according to St Matthew.
