Linda Hutcheon in haar studie Theory of parody. The Teachings of Twentieth-century Art Forms (1985) wys op die verskille tussen parodie, pastiche, persiflage, ensomeer. In ons postmoderne en nou metamoderne leefwêreld teer tekste openlik én verhuld op ander tekste. Selfs in die modernisme (ek dink hier aan T.S. Eliot) is hierdie weefwerk aantoonbaar. Wanneer 'n skrywer 'n roman skryf oor 'n historiese figuur en 'n argetipiese roman betrek, weet die ingeligte leser: hier het ons te make met intertekstualiteit.
D.J. Opperman se "Kersliedjie" aktiveer sosiale werklikhede en Die Bybel.
Send ups (parodie) is volop. Anthony Hecht maak van Matthew Arnold se "Dover beach" 'n nuwe, skerp gedig wat hy "The Dover bitch" noem.
The Dover Bitch: A Criticism of Life
Anthony Hecht
So there stood Matthew Arnold and this girl
With the cliffs of England crumbling away behind them,
And he said to her, "Try to be true to me,
And I'll do the same for you, for things are bad
All over, etc., etc."
Tans is daar gesprekke rondom Van Wyk Louw se tekste op die Versindaba.
Verskeie digters reageer op Louw se werk soms parodies; ander kere 'n blote pastiche - dus 'n teks wat nog aan sy voorbeeld staan.
Hier is dan 'n pastiche van ene Hanna Heimbrücke:
Voorspel, 2020
VWL
Miskien sal ek die wingerd prys
en nooit weer van hom skink
en net in 'n plastiekglas
'n bietjie Oros drink:
dus na jare se donkerte
die rekening brand die sak
en nou geen hangovers
nie pille dop of dam:
miskien nog van my ou weë weet:
– die kroegpraatjies en die skyn:
maar uiteindelik nugterheid leer ken
en mens wil wees én rein.
Louw se vers kan hier gelees word:
Me. Heimbrücke se vers banaliseer die "koel gedagte" van die digkuns en is potsierlik-banaal. Hier is geen "woord of wonder" te bespeur nie.
'n Bekende teks behoef nie 'n voetnoot of erkenning nie; ons ken die spel.
So alvorens 'n teks ge-poelpetater word en tot oorskryf of letterdiefstal gereduseer word, moet die leser bepaal: wat lê tussen die esels en makriel?
Niemand gaan Quentin Tarantino in Once upon a time in Hollywood beskuldig dat hy Roman Polanski se lewe (en werk) "gesteel" het nie. Die Manson-moorde en Sharon Tate is daar, maar nuut verpak. Trouens, die bekende gegewe word op sy kop gedraai in 'n maagdraai-slot. Brad Pitt is tereg met 'n Oscar beloon vir sy uitmuntende spel.
Hierdie soort gesprek-tekste is self-bewus en self-ondermynend. Dit skep 'n tekstuele wêreld wat met 'n endnoot (of daarsonder) aanspraak maak op ingeligtheid. Die bekende kopknik.
Daar is 'n urban legend dat die endnote by T.S. Eliot se Waste land nooit vir publikasie bedoel was en 'n blote in-grappie tussen hom en Ezra Pound was om lesers op vals spore te lei.
Soms kaap 'n skrywer iemand se lewe (soos wat Saul Bellow doen in Humboldt's gift wanneer hy die digter Delmore Schwartz se lewe fiksionaliseer), maar selfs sonder hierdie voorkennis bly dit 'n verbluffende roman.
Soms word gedigte uit ander tale oorgeneem sonder 'n erkenning dat dit "vertaal" is en dan lig die wenkbroue wel. Selfs hiér is die grense vaag en hang dit van die konteks af. 'n Klassieke Latynse of Griekse gedig word vertaal en nuut gemaak. Dis allemansgoed. Et atque mea Lesbia, odi et amo...
As 'n historiese figuur in 'n roman land en 'n Cormac McCarthy-verwysing (o.a.) speel in op die ondergrond van die teks, weet die leser wáárom. Manlike geweld is universeel dalk? Orals – VSA en hier – is dit so.
T.T. Cloete se satiriese gedig "Die kritikus" verskaf tog antwoorde:
ek fanie vanderbag
is die maatstaf
al wie groter as ek is lag
ek tot formaat af
gee my 'n storie
wat vlot lees skryf net vir my soort
en vir mý wat niks anders wil hoor nie
soos dit hoort
alle skrywers met pryse
en eregrade
al die wyse
literatore en rade
almal hoor hier is dwaas
vra my fanie vanderbag
koerantskrywer graphaas
ek het smaak met gesag
ek weet van klein en van groot
weet ek van eg en oneg
van wie vir kuns of brood
skryf wat goed is wat sleg
luister na my ek groot bee ek,
daar moet tog goeie boeke wees
sê ek fanie vanderbag groot gee ek
soos van "Die skoenmaker en sy lees"
A.P. Grové gebruik dit as 'n voorbeeld in Woord en wonder (1986 uitgawe) om die grootdoenerige, selftevrede kritikus hekelend aan die kaak te stel. Beide Cloete en Grové het vir dagblaaie geskryf, maar altyd met werklike gesag.
Elisabeth Eybers se "Dagbladresensent" (Versamelde gedigte, 2013) is ook vol in die kol:
Waar hy noukeurig aankruip knars die oes
voor die onwrikbre ywer van die vraat
wat ál wat groen en glinsterend is verwoes
en slegs 'n vaal uitwerpsel agterlaat.
Endnoot of voetnoot kan help. Vir die skaapvet, eiers en biltong wat die skrywer nederig in sy / haar teks neersit.
Maar alles het te make met 'n "irony's edge" om Linda Hutcheon weer aan te haal. Op die voorblad van my eksemplaar (1994) sit 'n meisie met haar voete wat hang oor 'n gevaarlike afgrond ...
© Joan Hambidge
