Tuesday, April 30, 2019

Polemies | Charlize Theron

I
  
Die polemiek rondom Charlize Theron wat haar seun, Jackson, as 'n meisie grootmaak, het reaksie ontlok op Facebook en in die pers met negatiewe kommentaar van Steve Hofmeyr.

Ek bewonder haar vir hierdie oopheid en gedurfde optrede, ook dié van Annette Bening en Warren Beatty wat hul kind ondersteun het deur die proses van geslagsverandering (Warren Beatty Discusses Transgender Son – YouTube. Besoek 30 April 2019), want die meeste trans- of homo-kinders word in 'n heteronormatiewe samelewing groot waar die kerk en die skool hulle mag verwerp (het). Ouers en onderwysers is dikwels nie in staat om hierdie kinders die regte raad te gee nie en die kinders se identiteit word gebrandmerk deur skaamte of vermindering.

Daar bestaan vele studies oor die hantering van die queer-kind in die VSA – waar queer nie 'n vloekwoord is nie (Warren Beatty calls transgender son Stephen his 'hero' | Daily Mail Online. Besoek 30 April 2019).

Daar is ook Chaz Bono, Cher se kind. Gebore as Chastity en Cher is openlik oor hoe swaar sy gekry het (Cher opens up about transgender son’s sex change  ‘It was hard for a mother’ | Closer. Besoek 30 April 2019).

En dan is daar ook Shiloh Jolie-Pitt en gissinge oor haar gender-identiteit (Surprising Things You Never Knew About Shiloh Jolie-Pitt. Besoek 30 April 2019).

II 

Gender, terloops, is nie dieselfde as seks nie. Jy het 'n biologiese seks (M, V, bi, trans ...) en die gender is die sosiale strukture wat op jou afgedwing word, soos meisies wat pienk dra en seuntjies blou, of die keuses wat jy maak. (In die WO I was pienk 'n manlike kleur, terloops.)

En hoe arbitrêr sosiale rolle kan wees, weet ons almal. Kyk maar net na kookprogramme (Sex and gender distinction – Wikipedia. Besoek 30 April 2019).

Bespot deur ander, en as swart mense praat van "liquid rascism", weet gay-mense presies wat hulle bedoel. Subtiele blikke van uitsluiting of vermindering. Dosente wat studente in die ou Suid-Afrika met geniepsige stekies op hul plek gesit het, gebeur gelukkig al hoe minder.

In my doktorale studie in 2000 aan die UK onder H.J. Snyman is die genderkonstruksies in die Afrikaanse letterkunde ondersoek en veral die baanbrekerswerk van Hennie Aucamp moet hier vermeld word. Aucamp se Volmink bly een van die belangrikste bakens oor gay-identiteit en sy tekste (digkuns en kabaret ingesluit) karteer die sosiale norme van sy tyd en hoe gay-mense in 'n ander tydvak stemhebbend geraak het.

En "Vir vier stemme" is en bly 'n hoogtepunt in ons letterkunde. 'n Verhaal wat 'n poets behels met Freddy in vroueklere en Beimen Botes wat nie besef dit is nie 'n vrou nie?

Dieselfde geld die werk van Johann de Lange wat sowel in sy prosa as in sy digkuns hierdie kwessies verder neem. Kan ons die polemieke rondom Nagsweet ooit vergeet?

Lesers kan die resepsie van die bundel hier lees – wees gewaarsku, dit is plek-plek verbysterend (Woorde Wat Weeg. Studie: Die resepsie van die digkuns en prosa van Johann de Lange. Polemieke en enkele onderhoude. Besoek 30 April 2019).

Ons onthou die verontwaardiging van ouer literatore wat die bundel nie wou resenseer nie en hoe Etienne Britz in sy resensie die spot gedryf het met die resensiekopie vol merke wat hy ontvang het.  

Those were dem days en jong skrywers vandag het geen benul van wélke ellendes gay-skrywers moes deurgaan nie. 'n Dekaan sou jou betig oor jou gay-identiteit en op subtiele (en minder subtiele) maniere is jy geviktimiseer, omdat jy out is.

In my lewe was Aucamp immer 'n baken van hoe 'n gay-mens sonder skaamte of vrees moes leef.

Hierom vul ek op alle amptelike vorms die volgende in: gay. Nie M of V/F nie.

III

So as Steve Hofmeyr dink Charlize Theron is verkeerd, het hy die ketel aan die tuit beet. Sy is reg, want sy besef presies dat gender 'n konstruksie of keuse mág wees. En dat die jong kind hierdeur bevry word van 'n plek van wroeging, skaamte of vernedering. Charlize Theron gee aan haar kind agentskap. Nie alleen is sy 'n skitterende aktrise nie, maar 'n moeder wat bewondering afdwing.  

En ons kan warempel nie in die jaar 2019 grensverskuiwende tekste ignoreer of die pryse wat gay-mense persoonlik betaal het net van die tafel afvee nie.

© Joan Hambidge

Saturday, April 27, 2019

Resensie | Breyten Breytenbach – op weg na kû (2019)

Breyten Breytenbach – op weg na kû. H&R, 2019. ISBN 978-0-7981-7862-4]

Resensent: Joan Hambidge

I

Om Breytenbach se jongste bundel te resenseer, konfronteer die leser met al sy belangrikste bundels vanaf sy debuut tot nou. Die bundel laat die indruk van iemand wat opruim (in die goeie sin van die woord), maar ook op-rym. Lesers is al vir soveel dekades geboei en oorrompel deur hierdie digter, dramaturg, polemis, aktivis, skilder en roman-skrywer. Studies oor sy werk is al onderneem, o.a. deur Helize van Vuuren, Hein Viljoen en Louise Viljoen. Marilet Sienaert het gekyk na die verhouding tussen digter en skilder.

Op 'n foto dans hy met vriend Ampie Coetzee, eweneens 'n kenner van sy werk.

Die bundel word aan wyle Tom Gouws opgedra: in sy lewe 'n ondersoeker van Breytenbach se werk.

Só word die boek bemark:
op weg na kû is in vele opsigte ‘n gesamtkunstwerk, soortgelyk aan Katalekte in 2012. Die gedigte word begelei deur ‘n verskeidenheid foto’s, hetsy van landskappe of van Breyten se eie en ook ander kunstenaars se skilderye. Die manuskrip bevat ‘n rykdom bepeinsings, gedagtes, digterlike hoogtepunte en kort-kortverhale, en eindelik word die teks meer as die somtotaal van vers en beeld.
 In die woorde van Andries Visagie: “Dit word ‘n sintese van artistieke talent sonder weerga. Al die elemente in Breytenbach se literêre arsenaal – die voëls, die honde, die maan, die liefde, ballingskap, die metapoëtiese nadenke oor die woord en skryf – is hier aanwesig. Opnuut kan ‘n mens net in verbystering staan oor die oorweldigende digterlike idiolek wat die skrywer ontwikkel het.” Daar is vertalings (hy verwys daarna as vervellings) van sy gedigte in Frans, Engels en Nederlands en hierdie digter wat van buite na binne kyk, laat hom nie vaspen nie. Waarskynlik hierom die verskillende skuilname: o.a Jan Blom en Jan Afrika. Die self word onder die loep geneem, maar terselfdertyd word die narsistiese ek gedekonstrueer. Hy is die lens waardeur lesers gekonfronteer word met die verskillende aspekte van ons komplekse wêreld. Hierdie jongste boek is 'n hibried. Hy argiveer opnuut sy lewendood en soos die voorblad uitwys: op weg na kû. 
Ku is the transcription of the Sanskrit word sunya or sunyata, literally translated as ’emptiness’, a mysterious abstract idea to a Westerner brought up in the theistic and materialistic Judaeo-Christian tradition. In his kusens on the Hannya shin gyo that have just been published in English (translated by Ilsa), Master Deshimaru gives it many meanings: “In origin, sunyata is sûvi which indicates expansion, centrifugal motion, a little like a soap bubble swelling but staying empty inside. It is also zero, existence without noumenon, devoid of identifiable substance, the non-existence of the subjective and the objective, the plenitude of emptiness, original mind …”. (Ask-A-Godo/ What is Ku? - International Zen Association United Kingdom. Besoek 24 April 2019).

Die skildery is van ene Boetatjie van die Kaap wat Boeddhisties na ons kyk. Onder sy bodhi-boom oftewel die arasa maram. Die gesig op die voorblad is ouer, strakker.

“Luister, Shariputra (Leser) …
die vorm (shiki) is nie verskillend van die leeg (kû)
en léég is nie verskillend van vórm nie.
shiki ís kû, kû ís shiki.
‒ Maka Hanya Haramita Shingyo”

Die digter is 'n meester van sowel die liriese vers as die prosadig. In Oorblyfsel /Voice over (Human & Rousseau, 2009) is daar die gesprek met Darwiesj. In Vyf-en-veertig skemeraandsange uit die eenbeendanser se werkruimte (Human & Rousseau, 2014) praat hy met Rimbaud.

By ontstentenis van visoene, moenie raas met stilte nie, die lieslees (seks), die singende spieëlskerwe, is hoe 'n mens hierdie bundel moet benader. Assosiatief en dromend. Om nie te vers-lib in "skreeuende stilte nie" (73). 

Die liriese vaart van 'n gedig 4.7 sleur mee:

ek droom en besoek die ondergrond
waar digters se skedels in groot sale
lugverkoeld bewaar word (...)

Celan en Leonard Cohen is ankermaats in hierdie gedigte.

Daar is uitveegedigte en leë gedigte, soos die titel al waarsku; maar ook woordoorloopsels. Die digter van die paradoks. Van die lewe wat oorbeur na die dood.


II
Die sub-titel van die bundel is veelseggend: 'n geboorte-memoriaan (vir woorde) hiermee opgemaak tot vermaak en bemaak aan Ene Nee-Een.

Die verskillende afdelings - uiteraard 9 - begin met 'n handvol losstaande verse: 'n Lot se vrou (wat dui op terugkyk); 1 Metaforismes; 2 nagpsalms: WOKNAAKWYFWEESHEID - met 'n toespeling op Blum se waansin-vers; 3 volopmaan se woordoorloopsels; 4 "die dood is 'n oordrywing" 5. Interlude 6. téénwoord / maanwater / skryfvleis 7. Handsange 8. 'n Handboek Skryfnotas vir Leser as Saamnaatmaakmat 9. die einder (sic!) met Notas.

Afdelings loop in mekaar in (heen en weer) met die temas van isolasie, skryf as waan(sin), die dood as 'n pendant van lewe en die gedig as proses of as 'n soort handleiding vir die leser. Blum se woknakwyf word nou woknaak in 'n samestelling van weeskind-wees. (Herhaling is besitname, waarsku hy immers, 252).

Hierdie bundel is volledig bemoeid met die dood en met afskeid, en hierom paradoksaal, juis besig met die lewe.

Hierom vind ons "die onvoltooibare sonnet" wat inspeel op "en die sonnet" (136). Twee spieëlbeelde dus van mekaar.

Om te skryf is om te verlyf (147); net soos om vertaling 'n proses van vervelling is.

Die belangrikheid van skryf en die nutteloosheid daarvan word in hierdie bundel ondersoek - soos Werner Herzog, die uitstaande filmmaker, wat in eensaamheid 'n boek met 'n geleende graaf begrawe het in 'n woud.

Die soeke na tekens en betekenis (en die haal van kromme note) is 'n volgehoue proses waar die digter telkens iets neerskryf en dan weer ophef (of uitwis) in 'n volgende gedig.

0….0

Alles blyk 'n duplikaat te wees en moet 'n afdruk word sodat jy die lewe verstaan (187). Die verkleurmannetjie of karmiljoen word nou 'n verkleursuutjies - 'n tipiese vonds van Breytenbach: verkleurmannetjie en trapsuutjie word so vernuut in 'n nuwe woord.

Die paradoks is eweneens Breytenbach se skerpste kenmerk: moenie raas met die stilte nie (108) waar twee betekenisse van raas geaktiveer word.  Om te baklei en om te die stilte te versteur.

Die mond - 'n beeld van intimiteit om die skryfaksie voor te stel - word hier "mondmaniere" (118).

Ons vind ook verjaarsdagverse - soos die aangrypende een op bladsy 143.

Daar is lettervlesse en beelde wat die leser laat duisel. Die intieme leser word 'n liesleser en dus 'n geliefde. Daar is woordspeletjies, rymers, 'n leë gedig, foto's, reisbeskrywings en woordoorloopsels. En metaforismes. Die metafoor as die ewige proses van metamorfose is immers waaroor hierdie digkuns handel.

Hoewel die gedig as 'n waan gesien word, maak hy ook 'n aanklag oor die toekoms van Afrikaans in hierdie bundel en hoe universiteite die taal, gesalpeter in hierdie land soos hy dit klinkend stel, verminder:

wanneer jy die moedertong
          in my mond laat verdor
neem jy die wêreld weg
verduister jy my geheue
maak jy dat ek as vreemdeling
en sonder ’n eie paar skoene
die toekoms moet ondergaan
(118: 6.9)

Want vir 'n digter is die skryfproses intiem en verbonde aan 'n moedertaal met sy "mondmaniere". Anders word die digter 'n gefuikte papegaai wat gewoon pik-pik in 'n nabootsing.

Van die mooiste liefdesgedigte is deur hom geskryf en sy enorme bydrae as digter val nie te betwyfel nie. My gunstelinge: Die ysterkoei moet sweet (1964), Lotus (1970), Voetskrif (1976), 'Yk' (1983), Papierblom (1998), Die beginsel van stof (2011). En hy is 'n digter van wie ek ten minste tien gedigte uit die hart uit kan opsê.

Of hy surrealisties dig of 'n fantasmagoriese lykdig skryf oor sy moeder of 'n aanklag oor ongeregtigheid, is sy stem onbetwisbaar, herkenbaar: BB.

Breyten Breytenbach word tereg beskou as een van die grootste lewende digters in Afrikaans. 

Tuesday, April 23, 2019

Gedig | Joan Hambidge - Notre Dame (2019)



'n Teken, die sémeion epektaseós,
'n kruis onaantasbaar
vol genade, geloof, veral
álomteenwoordigheid.
Net voor Pase, in hierdie jaar 
toe dié katedraal, 'n heilige basilika,
onderneem in 1160, onverwags 
'n brandende aanslag beleef.
Die Franse rewolusie is oorleef
nes vele restorasies en besoeke
van toeristiese bespieders onbeskaaf.
Ten spyte van die tuimelende
flèche en houtwerk, is Hy hiér,
met al die ander vertrekkendes,
eens geliefdes, bekendes na aan ons
in herinnering en gemis durend.
God as contrefort?

Pase 2019

Monday, April 22, 2019

Resensie | Theo Kemp – Strafjaart (2019)

Theo Kemp – Strafjaart. Penguin, 2019. ISBN: 978 48590 388 8

Strafjaart is die tweede publikasie van die skrywer Theo Kemp wat indertyd 'n sterk debuut met Skool gelewer het. Die jongste teks is egter nie 'n konvensionele roman nie. Dit wil meer wees as dit. Dit het 'n verteller-as-navorser as hooffiguur wat besig is met 'n skripsie oor die verdwene skeepswrakke aan die Suid-Afrikaanse kus. Dit plaas die teks dan ook in die ruimte van die faksionele. Sy lewe word onverwags ontspoor deur 'n oproep uit Pollsmoor waar sy tante, Lizette, sy pa se laatlamsuster, haar bevind. Die verteller is veertig; die tante in die tronk, is onkonvensioneel-gay en vyftig jaar oud.

Met besoeke aan hierdie tante kry die leser 'n blik op die onderwêreld van hierdie bestaan. Dit is 'n kloaak, met reëls en regulasies. Trouens, die tronklewe, soos Michel Foucault al uitgewys het in sy studie oor tronke en straf Discipline and punish: The birth of the prison (1979), beheer ook die samelewing daarbuite. En tronksisteme verklap iets van 'n gemeenskap se omgee vir ander. In Strafjaart is die tronke vol en kondisie onmenslik. (Hierom beskryf hy ook betogings teen die sisteem.)

Kemp spreek etlike etiese kwessies aan. Hoekom is die geweldenaars daar? Ofskoon sy tante 'n witboordjie-oortreder is, word sy saamgeplaas met werklike kriminele en selfs 'n moordenaar. Sy skryf – as geletterde persoon – hartverskeurende briewe ter strafversagting aan die regters en landdroste.

Hoe lyk 'n samelewing waar mense dreig om mekaar te verbrand, en 'n broer dan in die tronk gesmyt word? Mense word nie in hierdie tronke gestraf nie; hulle word ont-mens.

Die verteller is wit en bevoorreg. Hy weet hy is 'n voyeur: “Ek kan myself nie weerhou om in die museum van verrotting en verwering te kom loer nie. Die voyeur van die tronk” (164). Maar deur oor sy tante te skryf, kom hy nader aan homself en sy familie – en oor afwesige vaders (ook in gegoede families).

Sy teenspelers is eweneens almal in 'n krisis. Sy vrou, M is swanger en naar; Esmarie, die buurvrou, die goeie mens wat ander help by die kerk, het 'n seun wat buite die huwelik verwek is; Edith is vasgevang op die Kaapse Vlakte en behoef hulp.

Daar is Hans die kroegman wat ellende begryp. Wilson wat raad gee. Frederik du Toit wat werk vir die Instituut vir geregtigheid en versoening.

Nes die staatsadvokaat wat sy insigte deel.

Die teks lewer kommentaar op 'n rotteplaag in die tronk. Is mense dood aan leptospirosis of is hulle doodgeslaan?

Mabel Jansen se uitspraak oor verkragting wat as rassisties geïntepreteer is, kom aan bod; nes die moord op Hannah Cornelius en die dood van haar moeder.

Tronke is ruimtes wat liminaliteite aktiveer. Al die karakters wat teenspelers is, beleef 'n krisis of 'n oorgang. Wat met die buurvrou gebeur, is skokkend en vir die leser wat al soiets beleef het, des te meer skokkend. Die gegewe wil ek nie verklap vir die leser wat sélf die geweld moet beleef.

Die toneel met die kleine Moses wat opgetel is in 'n sak en versorg word deur Nomsa met haar silweroorbelle word aangrypend weergegee. Hierdie sake staan opgeteken in ons dagblaai: daagliks. 

Slim intertekste, soos verwysings na Johnny Steinberg (The number) en Tertius Kapp (Rooiland), laat die teks oopwaaier verby die fiksionele. Don Pinnock se Gang town en Denise Ackerman, die teoloog se studie Surprised by the man on the borrowed donkey is eweneens hier aanwesig. En: Frankl se Man's search for meaning, o.a. Mandela word teenoor Zuma geplaas. Die Bybel is hier nes hallelujaliedjies. Die karakters praat outentiek.

Die skrywer gebruik die skeepsvaart-navorsing as 'n soort raam om die gegewe te beheer. Die boek eindig op 'n hoopvolle noot met die geboorte van M se kind.

Hierdie boek is soos Eybers se dubbelswaan: fiksie teenoor die harde werklikheid. Dit is 'n boek wat my sprakeloos gelaat het. 

'n Mens bewonder die skrywer se gedurfdheid en eerlikheid. 'n Mens moet uiteraard dink aan Truman Capote se In cold blood (1966), daardie baken van die New Journalism, en Norman Mailer se The executioner's song wat in 1979 verskyn het. Capote, soos alombekend, het sy roman geskryf sonder om aan die etiese aspek van sy besoeke te dink.

In hierdie hibriede teks van Theo Kemp het jy 'n skrywer wat vrae vra oor die ongelykhede van ons samelewing wat mense uitsigloos maak. En geweldenaars. Hopelik sal Korrektiewe Dienste kennis neem van hierdie boek se aanklag.

Die voorblad is alreeds 'n klein tekensisteem: 'n groen ID-boekie, tandeborsel en sakkie binne-in 'n plastiekbakkie. Is dit vetkryte onder in die bakkie?

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio)


Monday, April 15, 2019

Resensie | Loftus Marais - Jan, Piet, Koos en Jakob (2019)

Loftus Marais - Jan, Piet, Koos en Jakob. Human & Rousseau, 2019. ISBN-13: 978 07981 77177

Resensent: Joan Hambidge

I
Die derde digbundel van Loftus Marais dra die onpoëtiese titel Jan, Piet, Koos en Jakob. Die digter wil dus hiermee die argetipiese wêreld van die cruiser aktiveer. Dis die Janalleman van die onderwêreld wat hier beskou word. Mans wat opgetel word in gyms (die Virgin Active), in donker stegies en op straat.

Die swart sirkel op die voorblad suggereer 'n gloriegat binne die kode van cruising, 'n judasoog, en daarmee saam privaat teenoor openbaar. Dit maak ook van die leser 'n voyeur wat op die private lewens (openbaar uitgespeel) deur die loergat spioeneer.

Hierom is daar 'n Jakob Engelstoeier, 'n Jantjie Skuinsdwars, Piet X, Jakobstaf, Piet Pixel, 'n Koos Merwe in die galery, 'n Geldpiet, Jan Bantam, Jan Balie, Bang Jan dooie Jan, 'n Ware Jakob – en selfs 'n Jakob Zuma op sy perd. En die duiwel in die slotvers oor Bloukoos.

Die bundel is 'n mengsel van boere-idiome (-taal) en 'n moderne, navrante blik op die digter se herkoms. Die openlikheid van die gay-bestaan is deur figure soos Hennie Aucamp, Stephan Bouwer en Johann de Lange oopgemaak. Sonder hierdie voorgangers sou Marais dit nie na 'n nuwe domein kom neem nie.

Hierom dan 'n motto uit Ernst van Heerden uit "Die bokser" wat in sy latere bundels die homo-erotiek verken het:

Wie is die man wat roerloos lê,
wie't 'n bekende naam gesê?

Mense word roekeloos naamgegee en uit die kas geruk soos in "Heet" (51).

Die digter skep skerp, konkrete beelde wat 'n mens altyd sal bybly. Die dot matrix printer se gaatjies herinner aan naambandjies in 'n hospitaal (31). 'n Spoorlyn lyk soos 'n omgekeerde xilofoon (35).

Die gedigte is oënskynlik 'n parlando- of praatvers. Fyner kyk wys egter op klankbeheer, binneryme en intertekstualiteit met kopknikke na Eugenio Montale en Rosa Nepgen. Ook Andrew McMillan kom aan bod.

Daar is 'n behendige distigon ("Koos van der Merwe by die huis", 43) en 'n spel met die sonnet soos "Shakespeare, sonnet #1". En ekfrastiese verse met hoogtepunte die een oor Pierneef en Piet Mondriaan.

Humor is hier in oorvloed soos "Die bosveldbome van Jacobus Hendrik Pierneef" (58) waar die landskap verpersonifieer word:

tog halwe haarstyl, yl, nes meeste kuns maar
comb-over oor die verlatenheid

"Die groot digteres probeer parkeer" (15) is erg humoristies en digterlik knap, omdat metriese begrippe gebruik word (soos spondee) om die ellende van 'n moeilike parkering aan te stip in 'n 15-reëlige vers wat kommentaar lewer op die sonnetvorm.

terwyl die oggend se verkeer in sag bebriekligte enjambemente 
werk toe gly.

Daar is ágter die gedurfdheid ook pyn wanneer die Amerikaanse lover agtergelaat word. Die spreker het niks om te verklaar op die lughawe nie; net 'n pynlike gedig.

'n Slim bundel met verwysings na die cédille en 'n speelse trille-idille. Die abjekte word beskou in die geur van die naeltjie ("Jan Pierewiet", 26) en 'n vrou se blik op die fallus is humoristies en uiteraard vir háár bedreigend en fassinerend ("Jakobregop/Jakopslap", 28).

Marais debuteer in 2008 met Staan in die algemeen nader aan vensters en in 2012 volg Kry my by die gewone plek aguur (2012). Die derde bundel het dieselfde hou-in-die-maag-effek as die debuut. Onder die verse lê daar woede wat broei ...

Hierdie digter skroom nie om gevaarlike ruimtes te betree nie. Goeie gedigte is immers altyd gevaarlik; op alle vlakke omdat dit die leser moet uitdaag en ontstig.

Daar is 'n fyn balans tussen die konkrete en die abstrakte, ook tussen die konvensionele verlede en die grensoorskrydende ervarings van die digter.

II
Die onderliggende Nomine Patris en die "O name, o versugtigtinge" aktiveer eweneens Jacques Lacan se nom-du-père of die naam-van-die vader. Die naam van die vader aktiveer die begeerte tot die moeder. In hierdie substitusie ontstaan digterlike taal wat die verlies aan die simboliese fallus impliseer. Metaforiese taal het altyd vir Lacan te make met iets wat vervang word. Die gedig hier staan in die plek van verlies of ontnugtering. Of die wete dat die spreker bevoorregting geniet.

In 'n vers krap 'n man in sy naeltjie. So word die abjekte (Kristeva) geaktiveer, maar die grote Rembrandt het sy handtekening (dus sy naam), 'n R, in die naeltjie van die lyk geplaas in sy skildery Die Anatomie-les van dr Nicolaes Tulp.

Met hierdie bundel aktiveer die digter name en hul betekenisse. 'n Naam vertel iets van jou herkoms. Jy ís uiteindelik jou naam. 

Friday, April 12, 2019

Interview | In conversation with Sally Ann Murray (2019)

Congratulations on your lovely volume.

1.You are a novelist, short story writer, poet and a professor. How do you juggle the different roles? And why the long break between open season (2006) and now?

Ah, clever trap. See how you make ‘roles’ sound like significant achievement, in the first question – and like lack, in the second! Tricky… Anyway, once we add in all the female reciprocities, for good measure (wifemother-daughtersister….), then maybe I don’t juggle very adeptly, after all, and only muggle by, adaptly. But look, I have become more forgiving of myself: if a woman drops the ball, I like to think that in scrabbling to find it there’s the opportunity to discover something you otherwise wouldn’t have. A kind of aleatory, chance procedure! More systematically, I’ll admit that I am a mental list maker, a virtual box ticker, and even creatively I find deadlines helpful, a way of working to task that stokes the old engine. Overall, as a professional person, while I take things seriously, I don’t take myself too seriously. It’s liberating to own the accomplished persona of the satirical clown, the provocative gadfly. A predisposition to playful curiosity, even in situations that prefer doxa and gravitas, this makes space for creativity, inventiveness, odd new alignments and lived connection. Your second question, about the ‘long gap’. So, I have several poetry collections. An odd novel. But don’t forget that writing – across various modes  hasn’t stopped, since Small Moving Parts came out in 2009. Hardly. There have been scholarly articles and chapters, several successful PhD and MA supervisions, and I’ve had many short stories published, some of them formally unusual, others focussing on difficult areas of gender and sexuality. There’s a stand-alone collection there, advanced in the making. 


2. Please comment on the lovely cover.

The image resonates with the collection. It’s a piece by artist-architect Renée Rossouw. A 2018 linocut called ‘Kabuki in Ochre’, part of the series ‘Line Kosmos’. Even the simple, geometric Bauhaus typography and the layout of the text…these feel beautifully designed but also visually experimental. At the same time, the image carries with it some of the Kabuki characteristics: not only a type of Japanese theatre, but a Japanese drawing practice that follows meditative, unplanned forms in making and drawing. The artist tries not to lift her pen so that the lines flow like life organically and without the driven idea of a determinative ending. (Apparently the word ‘kabuki’ derives from the verb ‘kabuku’, meaning ‘to lean’ or ‘to be out of the ordinary’. Very loosely, kabuki can be interpreted as ‘avant-garde’ or ‘bizarre’ artistic practice, and this sits well with several elements of Otherwise Occupied.  I think the cover image serves to push open, from the start, a potential reader's approach to the ideas, topics and methods that the poetry will venture. I love the play of black and white, of dense and open (no simple binaries); the splash of yellow from an oozy egghead, a mind matter rich and sticky as egg yolk. The sinuous pathways of thoughts shaking and snaking and waking up the mal skull. (A student saw the cover and said it reminded her of those largescale weaver’s nest sculptures that have been installed in the children’s play garden at places like Babylonstoren? Big ‘human nest’ habitats – simple and functional but wonderfully varied and innovative - designed by Porky Hefer and woven by his team.)


3. Your blurb is spot on:
In this serious, often playful, sometimes outrageous volume, Murray draws inspiration from contemporary women’s experimental poetics. The collection recognises female writers’ equivocal relation to forms of the linguistic avant-garde such as L=A=N=G=U=A=G=E poetry, and brings embodiment and affective voicing back into the provocative equation. Yet, this is not a simple return to lyric intimacy. Murray inflects poetry’s familiar inner speech with the sounds and shapes of found materials and engaging cultural noise. In Otherwise Occupied, the seamlessness of the beautiful, expressive poem becomes otherwise under the innovative necessity of the page as an open field of multiple (mis)takes and (mis)givings. Here, a poem is a space of enactment, a process of thinking-writing and performative exploration: ideabody, lyriclanguage, innovative necessityenduring convention. And in the end: there is no subject outside language.
Please comment on how you see language poetry and also found poetry.

Let me give just a few sketchy (but I hope not caricatural) remarks.

Language poetry:
A great deal of critically-praised poetry (what Charles Bernstein once called ‘official verse culture’) has been premised rather formulaically on the lyric, even confessional impulse. A kind of narcissistic poetic selfie, some might say. The 1970s Language poets in the US were impatient with this. The journal L=A=N=G=U=A=G=E fostered a new kind of poetics located not in personal voicing but aligned with critical theory, a poststructural, deconstructively theorised awareness of the limits and possibilities of language as a signifying system that escapes meaning, rather than serving as an unproblematic conduit through which to channel polished little gems of sincere personal experience. Language poetry is notoriously dissensual, but versions of this poetics now inflect poetry that is variously called experimental or radical or avant-garde or postmodern, where there is the impulse to engage the possibilities of an abstracted linguistic system, deliberately breaking up received conventions of coherent self and sense and syntax and – by extension – political-ideological practice. You’ll see tactics such as disruptive form, typographical play, strange orthographies, polyphonic and even cacophonous voicing, deliberate typos, mistranslated words, visual-verbal ploys and concrete poetries, fragmentation, citation, argument, process-oriented work, in all an understanding of the page and the poem as a more projective space than lyric verse was accustomed to allow, with its emphasis on the poem as perfectly achieved, emotionally rich artefact. 
      This interest in a Language-focussed poetics has certainly enabled many new kinds of work to be created by female poets, but there has also been a sense that a L=A=N=G=U=A=G=E poetics, with the emphasis on cerebral abstraction and difficult intellection, has not always also respected questions of embodiment and power that some experimental female poets remain  interested in tackling, even while they want to work simultaneously with linguistic, semantic and conceptual disruption. So that has brought back into the uneasy equation the issue of voicing, affect, identity (even identity politics). 
      For my own experimentalisms, it’s not a matter of favouring either/or, but of mediating both/and. Rachel Blau DuPlessis puts it well. She writes of practising a poetics that works through rupture and rapture to bring abstraction into generative relation with experience. There are wonderful possibilities here for a poetic practice of the im/personal. I’m interested in the doubts of language, not only its confident, intimate, cultural assertions. I like to be waylaid by its twists, turns, slippages. The incoherences and messy incidentals of parole that unsettle received grammars, syntaxes, conventions. Just by the way: I do think that for the present collection my experimentalism has toned down a little and that is a good thing in the sense that the writing show innovation but it accepts the need to be accessible, rather than only a space of intellection.

Found poetry:
I’ll be briefer, here! The found poem is a notion of the early 20thC avant gardes. Think Kurt Schwitter’s work. The inspirations of Cubist citation, collage aesthetics, Dadaist found objects. All manner of urban and cultural objects/detritus, overheard snippets; clippings, pastings, shreds of phrases, material from advertising, and lifted from supposedly unpoetic/non-poetic discursive contests… Resituated in the context of ‘a poem’, and the expectations of poetry… this kind of deliberate sampling or clutter invites ‘interpretation’ differently. It demands an otherwise kind of (re)reading. It destabilises the conventional expectation of poetic utterance as emanating from the confessional sincerity of the individual heart, soul, psychology. The found poem enables a poem to find intriguing encounters with the languages of everyday culture, or with a crazy panoply of different, contradictory, digressive discourses. It’s a form of poetic impersonality, a curious dis/claiming of authorship by the poet that disturbs the expectation of the coherent personal lyric subject and oversteps the bounded proprieties of poetic discourse. I find the found poem a compelling kind of vagrancy, a form of conditional utterance that disturbs the received conditions of speech. 
      This found element is relevant to the formation of poetic voice in a mediatised cultural context: there’s a blur between exterior ‘culture noise’ and the ventriloquy of a persistent if erratic “inner speech” as poet Denise Riley calls it. She explains that a poet’s inner speech “is no limpid stream of consciousness, crystalline from its uncontaminated source in Mind, but a sludgy thing, thickened with reiterated quotation, choked with the rubble of the overheard… crammed with slogans and jingles, with mutterings of remembered accusations, irrepressible puns, insistent spirits of ancient exchanges, monotonous citation, the embarrassing detritus of advertising, archaic injunctions from hymns, and the pastel snatchings of old song lyrics”. These are forms of odd ready-made, if you will, that a poet then gathers and sifts and selectively orchestrates into potent form.


4. You address intimate areas: motherhood, children, your past  how do see autobiographical poetry?

Does a poem ever relate unambiguously to the author’s experience? Can we assume directed, unmediated representation of life? Supposed authenticity of self should really be read as a writerly ploy or tactic. Others speak through a poet’s voicing, and not in some hubristic sense of vatic insight or superior comment, but as a more quotidian polyphony that signals the difficulties and im/possibilities of simply claiming self, distinction, identity and position. All is relational. Even if the ‘I’ implies a connection with the life of ‘the poet’ (whom many readers simply assume is also ‘the speaker’), this is not a straight line; we need to allow for assemblage and dissembling. The poem does not accumulate an archive of autobiographical fact. It works through suggestive imaginative gap, more than the assumed logical coherence of the Self. So the voice in a poem may carry extremely varied valence. I may be she, she may shape-shift, and the first-person poet may be beside herself in the third person, assuming the position of critical distance that has become an academic norm. A self may be otherwise; it may be other to itself, staging an occasion of error, with changes over time. 
      To return to elements of the found poem: ‘self’, ‘autobiography’, ‘confession’: these are messy, their reciprocities oblique. In a poem, you enter a mind field, and that is not only a poet’s personal mind, belonging to the individual’s interiority and intimate experience. It’s a cultural space, noisy, marked by sedimented habits, by excessive and vertiginously careening sweeps. There is no constant Self. There is containment and eruption. Balance and inelegance. A poem scavenges selvings and selvages from all of this, absorbs them into the interior mind graffiti of volatile selves, and inviting a reader to participate in elusive, often difficult process of meaning making. An experimental poem, even if on the surfaces it is not overtly formally innovative, may be a subtle reminder of the cacophonous, interruptive speech spaces of what is too easily thought of as the singular company of self-centred lyric expressivity.


5. I love your poem on Lady Gaga. What does she represent to you?

Well, it’s in fact only one in a series of experimental, unconventional poems on different kinds of influential women artists/writers. There’s another, for example, on fifteenth century feminist writer Christine de Pisan (author of The Book of the City of Ladies) in conversation with contemporary French queer rocker Chris, of Christine and the Queens! But back to Lady Gaga. I love her protean range of personae; her skills of pastiche and parody and appropriation. My poem is not a naive celebration of her radicalism or supposed subversiveness. But I admire her performance skills, her powerfully beautiful voicing. Her art refuses to essentialise some proper female appearance. She shape-shifts; is aggressively transgressive. She cites from other artists. She performs identity to the degree of externalising and making emphatically visible the culture’s damaging assumptions about femaleness. In Lady Gaga, we are obliged to see our own grotesqueries of bodies and beauty and binaries bizarrely made into a carnivalesque spectacle; estranged, newly de-formed ... various embodiments are dragged, to flout convention and flaunt apparently outrageous possibilities.

Lady Gaga’s Super Bowl Performance Divides America

Shoutout to Lady Gaga’s stomach roll for showing girls
that you don’t need to have a perfect body to absolutely kill it;

love how Lady Gaga’s belly bag over her shorts
makes her seem more relatable;


6. Comment on the words (and the deconstruction of meaning) in the poem "Life support" – one of my favourites. 

Whew. Too much to say, really. Let me gesture. Again, this is another poem that works with found elements, but then transposes these to a sphere marked by the poetic, which a reader has been taught to associate with meaning and conventions of sense, even sensitivity. The piece insists on the performative interplay of visual and verbal signs. It works as a concrete poem, but also teasingly as a more conventional poem inviting interpretation at the level of deep meaning, even as the experiment also skitters across the surface of a normalised cultural zeitgeist, picking up random text, fluff, re-directing a reader to re-think a habitus in which self, life, identity are produced through the endless deferral and substitution of commodities, yes, but also shifting the view to the impossibility of ever utterly fixing linguistic referents. There are tensions between the settled and the utterly disruptive; between a ream of arbitrary signifiers which nevertheless seems to ‘want’ the attribution of meaning. The very placing of the ‘cushion’ shapes over the linguistic markers also introduces a deliberate perplexity in a space that can, at some level, seem susceptible to a banal legibility. (Life support? Enough. Let’s spare readers the critical theory.)


7. The title of your collection Otherwise Occupied resonates with Jeanne Goosen's volume Elders aan diens. Do you know her work?

Well, I know she’s a novelist, short story writer and poet. The author of Ons is nie almal so nie. That novel, translated into English as Not All of Us works so well with colloquial idiom, backed by sharp critique of the ordinary, of the dangerous nonsense of doxa and received truths. Her character voicing: well, there is the speaking out against institutionalised madness, and the counter-claim of othered, marginalised lives and truths. The voices debunk bullshit; give the lie to conventional pieties. When it comes to her poetry: I hadn’t known of her collection, no. It’s a marvellous serendipity, across Afrikaans and English, that our collections both envisage the poet as somehow ‘busy elsewhere’, not on call but necessarily and very busily engaged somewhere else, or with other things. The title of my own collection…there are so many angles. A poetry that is purposefully skew, slantwise, rather than paying obeisance to norms. A form of odd alternative other wise dom, with all the riffs possible, there, of difference and insight and stupidity coming into hopeful/hopeless play. Otherwise. Otherwise what? A threat? Hmm…more of an open-minded acknowledgement that a poem, in this collection, is a slippery creature, in relation both to received ideas of both lyric and experimental traditions. The words even hint at a very small room of her own, in which she is occupied otherwise with this strange but engaging body of work.

My mamma is bossies
uit haar een oog huil sy Puccini
uit die ander oog betig sy my
Snags kweel sy: Bedaar, my kind, bedaar
môore kry jy van soetpap en melk

My mamma is bossies
Ia sona molto felice, sing sy
en pak haar kaarte uit
Hoe mooi is sy nie
sy met haar hare soos pruimedante
my bossiesma met haar taai drome
en onverwagte uitgelatenheid.

My mamma is bossies 
Sy is dood nou
ingeweef in die familietapisserie
Sy jaag haar ganse strandlangs
met ’n dun swepie aan
Sy draai om, sien my 
my agterstevoorkind, sê sy
mag dit goed gaan met jou

Uit: Versindaba 2007, Marlise Joubert [samesteller], Protea Boekhuis, 2007


8. How do you see the literary scene in South Africa and the role of the critic? A very active Afrikaans scene versus a more subdued English canon. I sometimes feel that poets live in different worlds ...

Joan, I don’t know if I’m totally up to responding well here. I mean: Afrikaans literature: proportionally there is such a vast body of work that has established through a vibrant creative, critical, scholarly and publishing scene. It doesn’t look to Holland in the way it once did, and yet the literature still successfully sets up conversations with literatures and cultures from Europe, and elsewhere. When it comes to the idea of a ‘more subdued English canon’? I’m not convinced of that, actually. It depends if you insist on narrowing ‘English’ and of still believing in a canon. I’m more inclined to consider that South African English and inherited traditions have been wonderfully animated through contact with multiple elsewheres and diasporas, to the extent that boundaries of language and culture have blurred, as well as given rise to a vital online scene of literary commentary and publication. Certainly, literatures in ‘English’ in this country have grown more diverse, and old-style idea about literary and genre fiction have been eroded, as have outmoded models of cultural purity. For myself, as a writer, I’m not interested in holding to categories and separations (though, granted, for some these may still be strategically necessary). I am interested in the possibilities of translation; I value inspiration from many languages. That’s part of the experimental vitality, isn’t it, to be able to live in the protracted moment of ongoing change, and to see what can be made of this?


© Joan Hambidge