Gedig | Wanneer ‘n digter sterf (2012)

Wanneer ‘n digter sterf

stroom huldeblyke in
oor die enorme verlies en bydrae
van óns stilgemaakte digterlike stem

Wanneer ‘n digter sterf
staan die literêre lykbesorgers gereed
met oordrewe takserings
oor die kwadratuur van sy sirkel

Wanneer ‘n digter sterf
is daar onbetaamlike vrae
oor die lewenstyl en selde
of hy ‘n rondeel of distigon kon skryf

Wanneer ‘n digter sterf
word hy stellig, indien onderteken
aangekoop en gou vergeet
tot ‘n ander digter kort hierna vertrek

Wanneer ‘n digter sterf
mag sy gedigte tog ‘n ewige leser beërf

(Uit: Lot se vrou, Human en Rousseau: 2012)

© Joan Hambidge

Rubriek | Fear of dying/flying (2018)

I

In 1973 verskyn die belangrike roman Fear of Flying van Erica Jong, ‘n grensverskuiwende roman wat die konsep “zipless fuck” geskep het. Die verhaal van Isadora Wing (eintlik: Isadora Zelda White Stollerman Wing), ‘n New Yorkse joernalis wat saam met haar man, ‘n psigoanalis na Wene gaan vir ‘n psigoanalitiese kongres en daar ‘n ander man ontmoet. Ons beleef haar bruisende en skreeusnaakse fantasieë in ‘n boek wat die grense van erotiek herskryf het.

Op die vliegtuig (wat haar vrese simboliseer) is daar ses psigoanaliste wat sy al as terapeute beleef het.

The zipless fuck is absolutely pure. It is free of ulterior motives. There is no power game. The man is not "taking" and the woman is not "giving". No one is attempting to cuckold a husband or humiliate a wife. No one is trying to prove anything or get anything out of anyone. The zipless fuck is the purest thing there is. And it is rarer than the unicorn. And I have never had one. – aldus Jong.

Ek het ‘n getekende kopie van hierdie roman, ‘n geskenk van ‘n vriendin:

“Vir jou Mrs Wing”.

II

Hierdie roman het meer as 20 miljoen eksemplare verkoop en is ‘n uitstekende teks. Vir sommige is Jong se gedigte nie op dieselfde peil nie; tog is daar baie goeie gedigte deur haar geskryf.

Haar werk is vir my om die volgende punte belangrik: hoe sy outobiografiese elemente verpak en aanbied. (Dikwels tot die chagrin van haar sibbe wat selfs by geleentheid tydens ‘n kongres misnoeë te kenne gegee het.) En hoe sy telkens verder gegaan het in opvolgromans.

In Fear of Dying (2015) gebruik sy weer vir Isadora Wing, maar nou as ‘n soort alter ego vir die hoofkarakter Vanessa Wonderman, ‘n soap opera-aktrise, gekonfronteer met ouderdom en aftakeling. Sy beleef die agteruitgang van haar ouers en sy is bewus van haar eie eindigheid (en aantreklikheid). Sy plaas ‘n advertensie op die internet (zipless.com) en word uiteraard besoek deur weirdo’s – en ‘n skreeusnaakse toneel is wanneer sy ‘n S&M-ontmoeting het wat nie uitwerk nie (met ‘n guitige kopknik na Fifty Shades of Gray).

Die boek is aangeprys deur Fay Weldon (“A hymn to love”) en deur die gedugte Elaine Showalter, ook ‘n Jodin soos Jong. 

Showalter wys daarop dat Jong, in haar negende roman, haar vrese oorkom. Sy gebruik werklike insidente uit haar lewe in die roman (soos haar man se aneurisme en dogter se besoeke aan rehab, haar hond, Belinda Barkowitz).

Soos Showalter dit klinkend stel:

In her dreams Vanessa revisits her mother’s death; tries AA again; meditates on magic, poetry, time travel, new genres and new genders. She prepares to face her fear of death. (Fear of Dying by Erica Jong review – | Books | The Guardian. Besoek 23 Julie 2018).

Inderdaad ‘n herbesoek.

Showalter se essays en boeke oor feminisme is en bly bakens vir my as leser (en genderteoretikus); ten spyte van die feit dat sy al die verwyt gemaak is dat sy essensialisties is oor vrouwees. Tog wys sy op die verskillende fases van vrou-wees wat hierdie stelling verkeerd bewys. (“Feminist Criticism in the Wilderness” opgeneem in David Lodge se Modern Criticism and Theory (Longman, New York, 1988).

III

Fear of Dying is ‘n paar maande gelede vir my gegee. Ek het dit die afgelope tyd – aanvanklik met skepsis – begin lees en toe met enorme vreugde en leesplesier die roman voltooi.

Jong op haar beste. Joodse humor. Weggooi-lyne. Soos Dashiel Hammett wat meen jy moet altyd na die positiewe kyk in die lewe – al is daar nie een nie!

Of hierdie een:

“Sex without love is a cancerous cigarette we willingly smoke” (135).

Of Asher, haar man wat in die hospitaal met ‘n harttoestand guitig reageer:

“Do you want a metal or porcine valve?”

“I don’t care,” Asher says. “I’m not kosher.” (95)

Of die (fiktiewe) opmerking dat Freud sou gesê het dat selfs hý nie ‘n miljardêr of skoonheidskoningin sal kan analiseer nie.

Die boek sit vol verwysings na bekende gedigte en skrywers (onthou Jong is in die werklike lewe ‘n professor in die letterkunde, weliswaar afgtree nou, met ‘n briljante boek soos Fanny: Being the True History of the Adventures of Fanny Hackabout-Jones (1981), ‘n herskrywing van Fanny Hill.

Al haar dokumente word deur Columbia Universiteit geargiveer. Haar studie oor Henry Miller is uitstekend: The Devil at Large (1993).

Die vreeslose wyse waarop sy ouderdom (en die dood) takel, is bepaald onthoubaar. Nes die wyse waarop sy vorige karakters hersirkuleer en nuwe kreatiewe lewe in hulle blaas. Die roman praat ook met Fear of Fifty: A Mid-Life Memoir.

Erica Jong @ Mary Ann Halpin

Hoe oorleef ‘n mens broosheid, verraad of abandonment? Met humor, aldus Jong.

En om te skryf:

something

that burns

like a hot coal

in your gut

something

that pounds

like a pump

in your groin

& the courage

to love

like a wound

that never

heals.

 (What You Need To Be A Writer Poem by Erica Jong - Poem Hunter. Besoek 23 Julie 2018).

© Joan Hambidge

Rubriek | Net koors en poësie roep visioene op (2018)

Roberto Bolaño @ Jerry Bauer

I

Roberto Bolaño gebore in 1953 en oorlede in 2003 is veral bekend vir sy prosa. In hierdie dae lees ek weer die verbluffende 2666, 'n teks wat die grense van die romankuns uitdaag. 'n Paragraaf is 'n vloedgolf van één sin. Karakters verdwyn en kom weer later terug in die storie.

Gebore in Chili, gevlug na Mexiko en Spanje was hy iets van 'n misterieuse figuur. Verslaaf aan dwelms en wagtend op 'n leweroorplanting, sterf hy.

Daar word vertel dat hy die romans geskryf het om sy vrou en kinders aan die lewe te hou. In Spanje was hy 'n bokser, skottelgoedwasser, vullisverwyderaar, sekureiteitsbeampte en as kind glo disleksies. Geboelie op skool en dus ‘n outsider.

Sy pa was 'n bokser en trokdrywer; sy ma onderwyseres. Daar was boeke in die huis, maar nie eintlik hoë letterkunde nie.

In sy lewe het hy die Chileense letterkundige sisteem as snobisties en afwysend ervaar en veral die hooghartige Isabel Allende, geteiken met argwaan. Volgens Ariel Dorfman het hierdie outsiderskap aan hom 'n enorme vryheid gegee. Iets wat 'n mens dan in sy tekste opvang. Teen die grein en modes van sy tyd, skryf hy asof hy eintlik met homself praat. Hy meng genres en breek konvensies af. In ‘n roekelose, asemsnakkende styl wat absolute bewondering afdwing.

2666 verwys (waarskynlik) na die Bybelse Eksodus en die vlug uit Egipte 2 666 jaar nadat God die aarde geskape het. Ander kritici meen weer dis al die bladsye wat hy nagelaat het.

Hierdie roman beslaan vyf afdelings. Die eerste afdeling handel oor die kritici en vier Europese geleerdes, die Fransman, Jean-Claude Pelletier, die Italianer, Piero Morini, die Spanjaard, Manuel Espinoza en Liz Norton, ‘n jong Engelse akademikus op wie die mans verlief is.

Hoe elkeen van hulle smag na haar, word uistonderlik kragtig beskryf.

Hulle ondersoekveld is die misterieuse Duitse skrywer (met ‘n Italiaanse naam), Benno von Archimboldi. Mevrou Bubis, sy uitgewer vertolk ‘n belangrike rol, nes Rodolfo Alatorre, wat beweer hulle was bevriend. Die soektog na die skrywer lewer aanvanklik niks op nie.

Uiteraard omdat identiteite nie “waar” is nie. Mevrou Bubis blyk Barones von Zumpe te wees, net soos wat die identiteit van die skrywer later onthul word. Maar ek wil nie nou ‘n pretbederwer wees nie! Wat ‘n verbeelding!

II

Ek wil egter op sy digkuns die aandag vestig. Dit is altyd 'n wonderlike ervaring om 'n nuwe digter te ontdek en ek is kortom gaande oor sy poësie.

In 1975 begin hy 'n digkuns-beweging, die sogenaamde Infrarealismo in Mexiko saam met Mario Santiago Papasquiaro, José Vicente Anaya, Rubén Medina en José Rosas Ribeyro.

Hulle motto was: “Blaas die breins uit van die kulturele establishment.”

Hierdie beweging was o.a. krities oor die werk van die Mexikaan, Octavia Paz en daar word vertel dat hulle een keer selfs koffie oor hom uitgesmyt het in die openbaar. Paz het vir hom alles verteenwoordig wat hy in die letterkundige establishment verfoei het. (Hierdie leser is ‘n groot bewonderaar van Paz se vermoë om stilte te verwoord.)

Hier is twee verse uit sy bundel The romantic dogs:

Self portrait at twenty years

I set off, I took up the march and never knew
where it might take me. I went full of fear,
my stomach dropped, my head was buzzing:
I think it was the icy wind of the dead.
I don't know. I set off, I thought it was a shame
to leave so soon, but at the same time
I heard that mysterious and convincing call.
You either listen or you don't, and I listened
and almost burst out crying: a terrible sound,
born on the air and in the sea.
A sword and shield. And then,
despite the fear, I set off, I put my cheek
against death's cheek.
And it was impossible to close my eyes and miss seeing
that strange spectacle, slow and strange,
though fixed in such a swift reality:
thousands of guys like me, baby-faced
or bearded, but Latin American, all of us,
brushing cheeks with death.

(Vertaler: Laura Healy)

Dirty, poorly dressed

On the dogs’ path, my soul came upon

my heart. Shattered, but alive,

dirty, poorly dressed, and filled with love.

On the dogs’ path, there where no one wants to go.

A path that only poets travel

when they have nothing left to do.

But I still had so many things to do!

And nevertheless, there I was: sentencing myself to death

by red ants and also

by black ants, traveling through the empty villages:

fear that grew

until it touched the stars.

A Chilean educated in Mexico can withstand everything,

I thought, but it wasn’t true.

At night, my heart cried. The river of being, chanted

some feverish lips I later discovered to be my own,

the river of being, the river of being, the ecstasy

that folds itself into the bank of these abandoned villages.

Mathematicians and theologians, diviners

and bandits emerged

like aquatic realities in the midst of a metallic reality.

Only fever and poetry provoke visions.

Only love and memory.

Not these paths or these plains.

Not these labyrinths.

Until at last my soul came upon my heart.

It was sick, it’s true, but it was alive.

‘n Mens vind iets van die Beat-generasie in sy gedigte: die swerwer, die junkie, die bum, die visionêr …

Hy is Kerouac versnit met Ginsberg en Borges.

Net koors en poësie roep visioene op …

Die skrywer is oorlede in 2003 in Katalonië, maar hy het ‘n énorme letterkundige testament nagelaat. The Savage Detectives is eweneens ‘n belangrike teks.

© Joan Hambidge

Film | The shape of water (2018)

I

Hierdie film word tipeer as 'n romantiese, donker-fantasie-film waarvan Guillermo del Toro die regisseur is. Ondertussen het die film met Sally Hawkins, Michael Shannon, Richard Jenkins, Doug Jones, Michael Stuhlbargen Octavia Spencer, etlike pryse ingeoes.

Dit speel af in 'n Baltimore, Maryland in 1962 in 'n laboratorium waar 'n amfibiese-mensdier in water gehou word. Hiermee beweeg ons in die ruimte van sci-fi.

II

Elisa Esposito, die versaakte, stom meisie, raak verlief op die monster waarop navorsing gedoen word in 'n laboratorium. Sy is die skoonmaker in die laboratorium saam met haar swart vriendin, Zelda wat haar gebare vir almal interpreteer. Die verhaal word vertel vanuit die agterna-perspektief van Giles, 'n gay-man wat onsuksesvolle advertensie biljette maak. (Is ons dalk net in ’n storie wat hy skep, omdat hy onsuksesvol is as advertensie-skepper? Is dit alles sy fantasie?)

Elisa (Sally Hawkins) is doofstom – Sally Hawkins, terloops, in die werklike lewe, is disleksies. 

Vir die storielyn, kyk hier - om 'n spoiler te verhoed: The Shape of Water - Wikipedia. (Besoek 13 Julie 2018).

Hierdie film speel in op Beauty and the Beast, maar met die Koue-Oorlog in die VSA as agtergrond. Die Russe versus die Amerikaners se verbete pogings om eerste op die maan te land. Daar is verwysings na JFK – ons hoor selfs sy stem – en die verhaal word geamplifiseer met etlike verwysings na films uit die laat vyftiger- en sestigerjare wat 'n uiters romantiese beeld van die samelewing gegee het. 

Die musiek in die film dra die storielyn verder. Glenn Miller, Chica Chica Boom Chic (met Carmen Miranda), Andy Williams se A Summer Place en boonop sing Renée Fleming You'll never know.

III

Ofskoon ek hierdie film met groot skepsis benader het, was ek aangenaam verras deur die fyn politieke kommentaar en hoe mens geAnder word: gays, vreemdelinge, swartmense. Kyk o.a. na die rol van die Russiese navorser, Robert Hoffstetler / Dimitri Mosenkov, die Sovjet spioen, wat as navorser werk in die laboratorium. Michael Stuhlbarg is hier uitstekend op sy pos as 'n voormalige akteur vir die Coen-broers.

Boonop is daar baie spanning wanneer die amfibiese-mensdier verwyder word en die aggressiewe Michael Shannon as Richard Strickland hom wreek op diegene wat hom teengaan.

Puik spel en sosiale kommentaar oor welke mans tweekeer hul hande was in 'n toilet – net swakkelinge, aldus hierdie karakter.

Alles werk met binariteite: teenoor keiharde navorsing is daar danstonele en ligsinnige musicals.

Ons beweeg van diners na die laboratorium na die buite-landskap van geboue.

Die film is 'n skerp analise van die American Dream waar die simboliese waarde van motors en wapens geanaliseer word.

IV

Op een laat winternag lees ek weer Umberto Eco se klassieke artikel: “Casablanca: Cult Movies and Intertextual Collage” opgeneem in David Lodge se Modern Criticism and Theory (Longman, 1988).

Twee clichés laat ons lag; 'n honderd clichés raak ons want ons besef dit praat met mekaar en dit herdenk 'n re-unie (Lodge, 453).

En dis die argetipes wat re-unie hou, aldus Eco, wat hy tipeer as intra-filmiese verwysings en toespelings. Boonop het Casablanca 'n Woody Allen-parodie ontlok in 1972 se Play It Again, Sam.

            

So beskou, is The Shape of Water in wese 'n film wat sóveel tekste in sy buik dra. Geen wonder ons sien die twee minnaars in 'n akwarium wat uiteintlik bars nie.

Eco praat van die “symphonic elaboration” van die ongelukkige geliefdes in Casablanca– in The Shape of Water is daar dieselfde interspel. 

Gedoemde liefde. Die een vertrek op 'n vliegtuig; die ander een verdwyn onderwaters.

Daar is soveel intertekste, na films, boeke en musiek dat geen kyker dit op 'n eerste vlak kan uit-kyk nie. 

Hoe daardie Braziliaanse amfibiese dier geanaliseer word, is die punt van die film. En dit lewer eweneens kommentaar op seks: die doofstomme masturbeer in die bad; die aaklige Strickland se seks met sy vrou is grusaam – met bloeiende vingers.

Iewers lees ons op 'n blog van Hannah Tepoorten:

“The required competence is not only inter-cinematic. It is inter-media, in the sense that the spectator must know not only other movies, but the whole of mass media gossip about the movies.” (“Casablanca”/ Cult Movies and Intertextual Collage. Besoek 14 Julie 2018).

© Joan  Hambidge

Resensie | Annette Snyckers – Remnants Restante Reste (2018)

Annette Snyckers – Remnants Restante Reste. Modjaji Books, 2018. ISBN: 78-1-928215-59-2

Resensent: Joan Hambidge

In Remnants Restante Reste word daar in drie tale gekyk na die lewe van 'n vrou wat haar waarnemings en emosies weergee. Soms selfs sinesteties.

In Suid-Afrika het Wopko Jensma in twee tale gelyk gedig en vele Afrikaanse digters is al vertaal.

Die bundel handel oor verwantskappe met mense, tale en landskappe. Soos Danie Marais dit stel op die agterblad: “...her place in the family of things and all the conflicting things of family”.

In hierdie bundel beweeg die leser dikwels tussen vertalings van dieselfde gedig en jy moet besluit watter een die meeste met jou praat. Op dieselfde vlak beklemtoon dit ook hoé tale verskil en hoe moeilik dit is om in verskillende tale dieselfde emosie oor te dra.

‘n Sentrale vers binne die bundelopset is “Language lesson” (20) waar die spreker die skoonmoeder se taal moet aanleer sodat sy nader aan haar kan beweeg – sy het immers haar seun lief. Die Duitse weergawe heet “Sprachstunde” (21) (“Meine sprache war nicht die Ihre”) en die twee verse resoneer met Eybers se “Taalles”, ‘n gedig wat ook in drie strofes uitval.

‘n Behendige vers is die pantoem “Writing in the Afternoon (A Pantoum)” op bladsy 64 waarin die digkuns gesien word as ’n paradoks van onthou en vergeet.

Agter hierdie ingehoue verse, skuil daar tog iets. In die Maleisiese versvorm word kwatryne herhaal. Dit beslaan gewoonlik vier stanzas. In die finale stanza word reëls een en drie teruggebring, ofskoon daar afwykings op hierdie reël bestaan.

Waarna sy terugkom, is onthou (remember wat indirek die titel aktiveer).

In ‘n gedig word daar verwys na “oggendstap”, terwyl die Afrikaanse leser eerder oggendwandeling sou verkies (57), ‘n gedig wat eweneens iets van Kirsch aktiveer – “dit ruik na molm en aarde”.

Die mees opvallende aspek van hierdie bundel, naamlik dat die leser bekend gestel word aan die reis tussen tale, is uiteindelik dít waarby ’n mens stilstaan. Olga Kirsch het van haar beste werk in Afrikaans, nie in Engels of Hebreeus nie, gelewer.

’n Herwaardering van Olga Kirsch se oeuvre: Identiteit, moederskap en ballingskap aan die hand van die psigoanalitiese teorieë van onder andere Sigmund Freud, Jacques Lacan en Julia Kristeva deur WFT Minnaar (PhD, UK, 2012) ondersoek al hierdie kwessies sinvol.

Die eerste gedig deur Snyckers (“Tong”, “Tongue”, “Zunge”) aktiveer hierdie probleem van 'n ander tongval. Vir my is die mooistes in Afrikaans, soos “Die blik vol knope” (61), maar 'n Engelse leser verskil van my en beklemtoon hoe belangrik “The Final No” (19) resoneer met die tematiek van die wet-van-die-vader; van vaders wat dogters se tonge simbolies uitsny.

Vir my gevoel is die aanrypendste verse in hierdie bundel in Afrikaans geskryf soos “Klein-Karoo” (52) met die soeke na elders/iewers wat so eindig:

Koel Karookamer

onder riet en balke,

buite die besies,

die bossies, die son –

hierbinne half-lig agter luike,

sing stilte en somer –

die blom van ledemate

ontvou in die soelte.

Die verhouding met die vaderfiguur is ‘n sleutel tot die begryp van die verse. Die vers “Geknip” (14) word ‘n manifestasie van hierdie proses. Die vader, deur die sny van die dogtertjie se hare, tem haar. Sy is die wilde vul en omdat die vader dink dat “klein duiwels” hul tuismaak in die maanhare, snipper hy haar hare. 

Die vertroebelde verhouding tussen digter-dogters en -vaders (’n mens dink hier aan Ingrid Jonker, Sylvia Plath en Anne Sexton), skend die dogter vir ewig. Hierteenoor kan die vader wat meer begrypend en liefdevol is, ook die dogter red van ondergang, soos by Olga Kirsch.

Dit is getemperde verse, sjarmant in hul eenvoud. Met elke herlees, word jy as leser bewus van diep emosies wat onder die verse skuil.

Van sibilante wat sis en spat. Van doodloopgesprekke op ’n doodlooppad ...

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio)

Rubriek | Wit en swart? (2018)

Nick Mallett en Ashwin Willemse, Supersport

Ons het 'n gemeenskap geword van wit en swart. Alles is verander in 'n rasreaksie. 'n Aanbieder stap uit 'n Supersport-ateljee. Aan die UK is net mense van kleur welkom by 'n ete na 'n seminaar. 'n Senior kollega aan die UK word verdoem weens 'n Moeslim-grap.

Hoe moet 'n mens dit lees? Lonte wat te kort geword het? Geen humor meer nie?

Sal 'n mens nog die grap kan vertel: wat noem jy die verlies aan Steinhoff-aandele?

'n Tekkie-parade.

En wat se skoene dra 'n Steinhoff-vrou?

Steunhoof-polvye.

Die saak is egter komplekser as wat ons dink.

Natuurlik is daar geen rassisme te bespeur in die video-opname wanneer Ashwin Willemse uit die ateljee storm nie. Dit is egter wat agter hierdie optrede lê, wat ondersoek moet word.

Nick Mallett het glo 'n tjipspakkie agter hom laat bars agter die skerms. As 'n grap.

'n Verhouding of vriendskap kom dikwels tot 'n einde weens 'n onbenullige opmerking wanneer 'n mens dit van buite beskou. Maar dit was egter daardie laaste spreekwoordelike strooi wat die kameel se rug gebreek het.

Wat so 'n reaksie dus impliseer, is die persepsie van vermindering en kritiek. Die mikro-aggressie waarvan swart mense praat. Die vermindering van wit mans teenoor die ander (wat ook vroue, gays en minderheidsgroepe insluit).

Die grap - rassisties soos waar djik djy?- vertel voor 'n gemengde gehoor van vroue en bruin mense is ontoepaslik. Natuurlik lag almal. Want dis immers 'n hetero-kollega wat net 'n ou grappie maak ...

Ag-dis-net-'n-ou-grappie dra in sigself 'n klomp aggressie oor. Freud in sy grap-boek (Jokes and their Relation to the Unconscious) verduidelik dat jy jou teiken met 'n grap verminder en stereotipeer sodat jy hom kan beheer. En grappe is altyd gerig teen Jokaste of die bloedskendige, aldus Jerry Aline Flieger, die Amerikaanse teoretikus.

"Generally speaking, a tendentious joke calls for three people: in addition to the one who makes the joke, there must be a second who is taken as the object of the hostile or sexual aggressiveness, and a third in whom the joke's aim of producing pleasure is fulfilled", skryf sy in "The Purloined Punchline: Joke as textual paradigm" in Robert Con Davis se Contemporary Literary Criticism. New York: New York. 1986.

Ook die toehoorder word deur die grap geraak - jy word 'n medepligtige wanneer iemand 'n grap vertel wat "af" is.

'n Grap is net 'n grap indien beide partye dit as sodanig sien.

"Are you vegetarian?", vra 'n lugwaardin my op AirFrance.

"No, I am lesbitarian." 

Dit het lag ontlok, want dit was ten koste van my, die verteller van die grap.

Sou sy egter steeds gelag het as ek opgemerk het?: "No, I am Presbyterian..." Dan het sy waarskynlik gedink dis 'n seksuele innuendo.

Gerhard van Huyssteen vang hierdie tydsgees op in sy rubriek "As hutsmerk magtiger as swaard is" in Beeld, 6 Julie.

Wat kan iemand vir jou sê wat so erg is dat jy daardie persoon iewers wil gaan aangee? vra hy.

Dan skeer hy die gek met al die moontlikhede van misverstand - selfs #ItalicsMustFall. Isabel Yap wat meen sy is besig met "othering" wanneer sy in kursief skryf.

Hy wys ook op begrippe soos "denialism" en "allyship" en hoe 'n nuwe sensuur ingesluip het.

Daar is ook, kan 'n mens byvoeg, iets soos "liquid racialism".

Skielik wonder die uwe of 'n mens die woord dekonstruksie nog mag gebruik in 'n klas? Sal iemand nie iets in die woord verkeerd hoor nie? Wat herinner aan die ou grappie.

Juffrou vra vir Jannie om 'n sin te maak met konsistorie.

Jannie reageer soos volg: "Gisteraand ry 'n vrou in my pa vas en hy klim uit sy kar en vra: 'Wat is die kont se storie?'"

Daar is iets in die lug in hierdie tydvak. Die #metoo-beweging, die opstand van studente, die uitwys van vooroordeel, maak ons almal bewus van ons verhulde boodskappe, en dít is waarop ons behoort te let.

Waar dit gaan eindig, weet ons nie. Ontoepaslike opmerkings, in-grappies, verhulde blikke, ironiese wenkbroue, gaan nie meer geduld word nie.

Stand-up-komediante gaan ook waarskynlik gesensor word. 'n Boek op my rak Truly Tasteless Jokes sal waarskynlik vandag nie meer gepubliseer word nie.

Ek praat dit nie goed nie; wil dit net gewoon verstaan: hierdie Zeitgeist.

Of is ons deur die jare so beledig dat ons dit maar net aanvaar het? Ek meen ons almal wat 'n stereotiep is?

Ag man, dis net 'n joke! Ek sal beslis weer daardie kursus aanbied oor Gender & humor.

© Joan Hambidge

Rubriek | Hofdigters & tweedehandse boeke (2018)

Second-hand books are wild books, homeless books; they have come together in vast flocks of variegated feather, and have a charm which the domesticated volumes of the library lack. Besides, in this random miscellaneous company we may rub against some complete stranger who will, with luck, turn into the best friend we have in the world. —  Virginia Woolf

Daar word vertel dat Andrew Motion, die voormalige poet laureate van Engeland en 'n manjifieke digter, eenkeer na 'n uitputtende poësie-aand op 'n klein dorpie op die treinstasie staan en wag.

En daar sien hy toe 'n boekwinkeltjie en besluit om te gaan snuffel om die tyd om te kry... en ontdek - tot sy skok - in die tweedehandse afdeling, 'n bundel van hom met voorin 'n opdrag aan sy ouers!

Nou onlangs word my nuwe boek, 'n bundel met Engelse vertalings van my werk, The coroner's wife, by David Krut bekendgestel. 'n Man kom na vore met 'n stapeltjie van my Afrikaanse bundels. Boeke wat hy aangeskaf het in tweedehandse boekwinkels. 

En hier vind ek 'n eksemplaar van Die buigsaamheid van verdriet geteken vir 'n kennis op 'n ander dorp. 

Die meeste skrywers is geskok wanneer hulle so 'n ontdekking maak. Dis immers 'n intieme geskenk aan 'n vriend / kennis. Op my rak staan daar byvoorbeeld 'n bundel gedigte vir Ingrid geteken deur Uys.

'n Bekende literator was 'n versamelaar van eerste uitgawes van boeke. Jan F. Celliers, Totius, Leipoldt etc. 'n Kennis staan een oggend by 'n vlooimark met dié Africana in sy hande. 

Hy besef dadelik iets is nie pluis nie. Die blyk toe dat literator se woelige, aangenome telge glo die boeke vir 'n inkomste verpand het.

'n Skrywer moet egter die saak van getekende boeke - mét of sonder inskripsies - só benader. Ten minste het die boek 'n tweede lewe gekry. Van die rak, na 'n tweedehandse boekwinkel, tot in iemand se huis wat dit werklik waardeer en gaan lees. 

'n Bundel kry immers lewe wanneer dit gelees word deur 'n liefhebbende leser. 

En hier is 'n lieflike vers van Motion:

A Glass of Wine

Andrew Motion

Exactly as the setting sun

clips the heel of the garden,

exactly as a pigeon

roosting tries to sing

and ends up moaning,

exactly as the ping

of someone’s automatic carlock

dies into a flock

of tiny echo-aftershocks,

a shapely hand of cloud

emerges from the crowd

of airy nothings that the wind allowed

to tumble over us all day

and points the way

towards its own decay

but not before

a final sunlight-shudder pours

away across our garden-floor

so steadily, so slow

it shows you everything you need to know

about this glass I’m holding out to you,

its open eye

enough to bear the whole weight of the sky.

Hy het sy werk as poet laureate ernstig opgeneem, en in van die onderhoude word die leser bewus van 'n pynlike verhouding met sy ouers - veral die vader wat krities was oor sy seun se werk as hofdigter.

Motion bieg dan ook:

“If I were to lie on my deathbed having written half a dozen decent poems that I thought people might read after my death, then I would think that I hadn't lived in vain.” (Andrew Motion/ a life in writing | Books | The Guardian. Besoek 1 Julie 2018).

Dit moet 'n moeilik job wees om so al om die hawerklap 'n geleentheidsvers te moet skryf. Carol Ann Duffy, een van my geliefde digters, het maar gesukkel met die koninklike troue:

Long Walk

Carol Ann Duffy

It should be private, the long walk

on bereavement’s hard stones;

and when people wave, their hands

should not be mobile phones,

nor their faces lenses;

so your heart dressed in its uniform.

On. Then one blessed step

and the long walk ended

where love had always been aimed,

her arrows of sweet flowers gifting

the air among bells- yes, they all looked-

and saying your name.

Wat sou ons van 'n hofdigter hier te lande verwag?

Ek laat dit aan die leser se verbeelding oor en bewaar elke getekende digbundel in my besit: Opperman, Breytenbach, Antjie Krog, Johann Lodewyk Marais en die volledige Johann de Lange.

© Joan Hambidge