Isobel Dixon – Bearings (2016)

Isobel Dixon – Bearings. Modjaji Books, 2016. ISBN 978 1 928215 29 5

Resensent: Joan Hambidge

Met Weather Eye, A Fold in the Map en The Tempest Prognosticator het Isobel Dixon haar gevestig as ‘n gerekende digter waaroor hierdie leser al uiters positiewe resensies geskryf het. Haar vierde solo-bundel Bearings is eweneens uitstekend. Dit is ‘n bundel waarin veral die blik van buite en die blik van binne op ‘n uiters oorrompelende wyse saamgedig word. Die digter is woonagtig in Engeland, reis dikwels na verre streke, maar keer ook terug na Suid-Afrika.

Alles in die bundel werk op twee vlakke: die hier versus die nou; onthou teenoor vergeet; lewe en dood – met die digter as dubbelganger, soos beskryf in die sentrale gedig “Doppelgänger” (70) met die motto: “I have doomed to such a dreadful shipwreck: that man is not truly one, but truly two”. Die digter as Jekyll en as Hyde dus. In hierdie besonderse gedig is daar ‘n verwysing na Werner Herzog, die magistrale filmmaker, wat op sy beurt hierdie proses uitstekend verwoord het in sy verbintenis met Klaus Kinski: My Best Fiend.

Die bundel sny vele temas aan soos jeugherinneringe, die dood van ‘n geliefde vader, die reis na Japan of Egipte, en sterk politieke verse soos "Trade Matters" (34) en  "Late Knowledge" waarin die geskiedenis wat ons op skool geleer het, ontluister word (27). "Pickings" (32) verduidelik die titel; ten spyte van al ons grense en drade is die voëls vry ...

"Nouns" (54) skop jou in die maag met sy woordekonomie oor die waansin van oorlog. 'n Stad se brûe sien sy as "twisted synapses"!

Gedigte het sterk mitologiese ladings ("Finsong", 11) en in "Dream Song for John" (13) word hierdie ikoniese digter besing. "A part of Me is Gone" (14) is 'n lykdig, waarin die geliefde vader 'n teenspeler word vir die dogter. 'n Ring wat verloor word in die see in "Treasure" (18) speel in op die Faraos wat dit mag vind! "Pinball Electra" (15) neem standpunt in teen die manlike orde wat vrouens hul stem misgun. Ons vind dan ook skerp beelde in gedigte oor stilte ("don't give me your Easter Island stare", 17). Cleopatra word 'n simbool en teenvoeter vir mans se siening van vroue as onderdanig. In die kort reeks wys die digter op die argetipes van ons lewens waar dominansie so 'n gegewe word dat mense in patrone bly dink en optree. Hierom die toespeling op Gilbert & Gubar se The Madwoman in the Attic (24). Die digter probeer om die gesigslose vrou te word; die gedigte maak egter deure oop vir haar.

In hierdie ryk geskakeerde bundel gee sy kodes waarmee ons die bundel kan ontsluit. Een so 'n leeskode is die trompe l'oeil om die "wondrous and absurd" van die lewe te ontsluit (22).

Die reisgedigte is iets besonders: Egipte, Dubai, Seville, Japan, Jerusalem, Gaza ...

Die bundel bevat ook endnote wat verse met nuwe en sterker implikasies laai soos die gedig “Beyond the fragile geometry” (61) wat verwys na Nicholas Roeg se film Don’t look now (gebaseer op Daphne du Maurier se verhaal). Teks wat skuilhou agter ander tekste. Dixon het ook al meegedoen aan ‘n projek waarin Hitchcock se Psycho saam met mede-digters digterlik verwoord word. Hierdie multi-media-projek heet Psycho Poetica.

In 2013 het sy saamgewerk met die Italiaanse komponis Roberto Rusconi aan Doppelgänger, wat deur  Schubert se Der Doppelgänger geïnspireer is en aan Dark Matters vir De Materia Nigra et Obscura. In 2014 het sy met die komponis Stephen Montague The Brewdog Howls geskep. Dit is tersaaklik vir die lees van hierdie bundel waar gedigte met teenstemme geplaas word in kursief.

J. M. Coetzee en Kylie Thomas (van Open Stellenbosch-faam) prys die bundel aan. Dit is twee verdere asse waarop ons die bundel kan benader: enersyds digterlike beheer; andersyds as sosiale en politieke kommentaar.

'n Digbundel wat in my geheue 'n soort opera word met stemme en teenstemme.

'n Mens ontdek met elke herlees 'n ander dimensie!

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Rapport)

Bemarking of bevarking?

Gestel ek skryf ’n jagroman Jou doppie is geklink en skuur skouers met die Groot Vyf in hierdie sub-genre. Dit is my debuut. Ek huur die Kruger Wildtuin vir ’n langnaweek. Teen ’n aansienlike bedraggie. Nooi al my vrinne en die media. (In my geval is die een die ander).

Sjampanje en krokodil-soesji vir ontbyt.

Vuurwerke in die nag. Olifanttemmers.

In nag ’n boottrip; ek vreesloos afgeneem op ’n krokodil se rug.

Helikopters vlieg in met twintig kaste Black Label toe die slordige gaste die hele voorraad opslurp die eerste aand.

Braaivleis in die lapa. Perderuiters wat polo speel met ’n sokkerbal.

Ek voer ’n onderhoud met Karlien van Jaarsveld wat ’n nuwe lied spesiaal net vir my en die gaste gekomponeer het.

Ek teken my boekie (bemark deur twee gesiene skrywers met shouts wat gil “Hier het ons 'n nuwe dawerende stem: iets soos ’n kanonskoot om twaalf in Kaapstad”; “Net eenkeer in jou lewe kom die jagboek so weergaloos” ...). ’n Tweede druk na die eerste oplaag van ’n 100 binne ’n ommesientjie.

Ek verskyn op die voorblad van Weg afgeneem met my mak tier. Op Kwela lag ek skalks vir die kamera. My safari-pak en kam in die kous ’n berekende kenteken.

Boek van die maand jubel Sarie. Rooi Rose bemark my roman in tien aflewerings. Visi neem my af op my plasie. My huis se ruwe bakstene word ’n nuwe modegier.

“Styl is alles,” koer ek. “Ek was al immers ’n karakter in Die vark in die pad en ek glo die lewe skuld jou geen verskoning nie; jý is die vertoning in jou lewe waar kuns altyd die lewe moet naboots.”

Ek is op die voorblad van Perspektief & Profiel waarin ’n jong literator my beskou as “larger than life”. My eerste boekie Die slangvanger het net-net nie die skoolvoorskryfmark gehaal nie en die tweede Soos ’n paal bo water is deur Huisgenoot opgeraap.

Die resensies van Jou doppie is geklink begin die dagbladpers haal. Wie het daardie vuige resensie geskryf? Og, het ons vergeet om hom te nooi na die paartie? Gmf, natuurlik jaloers op my Crocodile Dundee-styl waar elke-woord-tel. Sub-teks is alles, man.

Kom ons stop die satire vir eers.

Umberto Eco in sy Faith in Fakes (essays), gepubliseer in 1986, (dit het al twee herdrukke beleef) skryf oor die moderne gemeenskap se "Travels in Hyperreality". Die afdruk word so belangrik dat dit die oorspronklike verdring en die kyker het nie meer ’n behoefte daaraan nie.

Wat hy skryf oor die sogenaamde Fortress of Solitude van Lyndon B. Johnson opgerig (deur homself) in Austin, Texas is op oor-reklame van toepassing. Soeweniers, die reproduksie van my sy kantoor, die swaard wat hy as geskenk ontvang het van die Koning van Tailand, doilies met die Amerikaanse vlag as embleem.

In Eco se woorde: “The ‘completely real’ becomes identified with the ‘completely fake’. Absolute unreality is offered as real presence” (7).

En dit is van toepassing op boekbemarking. As ’n oordrewe reklamering van ’n boek nie deur die boek se intrinsieke gehalte ondersteun of bevestig word nie, skep dit eerder weerstand.

Dan neem dit ons terug na die ou spreekwoord: “Skoonheid vergaan, maar deug bly staan.” En boeke bly op rakke lank nadat die media-lawaai verby is.

© Joan Hambidge

Onderhoud: Joan Hambidge, Johann de Lange oor skrywerskap

Joan Hambidge aan Johann de Lange

Joan Hambidge

Jy verwys na Roland Barthes se werk A lover’s discourse in jou bundel soos volg: “Language is a skin: I rub my language against that of the other. It is as if I had words instead of fingers, or fingers at the tip of my words. My language trembles with desire . . .” Die titel roep weer The grain of the voice (Le grain de la voix) op. Hoe moet die leser die idee van ’n hunkering se “grein” verstaan?

Vir my het die poësie net een onderwerp en dis taal sélf. Die “herinneringe” van die titel gaan nie net oor ’n terugblik op die verlede nie, maar ook ’n terugreis deur jou eie skryfwerk. Taal sélf het ’n tekstuur. Wanneer jy ander skrywers lees, is dit daar, onverwoordbaar, maar voelbaar. En wanneer jy skryf, werk jy met verskillende registers, verskillende teksture, en as jy suksesvol is, voel jou leser die grein van jou taal, van jou unieke stem. En vir my, ná ’n leeftyd van eroties skryf (eerder as erotiek skryf), is ek bewus daarvan dat taal léwend is, dat praat ’n lyflike ervaring is, en dat woorde en klanke by my ’n lyflike dimensie by skryf bring.

Watter invloed het Van Wyk Louw op jou digkuns gehad en meer in die besonder by die skryf van hierdie bundel?

Tristia met dagbreek

Deur die blindings val skag op skag

lig wat my Tristia ophelder, & die lyf

se warm terracotta; & die nag

se triestige wintergedagtes verdryf.

Soos ’n mens begin lees, gaan skrywers vir jou in verskillende stadiums van jou ontwikkeling oop. Louw was nie een van die digters wat vroeg reeds met my gepraat het nie. En hy het mý gekies, nie ek vir hom nie. Hy het my só vasgevat, en ’n gesprek begin wat nou al meer as 30 jaar duur. By hom het ek akkuraat leer skryf. Hy het my veral geleer wat die uitdrukkingsmoontlikhede van Afrikaans is. Hy is die Poolster, hy rig my, en hy bly immer onbereikbaar.

Die gesprek met Hennie Aucamp verdien vermelding. Lykdigte, besinnings, en die volgende mooi in memoriam. Watter invloed had hy op jou lewe en digkuns?

In memoriam: Slampamperman

Vir vriende & vreemdes was jy ’n gewer,

van raad, geskenke, ’n toespraak met jenewer.

Die jare bly van gewers vat, tot einde-

lik die gewer niks meer het om te gee

as ’n handvol gruis & gedroogde blare,

waboom-blare, ghnarrabos-blare, reg

om te strooi na jou Hantam onderweg.

Ek het Hennie Aucamp ontmoet vóór my debuut, en ek het geen idee gehad hoe ’n belangrike rol hy in my lewe sou speel, hoe hy dit sou verryk, of dat ons vriendskap tot en met sy dood sou duur nie. Hy was ’n mentorsfiguur, ’n vriend, ’n geesgenoot, ’n besadigde balans by my meer heethoofdige natuur. Hy het my aan sóveel nuwe dinge bekend gestel. Hy het ’n groot verwysingsraamwerk gehad, wat dit heerlik gemaak het om met hom te gesels. Die ganse taalregister is bestryk, en níks was taboe nie. Hy het by my ’n liefde vir ou woorde en uitdrukkings gestig.

Hennie het my, nes Louw, geleer dat helder denke in die eerste plek jou styl moet rig. As jy helder dink, sal wat jy skryf helder wees. As daar ’n fout is met ’n gedig moet jy dit gaan soek in die dinkwerk daaragter, en/of in die taal.

Dit was ’n vreugde om in die laaste 15 jaar van sy lewe sy ontwikkeling as digter te kon meemaak. Dit het ’n verdieping in ons vriendskap gebring. Vir ’n Hunkering se grein het ek gehoop om minstens één gedig te kon skryf om hulde te bring. Wat gevolg het, was ’n stortvloed van gedigte oor hom en vir hom. Uiteindelik kon ek ’n hele afdeling in die bundel aan hom wy, en só weer die gesprek met hom hervat.

*

Johann de Lange aan Joan Hambidge

Johann de Lange (Foto: Edrea Cloete)

Ons is almal bekend met die gedagte dat jy ’n leeftyd eintlik aan een boek of een vers bestee, dat jy jou met een tema bemoei. Maar daar is ook laat in ’n mens se lewe ’n terugkeer in die tyd, ’n bestekopname. Jou laaste twee bundels (Meditasies en Matriks) nooi trouens so ’n lesing uit. Hoe beskou jy jou nuwe bundel, Indeks?

In die sin dat ek ’n oorgang beleef: sestig is waarskynlik ’n tydvak van bestekopname. ’n Mens kyk terug na die mens wat jy was en jy ervaar (sowel as mens as digter) ’n gevoel van verspeelde kanse en dalk dat jy tyd verspil het op temas (soos die liefde). Terselfdertyd is hierdie ondergrond ook dit wat die proses paradoksaal bly voortstu.

Jy gee kreatiewe skryfwerk. Hoe verhoed jy dat jy jou skryfstyl op jou studente afdruk? Wat kan geleer word en wat nie? En met wat tans op kampusse gebeur, wat is die toekoms van kreatieweskryfskole op kampusse?

Ek leer my studente tegnieke van dig, die tradisie van skryf en ek leer hulle om ’n eie stem te ontdek. Die studente wat deur my begelei is, het elk ’n beduidende “eie stem”. Jy kan net iemand leer om beter te skryf, nader aan die eie identiteit te kom. Ek laat nie pastiches van my toe nie en wanneer ek dit optel, wys ek dit uit. Die proses werk soos psigoanalise: daar is ’n kontrak tussen mentor en mentee. Alles is vertroulik in hierdie slypskole en ek skep ’n veilige ruimte vir selfontdekking. Die toekoms van skryfskole is deel van die geesteswetenskappe se toekoms. Niemand weet hoe dinge vorentoe sal lyk nie.

Benewens lees, is reis die ander groot stukrag in jou lewe. Albei voed jou skryfwerk. Kyk maar na die voedende krag daarvan by D. J. Opperman en N. P. van Wyk Louw. Maar dan is daar ’n figuur soos Emily Dickinson wat binne die klein bestek van haar leefruimte ’n heelal oopgeskryf het. Is reis onontbeerlik? Of moet ’n mens eerder leer om in die oomblik te leef en fyn waar te neem en te dink?

Reis is lewensbloed. Ek gaan haal my gedigte ver, soos TT Cloete eenkeer opgemerk het. Ek is altyd in die oomblik, maar reis maak jou nog meer bewus van wie jy is, waar jy vandaan kom, omdat jy niks het om aan vas te hou nie. My gedigte is “visums by verstek”. Ek het baie gelees oor Neruda en die besoeke aan sy huise het bevestig wat ek waarskynlik reeds geweet het. Maar ek kon my gedigte fyner instel, beter kalibreer.

Human & Rousseau gee Indeks en ’n Hunkering se grein uit.

(Hierdie onderhoude word geplaas met vriendelike vergunning van Die Burger)