1. Indeks
van Joan Hambidge en ‘n Hunkering se grein van Johann de Lange is twee
bundels wat wêrelde van mekaar verskil, maar tog met mekaar in gesprek is – blatant
én subtiel, veral subtiel. Albei bundels is pragtig uitgegee, en albei het ‘n
blou agtergrond op die omslagontwerp. Die font waarin De Lange se bundel geset
is, is keurig en kleinerig, dié van Hambidge effens guller, meer spraaksaam en
uitnodigend vir die leser. Johann se bundel het ‘n omslag gebaseer op ‘n
skildery van Judith Mason, Joan s'n is gebaseer op haar eie foto van ‘n
kustoneel in Santiago. Die een dus meer ingestel op die kunsbeeld, die ander op
die persoonlike. Wat hulle direk gemeen het met mekaar, is die uitstekende
verse in albei.
Hambidge se verse
handel primêr oor die gedig as sodanig, of eerder oor die digkuns. Sy haal
Neruda aan dat daar nie digters is nie, net die digkuns. Uit haar hele oeuvre
is dit duidelik. Haar bundels oor die jare moet saamgelees word as die steeds
ontplooiende verhaal van ‘n digkuns, as’t ware ‘n verkenning van die ars
poetica. Soms is die digter sentraal in ‘n gedig, ander kere staan die digter
opsy en kyk ironiserend, ook self-ironiserend, na die gedig. Die
inleidingsgedig is inderdaad “Ars poetica” (bl 12). Allereers is hierdie gedig ‘n
soort bestekopname van die digter se vroeëre bundels. Ook die onvermydelike
oorgang van die vinnig geïnspireerde digter, na die hedendaagse en meer
besadigde digter waar dit “beurtkrag is met die digterlike proses”, is skerp
afgeteken. Die digter sien uit dat haar beelde weer eendag helder skyn, maar
tog “soos ‘n wolk van gevlerkte slange”. Die digter karteer in ‘n sekere sin
die bruising van ‘n paar bundels wat met mekaar ‘n gesprek voer. Meer as dit,
dui dit op ‘n bepaalde manier van soek na die aard van die gedig, die innerlike
en inherente kern van die gedig en digkuns. Hierdie kritikus onderskei drie
periodes sover in die digter se werk: van die begin tot by Verdraaide raaisels,
daarna van Die somber muse tot by Interne verhuising wat ek as ‘n
keerpunt sien, en vervolgens die bundels sedert Ewebeeld tot die
jongste. Die sentrale temas wat oral deurspeel, is afskeid, verlies en reis.
Hierdie temas vorm die parameters met die gedig self as die saambindende krag.
Soos enige digter en romanskrywer is elke werk deel van die ontwikkelingslyn en
bring elke nuwe werk nuwe insigte in die aard van die digterlike ondersoek.
Lesers wat hierdie interne samehang en samesyn nie begryp nie, kla
wederregtelik oor herhaling van temas. By Hambidge is dit noodsaaklik dat haar
werk gelees word as die openbaring van “poësie puur”. Dit dui nie daarop dat
hierdie digter poësie skryf ter wille van die poësie self nie, geensins
kuns-om-die-kuns nie, maar almal bakens op die groot reis in die poësie in. Nie
net die verkenning van taal en vers nie, maar veral is dit die verkenning en
dikwels herkenning van die mens as die gestalte binne die gedig.
Daar is die
soeke na die minnares, die verlore liefde, en deur geografiese reis word die
gedig telkens ‘n ander plek gegee, oral “ken die hart sy verdriet”. Ook die
verlore liefde word, deur die pyn heen, uiteindelik simbool. Die rusteloosheid
van die digterlike gemoed wil steeds nuwe vergesigte bereik, nuwe wêrelddele
ondersoek, en ‘n digterlike gesprek voer, met digters, maar ook die mens in sy
weerloosheid. Soos ook reeds uit hierdie inleidingsgedig blyk, is die humor en
die satire en die ironie basiese bestanddele. Faust is steeds aanwesig, “der
Geist der stets verneint”.
By de Lange is
daar nie soseer ‘n inleidingsgedig nie, maar die aanvangsgedig in die bundel
het heelwat te sê. N. P. van Wyk Louw het sinies opgemerk toe hy by geleentheid
daaroor gevra is, dat die eerste gedig in ‘n bundel bloot die een is wat
uitgeval het toe die vorige bundel lank genoeg was! Sekerlik was dit nie waar
by Louw se bundels nie, en ook nie in Hunkering nie. Die bundel open met
“ ‘n Murmurasie van spreeus” waar ‘n bekende klein natuurtoneel ‘n nuwe
betekenis oopmaak. ‘n Toneel van ‘n klomp spreeus wat gereed maak om teen
dusketyd te gaan slaap in die bome, is bekend aan almal wat die natuur dophou.
De Lange se gedig oor die swiepende en dalende, raserige spreeus is in die vorm
van ‘n Italiaanse sonnet. In die drie kwatryne word hulle bewegings voorgestel:
uitgelate, wisselend van een vorm in ‘n ander, of soos ‘n gaasdoek in die wind,
‘n dans met die gekwetter soos onwesenlike musiek ter begeleiding. En dan in
die slotkoeplet:
& dan
meteens in swart sneeuvalle
op ‘n groepie
nagbome neerstryk. (bl 7)
In die eerste
plek ‘n mooi klein aandtoneel. Tog is dit duidelik dat die bewegings van die
lawaaierige spreeus ook wisselende beelde bied van aardse en gewone lewe, maar
ook inspeel op die wêreld van die digter, die kunstenaar. Hierdie toneel word
as’t ware geraam, veral deur die vormgewing van die gedig. Die uitbundige
vryheid van die drie kwatryne word hok geslaan deur die slotkoeplet waar die
spreeus in swart sneeuvalle op die bome neersak. Die beskrywing van die
bewegende voëls in ‘n verskeidenheid van bewegings, word skielik tot ‘n slot
gebring as die aandskemer die spreeus insluk. Die rol van die wwe is belangrik.
Dit veronderstel volkome vryheid, maar die slot bring beperking. Die sneeu is
swart, onheilspellend. Die vers is ‘n vloeiende beweging van metafore wat in
hulle baldadigheid tot vorm gestuit word. Die inleidingsvers van Hunkering
dui ook op tematiese en vormlike aspekte wat die bundel subtiel sal kenmerk, en
die gebruik van die Boerneef-woord “dusketyd” dui op gesprek met ander
skrywers. Die soepelheid van woord, die rol van betekenis in variante van
woordkeuse, die gemaklikheid van metafoor en die onderliggende nostalgie, word
wegwysers vir die lees van die bundel.
2. Albei
digters se werk word gekenmerk deur ‘n fyn spel met die woord en sy betekenis.
Elke nuanse van betekenis word verreken, en beeld en sintaksis vloei gemaklik
ooreen. By hierdie twee digters is duidelik die fynlees vaan die woord
kenmerkend. Die invloed van Van Wyk Louw en Opperman speel dwarsdeur die
bundels. Die twee gedigte oor Marilyn Monroe is goeie materiaal om die
taaindeks van albei digters te onderskei. In “Marilyn Monroe” (Indeks,
71) word hierdie beeldskone , maar weerlose vrou geteken in haar ongelukkige
jeug, haar persoon, en hoe “sy haar eie dood vooruitspeel”. Sy is die
middelpunt van skinderrubrieke, in Chicago staan sy in sement, “op heterdaad
betrap met ‘n wapperende rok”. Sy stal haar uit, ontevrede oor die beeld van
die dom blondine lees sy Dostojewski en praat sy oor die jongste literatuur. Sy
word ‘n beeld van wulpsheid, maar behou haar humorsin, Die beeld van Monroe wat
die leser hieruit aflei, is ‘n verdigte siening van die beeld wat sy van
haarself gedurig moes aanskou – die dom blondine en sekssimbool sonder
inagneming van haar intellek, uiterlike skoonheid sonder erkenning van haar
gees en haar menswees. Haar eensaamheid moes besweer word deur minnaars wat
haar maar weer verraai. Sy soek liefde, maar vind die betroubare minnaar in die
kamera. Blootstelling – die vyand en die enigste vriend. En die slotstrofe wat
gevolg word deur ‘n “glamarous” foto:
Afgemete wag
sy vir die sluiter
toe die dood
haar soos ‘n
kwinkslag
tref, bloot én
oop.
Die foto aan
die einde van die vers beklemtoon die paradoks van Monroe. Enersyds die wulpse
skoonheid, andersyds is dit die skoonheid en begeerte daarna wat haar gees
aftakel. Die skoonheid en seksuakiteit is in ‘n sekere sin haar beroep en haar
verslawing, maar ook haar meedoënlose blootstelling, haar innigste droefheid en
eensaamheid.
Die figuur oor
wie die gedig handel, word ook die openingswoorde van die teks. Dit word in
verband gebring met haar dood in die tweede reël:
Marilyn Monroe
speel haar
dood vooruit
met elke
afbeelding
Onmiddellik
word Monroe simbool. Interessant genoeg simbool van haarself, maar simbool van “die
vrou”, la femme, ook die simbool van weerloosheid en eensaamheid, ook van
sterflikheid. Teen sterflikheid is geen skoonheid of allure bestand nie. Dit is
enemale die ewige reis. Sy is simbool van die vindbare-onvindbare, vir ander,
maar veral vir haarself. Sy word die stof vir poësie en sodoende word sy,
ironies, ‘n simbool wat voortduur, vasgevang in ‘n vlietende oomblik in sement
met ‘n wapperende rok. Sy word ook nog ‘n simbool van suggestie. Uiteindelik is
sy egter die gewone vrou, die gewone mens vir wie daar selgs blootstelling en
geen verskansing was nie. Haar verhaal word in eie reg ‘n ars poetica, en sy ‘n
muse.
Hambidge
konstrueer haar vers met die sprankelende Monroe as begin, deur haar menswees
tot by haar finale blootstelling. In hierdie kringloop word die geweld en die
finaliteit van die dood gehuisves.
Vir digters
word sy ‘n vreemde en gevoelige tema:
Wrokkig oor
die rol van die dom blondine
aan haar
toegedig, word sy vir digters
‘n voleindige
plesier in die gluipe
van die
woord-en-wonder, terugspoelend.
Van dit alles
wis sy presies
die semantiese
verskille
tussen kyk,
bekyk word, én terúgkyk.
Nou word
Monroe nie net stof vir ‘n vers nie, maar sy word die gedig self. Die elemente
wat Monroe se wêreld bepaal het, is ook die domein van die gedig. Binne die
Hambidge-oeuvre is sy muse, gedig, simbool, weerlose mens en die verlore
geliefde.
De Lange se
gedig het die kriptiese titel “MM”. Sy word gereduseer tot twee letters, maar
ook is sy so bekend dat haar voorletters die mens aandui. In De Lange se vers
word ook verwys na die begeerlikheid wat sy inhou, maar hoe sy dus net oorbly
met
Los praatjie,
briewe, minnaars wat vals
ontboeseminge
verkwansel, drie keer voor die kansel
Uit twee
filmgrepe onlangs opgediep vir advertensie-doeleindes word sy weer die simbool
van sensualiteit. Die taaltegnieke in hierdie vers verskil van Hambidge se
Monroe. De Lange werk meer met die reduseer van Monroe, die mens, tot ‘n
metafoor van verval. In hierdie teks lê die klem op wat die publieke beeld van
Monroe was teenoor haar doodsbeeld. Hier is sy geen simbool nie, ook nie enige
beeld van poësie nie, slegs die blootgestelde mens. Haar weerloosheid is nie hier
van kardinale belang nie, wel haar aftakeling. Sy word hier ‘n patetiese mens,
haar roem en openbare beeld vervaag vroeg in die gedig. Sy is mens soos nog ‘n
mens, sy word die mens wat roem en bekendheid ten spyt, in die dood net nog ‘n
liggaam word. In haar dagboek verklap sy haar geheime en smeek sy om erkenning
as mens. Sy wil haar menslike en rou leed aan ander oordra. Die slotreëls omvat
die kern van diegedig:
Die
outopsiefoto's aan die pers gelek,
stroop haar,
vlekkig en indiskreet.
Hier is geen “glamour”
nie, maar vlekke op die liggaam. Hier is geen sentiment en die vroulikheid van
Monroe nie, want sy is bloot liggaam. Veel meer nog, haar liggaam word
forensies ondersoek. Haar skoonheid tel nie, bestaan nie. Waar daar altyd ‘n
soort misterie aan Monroe gekleef het, word sy indiskreet blootgestel vir ‘n
lykskouing. Hierdie foto's is die allerwreedste ontmaskering van die diskresie
wat aan ‘n lewe grens. Alle aspekte van haar menswees en bekoring word deur die
disseksie-mes vernietig. In die Hambidge-vers is daar die deernis met haar blootstelling
aan verraad; by De Lange is haar blootstelling aan die ergste aandag, dié van ‘n
outopsie in naaktheid. Hambidge ontwikkel die Monroe-fenomeen tot ‘n komplekse
en ryk simboliek; De Lange ontwikkel die mens Monroe as metafoor van die gang
van alle menselewens.
Die vlug van Ikarus © Gabriel Picart
3. Die legende
van Icarus en sy gedoemde vlug as die son die was van sy vlerke laat smelt en
hy neerstort in die Egeïese see, vind neerslag in albei bundels. Die
Hambidge-gedig bring Ikarus in verband met die dood van ‘n jong seun in
Hermanus. Die titel is “Icarus” met ‘n onderskrif wat wesenlik deel uitmaak van
die gedig:
About suffering they were never wrong,
The Old Masters: how well they understood
Its human position:
W. H. Auden
Vroegdag in ‘n
gastehuis langs die see,
Auberge
Burgundy te Hermanus,
luister ek van
Vers en Klank
met verse vir
die digter
van die
jukstaposisie
en eiesoortige
idiolek.
Teen die muur ‘n
skildery
so reg uit
Miró, na links ‘n skynsel
uit ‘n
modieuse lamp. Jy vra my, leser,
of ek die see
kan hoor?
Bo die oseaan,
magtig en onmeetlik
met buite sig
klink die kreet op
van ‘n jong
seun wat gly en
val. Het
enigeen gehoor?
Sy naam word
dalk verewig op ‘n plaket.
Die
voordragstem verduidelik wat ‘n troop
behels in die
donker nag. Gedigte stap
vir hierdie
digter jambies deur die vertrek,
vir hom van
die baie ryk ure en allotroop,
enkele weke
voor sy dood.
‘n Ongeleefde
lewe, onvervuld
laat
onvermydelik ‘n merk.
Hierdie gedig ‘n
letsel, yk
van diegene
wat ongevraag,
te vroeg
vertrek en net deur slapeloses
aan die
vergetelheid ontruk kan word.
Ook vir hulle
wat daardie dag
die “forsaken
cry” moes aanhoor.
Onvertaalbaar
hierdie ellende.
Ek beroep my
in onmag op Auden.
“Ikarus” is ‘n
aangrypende vers, ‘n gedig met deernis en ‘n bewuswees van lyding en pyn, ook
van die mens se onvermoë om deur te dring tot ander se pyn. Die betrokke
ongeluk toe ‘n jong seun, ook ‘n knap en belowende voordragkunstenaar, by die
muurtjie by die Ou Hawe van Hermanus afgeval het toe hy op ‘n baie smal
klipstrook geloop, balans verloor en in die see verdrink het, het wye
mediadekking gehad. Daar word genoeg sleutels in die teks voorsien sonder dat
die leser hierdie kennis hoef te hê. Die digter is tuis in ‘n luukse gastehuis
met ‘n bra pretensieue Franse naam. Langs hierdie luuksheid is die ruwe wêreld
van die oseaan. Die digter luister na ‘n uitsending van verse vir T. T. Cloete.
Jukstaposisie is die titel van een
van hierdie digter se bundels. So ook Allotroop.
Die gedig word bevolk deur die spreker, ‘n digter, T. T. Cloete, en die jong
seun met sy drama-talent. Saam met die gastehuis as verblyfplek, met sy
kunswerke en elegansie, vorm hierdie hierdie drie persone ‘n kokon van
beskaafde en poëtiese lewe.
Buite hierdie “salon-wêreld”
is die die woeste oseaan wat druis in sy stuwing teen die hawemuur. Binne
hierdie geweld van die see klink ‘n kreet op, hoorbaar bloot deur die
andersheid van die geluid. Oor die program praat die voordragstem oor ‘n
allotroop, ‘n wending in ‘n gedig. Drie stemme praat saam: die stem uit die
domein van die letterkunde, die kreet wat angs en skok registreer, die
oorweldigende en primordiale geluid van die oseaan. Al hierdie gegewens word
verwerk tot gedig. Die verhaal van die seun word herlei tot die stort in die
see van die legendariese Ikarus, ook ‘n jongman. Albei reik na bo, sy dit in
vlugaksie of in toneeltalent. Albei vind hulle einde in die dieptes van die
see. Die kontraste wat in die gedig gestel word, dui op die normale bestaan
teenoor die primordiale, die oerbron van chaos; dit open ook ‘n ander
mitologiese en simboliese waarde van die see, te wete dat dit enersyds dui op
ondergang en andersyds op herlewing; ook dat die see die vormlose voorstel
terwyl die gedig orde skep. Die verdrinking gebeur in die vroegdag, in die gang
van lewe, en die see in sy woestheid is paradoksaal pragtig om na te kyk. Die
opkoms en ondergang van die son, draer van lig, dui simbolies op sterf met
sonsondergang, en nuwe lewe met sonsopkoms. Die lewe is ‘n kringloop, ook dié
van die mens. Jeug is by uitstek beeld van lewe en verwagting. Daarom word
hierdie seun se lewe in die teks beskryf as “ ‘n Ongeleefde lewe, onvervuld”.
Die see is ook beeld van konstante beweging, gedurige wendinge, allotrope.
Die gedig
sluit egter nie in die jambiese metrum nie, maar ontsnap uit die samehang van
taal, simbool en ritme tot die gevoelslewe van die mens. Die taalmiddele maak
die teks oop vir elegie en deernis. Die deurvoelde smart van die seun se dood
bind wrede lewe en die gedig tot simbiose. Teen die agtergrond van die
letterlike gebeure lyk die gedig na ‘n “letsel”, ‘n “yk” van die tragedie van
dood en die mense daarby betrokke. Tog, juis die gedig bring die dooie terug na
die lewe van herinnering, yk inderdaad die tragiese gebeure en ontruk dit aan
die vergetelheid. Die gedig bly ‘n prik van die herinnering, dit stol die
jeugdigheid van die seun binne die grense van die woord en beeld. Die ellende
is helaas onvertaalbaar, die pyn kan nie deur die gedig genees word nie, maar
dit bring perspektief, dit stel ruwe werklikheid binne die tydloosheid van die
woord, die kuns.Auden se woorde bied die troos en die sluitstuk vir die vers – een
gedig vind voltooiing in ‘n ander. Ikarus en die seun op Hermanus word geskei
deur totaal verskillende ruimtes en tye, ook deur legende en werklikheid, maar
hulle word verenig in die dood, in die samesyn in die primordiale waters.
Hambidge slaag
in hierdie vers uitstekend daarin om die pyn van die realitiet te versoen met
die gedig, ‘n medium wat so toeganklik is vir die pyn.
De Lange se
Ikarus-gedig dra ‘n ander tema:
Erta Ale vulkaan, Ethiopië © Joel Santos
Ikarus Redux
Erta Ale, Ethiopië
Die helikopter
met kameraman
& ander
lede van die span
sweefhang bo
die krater:
‘n gloeiende
vurige pan
halfvol
pruttende klip
wat ópklots
teen die lip,
& geel
rookpluime
wat uit skeure
sis.
Dan stol die
rotor & kantel –
die
vliegmasjien stort neer
op die
vloeiende vulkaanvloer.
Die staalblink
naaldekoker
smelt weg
sonder ‘n klank,
terug na sy
elementale moer.
‘n Bekende en
dramatiese ongeluk word hier verhaal. ‘n Span wetenskaplikes en ‘n kameraman
hang oor ‘n vulkaan vir navorsing en insigte in hierdie natuurverskynsel, dié
van ‘n vuurspuwende berg en die krater ná die uitbarsting. Wat hulle waarneem,
is ‘n soort helse toneel: pruttende klip en sissende rookpluime. Die menslike
tegnologiese vernuf maak dit vir hulle moontlik om van naby hierdie toneel van
vuur en ondergrondse aktiwiteite waar te neem. Die sentrale woorde in die
eerste strofe vorm ‘n fassinerende patroon: helikopter, krater, klip (lawa),
vuur. Die mense in die gedig is die span wetenskaplikes in die verbygaan
genoem, en die kameraman wat alles moet vaslê in prent, in fotobeeld. Die
gegewens oor die vulkaanvloer oorheers hierdie strofe volkome. Krater dui op
gat in die aarde, die binnekant van die aarde; klip is die vastigheid van die
aarde teenoor sand; vuur is die oer-element wat verwoesting en ook suiwering
voorstel. Die krater hef die vloer, die soliditeit van die aarde op. Die lawa
wat soos die branders van die see opklots teen die lip van die krater en die
rookpluime wat sis dui beweging in die aardse elemente aan. Aarde(klip), vuur
en die beweging van die lawa, soos die see, dui op drie van die vier
oer-elemente van die skepping. Die wind ontbreek, maar sal in die tweede strofe
ondervang word. Die mense is op die kantlyn en verdwyn letterlik en figuurlik
in die tweede strofe. Die helikopter is ‘n veilige hawe vir sy insittendes wat
die wrede en primordiale aarde uit ‘n staalhouer betrag. Die klip is reeds
gesmelt tot lawa en word beweeglik. Alles is in ‘n prekêre toestand, ook
onsekerheid. Hierdie toneel uit die binnekant van die aarde is star,
angswekkend en ver verwyder van die beskaafde wêreld en sy kennis. Dit is
eintlik ‘n omgekeerde beeld van die paradys.
Die tweede
strofe bring ‘n radikale ommekeer, ‘n volkome inversie, of jukstaposisie. Die
sentrale woorde hier is stol, kantel, neerstort, naaldekoker. Hoofsaaklik
werkwoorde wat enersyds dui op stilstand en andersyds op beweging, weliswaar
vernietigende beweging. Al die wwe funksioneer negatief. Die rotor van die
helikopter stol, en die vliegmasjien sort neer, in teenstelling met sy normale
funksie om in die lug te vlieg of te hang. Die eerste reël van die strofe het ‘n
toon van absolute onverbiddelikheid. Die sterk kontras tussen die vloeiende
klip op die vulkaanvloer teenoor die neerstort van die gestolde helikopter,
beklemtoon die tragedie van die toneel. In die sissende lawa smelt die
staalstruktuur van die helikopter weg sonder enge geluid. Die mens en sy
tegnologie word deel van sy elementale moer. Met die val van die helikopter
word die vierde oer-element bygebring, die val word soos die beweging van wind.
Die hele toneel word intens primordiaal. Die effekte van hierdie gedig word
opgebou deur die vorming van paradigmas: elemente van verwoesting, elemente van
teenstellings tussen die primordiale en die tegnologie. Die gedig kan dan op
verskillende vlakke gelees word. Dit kan verwys na menslike hubris, na die
onmag van die mens teenoor die gewelddadigheid van die natuur, dit kan ook dui
op die weerloosheid en die nietigheid van die mens.
Daar is een faktor
wat aan die gedig ‘n ander nuanse kan gee, en dit is die metafoor van die
naaldekoker. Die gedig is reeds baie sterk sonder om die naaldekoker in die
prentjie te bring. Maar die naaldekoker wat bo die water hang, maar dan skielik
weer kantel en weg skiet, vergestalt die helikopter in die eerste plek. Binne
die toneel van ‘n vulkaan en die magte van die gevaarlike natuur, is die
helikopter maar klein, en binne dieselfde milieu is die naaldekoker totaal
niks. Die naaldekoker is metafories die helikopter, maar waar die helikopter
neerstorrt en smelt, is die naaldekoker steeds vry. Die naaldekoker bring ‘n
element van gewoonheid in hierdie afgryslike toneel, ook ‘n element van
skoonheid. Alhoewel ‘n klein en bra onbeduidende faktor in die geheel van die
natuur, skep dit hier die kontras van woede teenoor sagtheid, selfs romantiek.
Met hierdie ingreep in die vers, kom ook die diep gevoelde nietigheid van die
mens binne die fokus van deernis. Die feitlik kliniese terme skep die ganse
struktuur waarbinne die tragiese gebeurtenis feitelik en oënskynlik onbetrokke
weergegee word. En dan word die gedig menslik, gevoelig en gevul met weemoed en
‘n diepe droefheid. Ook die jongman Icarus roep dieselfde emosies op. Te na aan
die son, te na aan die skeppingskrag van die son, smelt sy mensgemaakte vlerke
weg. Hy stort ook in ‘n primordiale diepte. Soos die helikopter deel word van
die oer-elemente, so ook Icarus. Die metafoor bring die skeidingsvlakke in die
gedig na vore. ‘n Uitstekende gedig, wat ook lyding en weerloosheid in die
realiteit laat stol in ‘n vers.
Boerneef handskrif
4.
Intertekstualiteit is op verskillende maniere spontaan deel van albei bundels.
Soveel digters wandel deur die bundels. By Hambidge is daar ‘n konstante
gesprek met die digters en skrywers van Suid-Amerika. Sentraal is die figuur
van Neruda aan wie ‘n hele siklus gewy word. Dit is ‘n verruklike stel gedigte
wat ‘n eenheid vorm tussen taal en teks, ongeag waar die taal figureer, heel
interkontinentaal. By De Lange is dit veral Boerneef en Hennie Aucamp wat die
gesprek binne die bundel stimuleer. By Hambidge, soos ook die voorblad aandui,
is die “digterlike landskap” Suid-Amerika,veral Buenos Aires en Chili, ook die
Andes wat ‘n simboolword van die digter en sy uitdagings. De Lange se landskap
is sterk gerig op Afrika, meer spesifiek Suid-Afrika. Die aardsheid van
Suid-Afrika is op sy beurt ‘n simbool van fundamentele lewe. Deur gesprekke met
soveel gespreksgenote open albei bundels ‘n woordwêreld van dinamiese omvang.
As ‘n mens
parodie nie net in die burleske konteks sien nie, maar as die eerste beginsel
van alle poësie, is die intertekstuele gesprek broodnodig om ‘n gedig se volle potensiaal te
verreken. Dit open wye verwysingswêrelde, aansluitings en ‘n universele
benadering tot gedig en mens, die twee sentrale beginels van poësie. Die
burleske parodie ontbreek hoegenaamd nie, genadiglik so. Albei die digters se
sin vir humor is moeilik te verberg. En die klassieke parodie van D. J. Opperman
oor die twee honde wat saam wandel met die weduwee Viljee, kry in albei bundels
‘n heel ruim plekkie. Hambidge se teks heet “Met groot apologie: ‘n Dubbeldoor”
en sluit heelwat jonger digters in, saam met van die oueres. Dit is ‘n uiters slim
siening van die digter en die strikke waarin hy/sy so maklik val. Nie alleen
parodieer die teks die werk van die digters en hulle mannerismes nie, maar ook
hulle persoonlike gedrewenheid. Deurgaans is die humor die versagtende
komponent, al klink die teks kras. Oor Johann de Lange lui dit:
Op ‘n Sondagmiddag so tevree
met my twee katte hooggeteel,
voel ek newelig en momenteel,
die weerlig van meneer Viljee.
De Lange is bekend vir sy twee katte met hulle hoë
herkoms, en hy is meer gepla met die weerlig van wyle meneer Viljee. Hambidge
beweeg weg van die weduwee met haar kolliehonde, en as Johann de Lange haar
plek inneem, is hy gedagtig aan meneer Viljee. Goedige geskerts, maar deur
hierdie inhoudelike inversie speel sy met die beheptheid van gender. In ‘n
parodie word spot gou erns, en deur die bronteks van Opperman so ingrypend te
verander, open sy ‘n diskoers oor gender en tradisie, ook poëtiese tradisie.
Haar parodie op Antjie Krog weer, is meer gerig op die persoonlike as oor die
poëtiese gewoontetjies:
Twee honde? Een weduwee?
Aggenee?
Gee een vir die armes
een vir Miesies Viljee
laat ons rykdom verdeel:
Een weduwee plus twee honde
is gewoon uit-byt-ing.
Duidelik ‘n spel op Krog se betrokkenheid by en uitsprake
oor die politiek. Tog ook weer ‘n gesprek oor die letterkunde en die politieke
dimensies. Hierdie patroon volg sy by verskeie ander digters soos Breyten
Breytenbach, Wilma Stockenström en T.T. Cloete. By laasgenoemde speel sy weer
met die tematiek van sy gedigte:
Die honde en die weduwee
in jukstaposisie
met die see
twee honde een weduwee
die hoek van my oog in presisie
‘n wiskundige boog.
Uiters tiperend van die digterlike denkwyse van Cloete. Hier
is die persoonlike nie primêr nie, maar digterlike styl. Maar Hambidge
korreleer hierdie twee uitgangspunte met gemak. Uiters geslaagd is die parodie
op Marlene van Niekerk en haar gebruik van onbekende woorde, ook ou woorde, vir
digterlike effek:
O plaas my op ‘n kaar
met twee stoetse, troue
kaniene diere
waar ek op my stontol
speel en die stratus
‘n stralekrans vorm
om my stootblok.
Trek die woordeboek nader en begin naslaan. Die boeiende
aspek van hierdie vers is hoe goed Hambidge die tegniek van Van Niekerk begryp.
Sy speel met die woord op so ‘n kwistige manier dat dit weer haar eie beheer
oor die taal uitstekend demonstreer.
By De Lange is daar ook ‘n weduwee Viljee-parodie,
maar dit wyk geheel en al af van die meer tradisionele weergawes. Dit word
nostalgiese sowel as spottende verse oor oor manlike seks by Graaff se Poel en
oor die latente seksuele begeertes by die weduwee en haar drie kolliehonde.. Alhoewel
die triptiek oor T T Cloete ‘n weemoedige ondertoon het, het dit ook
parodiërende elemente. ‘n Sterk self-parodiërende vers is deel II van die “Twee vryverse vir Joan op
60”. Die titel van die afdeling is “Men of a certain age” en die digter is die
eintlike karakter in die gedig. Hy het die “jare van die eerste dood gehaal”
waar jong moffies en kelners jou nie meer raaksien nie. Sy ervaring op hierdie
ouderdom van die middeljarigheid waar geil gedrag by klub of kroeg nie langer behoorlik is nie, dui op ‘n beperking van die uitleef van jeugdige vreugdes. Dit is die
agtergrond waarbinne die self-parodie ontwikkel word.
Wat gebeur as
hy wel uitgaan na ‘n braai? In sy korset van manlike middeljarigheid gaan hy
gestewel in swart geklee – ‘n toegewing aan twee wêrelde, twee “geslagte”. Die
drif en die begeerte is nog dieselfde, maar die jare van sy leeftyd dring aan
op decorum. Soos dit betaam, loop hy die ronde van bekendstel en groet, en word
hy voorgestel as Johann-die-digter, en plegtig skud hy hande. As
Johann-die-digter-van-die-erotiek word hy steeds begeer, en bring sy blote
teenwoordigheid seks in die braaigangers se gemoedere. Maar hierdie Johann wil eerder
met twee ander groot naamgenote apart wees. Soos Johann(es) die Doper wil hy
tegelyk afstand hê, maar in sy digkuns die woorde van die vlees voortbring.
Soos hierdie Bybelse figuur wil hy in die woestyn van eensaamheid en wilde
drome verkeer. Hy begeer nie die ruwe seksuele blootstelling aan Salome nie,
maar die eensaamheid en gesprekskrag van die woord. Soos Johann(es) op Patmos
soek hy die volslae vereenselwiging met die eensaamheid op die klipperige
eiland Patmos. Daar kan hy sy digterlike en profetiese woord ontwikkel en aan ‘n
diep verlange woorde gee. Nader tuis wil jy Johann de Lange wees wat porno's kyk,
hy wil nie afgeneem word in ‘n rok en die verwyfde partytjiegangers vermaak
nie. Hy is tevrede daarmee dat talle seuns sy boeke gelees het agter ‘n toe
deur, en gretig was om weg te kom van die manlike (?) aktiwiteit van rugbyspeel
vir die lyflike vreugdes. Heel middeljarig, maar in ‘n skielike oomblik luister
hy verstom hoe losbandig vandag se jongmense is. Die skelm plesiertjies en
verkenning was tog eintlik onskuldig, eintlik verkenning. By sulke geleenthede dink
hy aan die dood wat die grond oopskeur en lees en vlees van mekaar skei. As hy
te vroeg vertrek, wonder hy of daar die verwagting was by van die gaste van ‘n
blow job agter ‘n struik. Hy breek met die wêreld van vleeslike genot en
verwagting. Hy ry terug , die wind het gaan lê, die kole smeul tot as. Onder
die lamppale wonder hy hoekom hy nog skryf!
Die vers is
nie net parodie op die self nie, dit word parodie wat vrae stel: waarom en wat
is die seksuele drang, waarom dit vaslê in taal en gedig, waarom dit toelaat om
die mens gevange te hou? Die middeljarige digter tussen die jagse en
seksbehepte jongmense in hulle sinlose en ewig-herhalende spel word hok geslaan
deur die groter magte van tyd, permanensie en geestelike kalmte. Dit is dan tog
nie net selfparodie nie, maar parodie op die mens, feitlik lagwekkend,
vasgevang in sy intuïtiewe drange wat hom vashou wanneer die ruim gees die
liggaam wil ontsnap.
N. P. van Wyk Louw
5. Hierdie
twee tydgenootlike bundels regverdig ‘n hele verhandeling daaroor. ‘n Artikel,
soos ‘n resensie, wys slegs die belangrikste tendense uit. Indeks en ‘n
Hunkering se grein speel in op mekaar, maar beklemtoon ook ruim verskille
in benadering, literêre metodiek en in tema. Saam egter word hulle feitlik ‘n
tweeluik en opgawe van die poësie van ons tyd, van 2016. Twee denklyne wat
dwarsdeur albei loop. is die elegiese en die metafisiese. Hoe aards gerig
poësie ook al is, ‘n goeie teks en bundel kan nie hierdie twee tendense nalaat
nie. In ‘n sekere sin maak dit, saam met al wat taal verteenwoordig, die gedig,
die poësie. Daar is pragtige elegiese verse (lykdigte in Hambidge se bekende
formulering) in Indeks, vergelyk onder meer “Inge Lotz”, “Charles Fryer”,
“Hennie Aucamp” en die verruklike “In teen die groot vergeet: T.T.Coete”. Binne
hierdie subkategorie het Hambidge beswaarlik ' mededinger in die Afrikaanse
digkuns.
Die
metafisika, dit wat as't ware “loop in jou spoor soos ‘n goeie hond”, word
voortreflik ontgin deur Hambidge, veral sedert die bundel Ewebeeld. Die
metafisika, soos die woord self aandui, gaan oor die fisika, die meetbare en
bewysbare. Dit word taal, verder as wat logiese taal verwagting aandui. Dit
benut betekenis ruimer as wat tradisionele betekenis veronderstel. Streng
gesproke is die eerste vlak van betekenis dit wat die woordeboek as definisie
gee. Eintlik is dit bedrieglik, want woordeboeke verduidelik die voorwerp
waarna die woord verwys, die funksie en die vorm van ‘n woord, nie die ware
betekenis nie. Betekenis is en bly abstrak en tot op ‘n punt is betekenis die
metafisika van die woord. Van Wyk Louw in sy Metafisiese Voorspele in Nuwe
Verse gee hieraan gestalte:
My oë tas die
wêreld af
en hou ‘n
wondere glans gevang
in so ‘n web
van dink en wens
dat Wese na
die Skyn verlang:
die meeu vlieg
soos ‘n laaste woord;
die wit
seewater soos dit wieg
is sonder
woord of antwoord skoon,
en alle Diepte
moet bedrieg.
Die ware
skoonheid, die wese van iets, kan nie presies vasgevang word in ‘n woord nie,
ook nie in ‘n antwoord, weerwoord, nie. As my oë die wêreld aftas, word sintuie
van voel en sien tot sintese gebring. ‘n Klein seetoneel word beeld van die
kosmiese woordwêreld. Betekenis is die abstrakte en immer ontwykende skimwêreld
van die woord. Die woord kan uit sy bekende lemma geneem word en ‘n nuwe
betekenis oproep wat geensins hoef te korreleer met die beperkte rol van ‘n
woordeboek nie. Dan word dit metafisika, metawoord, ook metafoor. Een van die
sterkste en mees in- en aangrypende gedigte in Indeks is:
Metafisiese indeks
Waar was jy toe Ek die aarde gegrond het? Gee te kenne as jy insig het.
Job 38:4
O goedheid
Gods hier nooit volprese,
my eerste
mantra roepend, ‘n hert in dorre streke,
versies soos
braille in ‘n blou onderstreepte Bybel:
ek het jou
by die naam geroep, jy's myne ..
In Jerusalem
hoor ek: aanbid die Seun van God.
Verloor my
geloof tog later.
Sartre en
Camus, die Eksistensialisme,
“God is dood”,
“die hel is ander mense”,
geleer as jong
student in die filosofie.
In Pamukkale
weet ek wees eerder koud as lou.
Net soms,
net soms laat Hy van hom hoor:
skryf met ‘n
penstreep teen die lug oraloor,
stuur ‘n
teleks per aardbewing (woedend en koud)
of praat
woordeloos in ‘n magiese oerwoud.
In Manaus
verkies ek God bó niks.
Van Wes na Oos
alleen vertrek:
Die Bybel,
Ateïsme, Boeddhisme verken,
Die krag van
meditasie of stil gebed
nie langer
deur my ontken.
In Nepal word
ek eindelik één met God.
In Jerusalem,
Pamukkale, Manaus en Nepal
verbind ek die
onsigbare,
daardie Iets,
daardie Onverwoordbare krag, genaamd die Metafisika. (bl 79)
Die gedig is ‘n
indeks, in hierdie geval van die belewenisse van religieuse ervarings of
stadiums. Die hele aard van geloof is abstrak, want die sienlike lei tot wete,
die onsienlike tot geloof. Die tema is dadelik gesitueer in die domein van die
metafisiese. Bekende Liedere en Bybeltekste open die reis in hierdie
metafisiese domein. Soos kinders dikwels geleer word in die Sondagskool, moet
sekere tekste ondersreep word. Die bekende aanhaling uit Jeremia dat God jou voorgeboortelik
ken, sluit die indeks van kinderlike geloofservaring. ‘n Meer gevorderde
geloofsinsig word gekoppel aan Jerusalem. Dit is waar Jesus, die Seun van God,
geleef en gekruisig is. Van Sondagskool tot hierdie diepste openbaring in die
Bybel verteenwoordig ‘n sprong tussen kinderlike naïwiteit tot volwasse denke.
Die reis in die metafisika het tot ‘n geloofseindpunt gekom. Dit sê soveel van
die puik struktuur van hierdie gedig dat die geetelike reis parallel loop met
geografiese reis. Reis word dus hier ‘n simbool wat twee denklynde en
-ervarings verbind.
Studie in die
filosofie, ‘n dissipline van denke en die ordening van denke, lê die klem op ‘n
logiese benadering wat, alhoewel self abstrak, ander wette volg. Daarvolgens is
God afwesig en is Bybelse paradigmas soos hemel en hel nie ruimtelik nie, maar
is dit deel van menslike verhoudings en ervarings met mense. Die filosofie kan
hierdie soort digotomieë nie onderdak bring nie. Filosofie betwyfel, dit vestig
nie waarhede nie. Ironies so, want filosofie is die opgaaf van individue se
sienings en denke. Daarteenoor is die metafisika die soeke na die waarheid van
die woord en probeer dit aan klanke betekenis gee. ‘n Gedig is ook eerstens
klank, en met fyn klankspel en subtiele ritme skep Hambidge juis die stramien
van betekenis. In ‘n nuwe ruimte, Pamukkale, weet sy dat die metafisika eerder
kil en afstandig is as lou, as twyfelagtig en onseker. Die verhouding met God,
die groot metafisikus en semantikus, word al hoe meer afstandig, heeltemal
periferaal en feitlik nie-bestaande. Maar tog, soms laat Hy van Hom hoor. ‘n
Slim skuif in die teks is dat hierdie strofe in kursief gedruk is. God se
teenwoordigheid is nie “in the face” nie, dit is verskans. Toe Hy aan Moses en
ook aan Elia verskyn het, was Hy slegs ‘n skim. Hy skryf oraloor in die lug, Hy
laat sy woede geld in natuurgeweld of Hy praat woordeloos in ‘n oerwoud, in die
stilte en sagte geruis van bome, ‘n primordiale ruimte waar tyd ‘n illusie is.
In die soektog
na die metafisika bring Manaus ‘n nuwe wending: bo niks, bo nihilisme, is God
te verkies. Niks is nie voelbaar, hoorbaar of kenbaar nie. Dit is on- en
ontmenslik. God laat Hom wel hoor, en voel. Die fisieke reis het gevorder van
Oos na Wes, vanwaar die son opkom tot waar hy ondergaan, vanwaar die nag eindig
en die dag begin, tot waar die dag eindig en die nag begin – ‘n reis en soektog
binne ruimtes en tye. In soveel vorme het die metafisika homself aangemeld: die
Bybel, verslag van God en sy dade en denke; die Ateïsme, die ontkenning van
metafisiese belewing; die Bhoeddisme, ‘n metafisika binnr ‘n mitiese ervaring
en ritueel. Deur hierdie reis van die gees het meditasie en gbed nie meer
ontkenningswaarde nie, die realiteit van die abstrakte en onsienlike het sy
beslag gekry. En in Nepal word die ek één met God. Die reis het sy bestemming
bereik. Soos in die pragtige Cussons-vers waar sy op soek was na die huis van
die timmerman (“Klein ballade”) en omdraai voor sy klop omdat hy dalk tuis is,
draai sy tog terug en vind verstom dat sy voor haar eie deur gekom het. Toe ken
sy die huis van die timmerman en Maria, die Onbevlekte. Ook die spreker in die
Hambidge-vers leer om die Onsigbare te verbind met daardie Iets, die
Onverwoordbare krag, die Metafisika – in Jerusalem, Pamukkale, Manaus en Nepal.
Die elegiese
vers by De Lange is net so gevoelig soos dié van Hambidge, maar vormlik is daar
heelwat verskille. Pragtige in memoriam-verse is een oor Michael jackson, oor T.
T. Cloete, oor Adam Small en veral oor Hennie Aucamp. Hier is die metafisika
nie in die middelpunt nie, maar die waarde aard van die elegie. Die groot,
eintlik grootse vers oor Nelson Mandela is tegelyk nabetragting en elegie, en ‘n
weeklag oor die onmenslikheid van politieke bedelings. Aangrypend is die vers
oor die verworde mens Michael Jackson:
Michael
Jackson (1958-2009)
Sienderoë
metaforiseer die jongman tot chimera,
geneties ‘n
spookwit gestalte, ‘n man-vrou,
‘n Mowtown
Teiresias.
Agter slot en
grendel in Neverland, lewe hy flikker-
end op
TV-skerms, persona gereduseer tot ‘n formule
van gebare
& passies, ‘n ontliggaamde silwer handskoen.
Die ster het
verskyn & met ‘n kreun, ‘n keelsnik,
‘n kopknik,
& ‘n gulpgryp
ge-moonwalk
& astraal geskyn,
hoed laag oor
die oë getol
& soos ‘n
towernaar in ‘n rookwolk gehul
in die duister
om die ligkol verdwyn. (bl 88)
Jackson se
tragiese en vreemde lewensverhaal is ‘n beeld van hubris sowel as patos. Die
aantreklike popkunstenaar het, onder meer deur plastiese chirurgie, van jeugdige
skoonheid ontwikkel tot “chimera”, hier duidelik in die betekenis van amper
skrikwekkend. Hy het ‘n soort spookgestalte geword, en in sy hermafroditiese
voorkoms ‘n Amerikaans Teiresias, die blinde god wat sowel manlik as vroulik
was. Hy ontwikkel tot metafoor van en vir homself, trek hom terug in sy
landgoed en leef slegs nog op TV-skerms. Ook word hy dus letterlik ‘n parodie
van homself.Van die histeriese bewondering van popgeesdriftiges verloop hy tot ‘n
blote gestalte van gebare en passies. Michael Jackson bestaan nie meer nie, net
sy verwronge beeld. Op die verhoog was hy reeds getipeer en geyk, maar sy
bewegings en wulpsheid het die skare op hol gehad. Geleidelik word hy astraal,
deursigtig, nie meer mens nie, maar gestalte. Sy menswees verdwyn, soos ‘n
towernaar verdwyn hy uit die kigkol – die ligkol op die verhoog, ook die ligkol
van lewe. Die elegiese toon van hierdie vers word verkry in die teenstelling
van jeugdige skoonheid tot verwronge skimgestalte. Dit verkry ‘n tragiese
inhoud deur die aftakeling en roem wat tot die patetiese lei. Onderliggend is
die beklangrikste aspek van die elegie hier geleë in die deernis met patos.
Kundige opbou van beelde verkry die resultaat, asook die vervagende beelde van ‘n
persona.
Die
aangrypende tweedelige gedig “Twee blaaie geskeur uit Groot Verseboek” (bl 108)
is ‘n pragtige elegie oor Hennie Aucamp. Die eerste deel is ‘n gevoelige
parodie op Boerneef se “Die berggans het ‘n veer laat val”, die tweede deel ‘n
ewe mooi parodie op V W Louw se “Jy't weggegaan en bewoon ‘n silwer herberg in
die sneeu”. In die geheel word die vers nie net ‘n elegie vir Aucamp nie, maar
ook vir Louw en Boerneef.
Berggans
1
Die
trilpoplier het ‘n blaar laat val
van die
hoogste tak bo jou balkon,
die wysters
van die dag het stil gaan staan.
Ek hou vir my
dié trilpoplier se blaar,
mits dese wil
ek vir jou sê
hoe hoog &
laag my liefde vir jou lê.
Dié
Boerneefteks het al feitlik legendariese status in Arikaans verkry. Die boom en
sy blaar verkry metaforiese betekenis as beeld van mens en gedig. Die
woonstelbalkon van Aucamp het nie die romantiek van die hoogste berg by
Boerneef nie, maar dit verskuif die teks van die romantiese tot by die wrede
realiteit van die dood. Die blaar word nie gestuur nie, want daar is nie meer
iemand om die blaar na te stuur nie. Die wysters het gaan staan, die dood
beëindig die tyd, die beweging van lewe is gestuit. Met die direkte aanhaling
van die Boerneef-reël “mits dese wil ek vir jou së”, word verlede en hede
verbind, Boerneef en Aucamp in hulle bestaan in ‘n ander dimensie, en die
digter geskei van en vreemd teenoor hierdie onbekende domein. Die blaar is
herinnering as simbool dat soos jaargetye wissel, so wissel ook lewe en dood.
Anders as die berggans het die boom, veral die populier, die simboolwaarde van
dood en herlewing. By De Lange lê die liefde nie diep nie, maar hoog en laag.
Hoog vanweë die agting van die lewe en werk van ‘n skrywer, laag vaweë die
diepte van droefheid.
11
Jy't weggedros
& jy plak nou
in die murasie
op Rust-mijn-ziel,
die vensters
gaap nog elke nag
oor die leë
werf & in die niet
die werf is
tolbos en sand & wind
&
peperboom & sand
&
wintermiddags voer niemand meer die woord
woorde is maar
sterre in ‘n swart wind verskiet.
Die elegiese
ritme van die N. P. van Wyk Louw-vers waarvan hierdie gedig ‘n parodie is, word
behou. Die Louw-teks is ‘n vers van intense verlies, liefdesverlies. Die
Louw-vers skep ‘n romantiese toneel:
Jy't weggegaan
en jy bewoon
‘n silwer
herberg in die sneeu
Jou vensters
kyk nog elke nag
met drie blink
oë na die plein
Hier ‘n beeld
van verlange en eensaamheid en romantisering. Die vensters wat blink in die lig
vertel enersyds van leegheid, andersyds van verwagting. Die De Lange-vers toon
geen romantiek en geen toekomsverwagting nie. Die gestorwene woon in geen
silwer herberg nie,maar in ‘n murasie, ‘n gebou wat ook reeds gesterf het. Die
murasie staan op die familieplaas van Hennie Aucamp wat bekend geword het deur
die skrywer se kortverhale. Rust-mijn-ziel, die naam van die plaas het ‘n soort
grafskrif-konnotasie. Dit word ‘n doodswens en ‘n grafskrif. Die vensters van
die murasie blink nie, maar is leë gate. Die Europese plein word vervang met
die ruheid van ‘n plaaswerf in Suid-Afrika. In die uitgestrektheid van die
Karoo strek hierdie werf tot in die niet. Die verlange en liefdesweemoed by
Louw word hier ‘n feitlik brutale ruheid van die doodswerf. Die hele eerste
strofe spreek van weemoed en ingrypende hartseer, byna verset, oor die
onherroeplikheid van die dood.
In die
klankryke Louw-vers klink dit so:
die plein is
boom en wind en boom
en wind en
wind
en
wintermiddag voer daar iemand
die meeue
krummels teen die wind
Op
Rust-mijn-ziel is
die werf
tolbos en sand & wind
&
peperboom & sand
Die harde natuurelemente
van die Karoo speel hier in. Hier is ook wind, maar die boom maak plek vir die
tolbos, ‘n kleurryke struikie as hy blom, maar daarna ‘n bondel verdroogdheid
wat deur die wind willoos rondgewaai word. Dit is metafoor vir troosteloosheid
en verdriet. Die wind in die Karoo is dwarrelwinde en troostelose winde. In die
Karoo is die wind droefgeestig. Die peperboom is ‘n standaarboom in die Karoo,
feitlik ‘n beeld van die groeikrag te midde van droogte, ‘n taai boom wat wind
en die meedoënlose natuurelemente kan weerstaan. Hierdie beeld van wilde en
volhardende natuur is beeld van fundamentele lewe. Ook die dood is
fundamenteel. Binne hierdie felle natuur en sy werf is daar nou niemand meer
wat die woord aan die gedig en verhaal kan voer nie. Dit is ‘n doodswerf.
Woorde verskiet maar soos sterre in die wind; soos die verskiete ster leef sy
glans nog soveel ligjare voort. In die geheel ‘n skrynende vers van droefheid,
ook ‘n hoogs oorspronlike gekonstrueerde parodie in elegiese konteks en vorm.
Indeks en Hunkering is twee uitstekende
nuwe bundels, en ‘n besliste verryking van die (moderne) Afrikaanse digkuns.
Dit is egter ‘n plek werd in die groter kanon as ‘n verryking van die
Afrikaanse poësie. Dit is volwasse bundels en ‘n belangrike toevoeging tot die
leser se boekrak en lewe, maar ook twee bundels wat ‘n volkome sintese skep
tussen die gedig en die weerloosheid en patos van die mens. Vir Afrikaans is
dit ‘n beduidende bydrae.
© Henning
Snyman
