Resensent: Joan Hambidge
Gedigte as trekkervoëls
Alwyn Roux doseer literatuurwetenskap en kreatiewe skryfwerk aan Unisa.
Vir sy boeiende MA-verhandeling oor Marlene van Niekerk en Adriaan van Zyl se romanteks Memorandum: ʼn verhaal met skilderye (2006) ontvang hy die gesogte Marius Jooste-medalje vir die beste MA-verhandeling in Afrikaans in 2009.
Sy doktorsgraad in 2015 handel oor die latere poësie van Breyten Breytenbach en Lucebert vanuit ʼn landskapfenomenologiese perspektief. Beide digters is ook kunstenaars. Lucebert (1924 – 1994) is veral bekend vir die reël: Alles van waarde is weerloos”, wat vele digters in Afrikaans al tot satwordens herhaal het.
Hierdie reël was selfs in Rotterdam op ‘n versekeringsmaatskappy op ‘n gebou (wat in neon flikker) geplaas in die tagtigerjare, wat opnuut bewys hoe gedigte reis. Vandag staan dit op drie ander geboue in die omgewing. Lucebert is ‘n figuratief-ekspressionistiese kunstenaar en Breytenbach se kuns (en gedigte) werk met drome en surrealistiese beelde. Beide word aangespreek in gedigte hier.
Tans is Alwyn Roux besig met ʼn postdoktorale navorsingsprojek onder die mentorskap van professor Yves T’Sjoen aan die Universiteit Gent. Daar word gefokus op Breytenbach se “om Afrika te verbeel”-projek. Hy is saam met T’Sjoen ‘n belangrike brugbouer tussen hier en die Lae Lande. Dit is alles tersaaklike aspekte om sy digkuns beter te begryp: gesprekke tussen tale en kulture én die digkuns wat altyd direk of indirek verwys na ander gedigte. Hier is dan ‘n digter met ‘n intellektuele belangstelling wat nie skroom om sy intertekste vir ons te gee nie.
Die sterk debuut van Alwyn Roux heet Weerskyn. Die kwessie van weerklank (weerklink/ weerskyn/ terugkaats / verskyn) kom hier aan bod in verskillende gedaantes soos “in weerklank van drome en verlange” in die gedig “Teken” (9).
“‘n Vreemdeling se graf” (10) gee ‘n weer nuwe blik op die dood en aftakeling.
Vele verinheemsings van gedigte (soos Robert Hass se “After the winds” wat hier “Om die gode te verleer” word (15) en Less Murray se “Two dogs” word ‘n genoeglike “Twee honde” (18). Hier aktiveer hy Lawrence Venuti, die vertaalkundige se siening, dat die vertaler die vertaling kan wegstuur óf huis toe kan bring. Die keuse van verinheemsing is opvallend by Roux. ‘n Vertaling gee immers ‘n nuwe lewe aan die oorspronklike vers in ‘n nuwe gedaante: ‘n weerskyn.
Herdigtings van byvoorbeeld Edward Thomas met kopknikke na Van Wyk Louw Louw, Opperman en Lucebert gee mooi besinnings vir die leser oor die digkuns as ‘n voortdurende gespreksvoering. Czesław Miłosz is eweneens hier aanwesig met ‘n wrang politieke ondertoon verplaas na ons land. Louise Glück en Theodore Roethke word ingebed; nes Breytenbach en Van Ostaijen. ‘n Kind word aan die slaap gesus op die maat van Ostaijen. Versreëls spoel soos golwe oor die strand (76).
Die beeldvers (of portretvers) oor die vader (“Saalopening”, 27) is aangrypend; toe die kind nog onbevange na die vader as ‘n held kon kyk. In “Doodsberigte”(28) het hierdie selfde pa, wat altyd doodsberigte oorgedra het van ander se dood, nou finaal vertrek. Nou verneem dit leser dit in ‘n pynlik gedig-as-doodsberig. Die vader het gesterf, maar inmiddels versorg die digter self ‘n kind in ‘n weerskyn. En dis wat hierdie gedigte so interessant maak: die spel tussen portretvers, lykdig en reisvers.
“My pa se handskrif in beweging oor die vou / en reuk van ou blaaie” wys op die band tussen digter en vader wat verplaas word na die vele digterlike vaderdigters in hierdie bundel.
Hier is seksuele herinneringe van ‘n jong mens (“Kelp”, 34) met pront, eerlike verse oor masturbasie vanuit ‘n hetero-perspektief. Dalk ‘n soort aweregse gesprek met Elisabeth Eybers se “Jong seun”? Ons vind in hierdie bundel lykdigte, haikoes, ‘n pantoen, reis- of landskapverse, binokulêre verse, ‘n cinquain, ‘n villanelle en ekfrasis wat daarop dui dat die digter ‘n bedrewe vakman is.
‘n Klein liefdesvers lui soos volg:
chanson
skink woorde, lief, uit die bokaal,
dat ons mekaar besing in taal
geïsoleer, verskans teen nood,
sing ons van laafnis, atonaal (57)
*
Verwysings na Jacques Lacan, Deleuze & Guattari, Heidegger, onder meer, gee ‘n filosofiese raam vir die leser. Dus emosie teenoor filosofiese besinning.
Monet se huis
’n vrye vertaling van Deleuze en Guattari (1994)
Monet se huis
is eindeloos omsoom
deur die strydkrag
van ’n onbeheerste tuin,
’n kosmos rose. (59)
*
Voëlbeelde dui op beweging en transformasie hier. En waarom soveel honde? Dalk ‘n gesprek met Alfred Schaffer?
So klink ‘n sentrale vers:
Weerskyn
Die dag toe die water stil en heimlik vermom as spieël
weerkaats het, vanuit die oog wat lank nie knip nie;
’n digterspen wat eendag lank geskryf en trekkervoëls
as skrif versin het soos hand en hart die skets tot vers
gebring het, vermoedelik geïnspireer in weerskyn
van die skemerlig en rede.
Buitekant gesit al kykende na ’n speelse bries
met denne as geleidster; noudat die water ophou roer het
en die dag vermom en verdwyn. Dit wat soos digters om sinne
speur na waarheid en digter sluit. Wat bly oor van beelde
in weerkaatsing? Ek sit die skryfboek weg en kyk
hoe wolke kennelik as wolke oor die breë rivier
beweeg. (88)
‘n Digkuns wat beskryf kan word as polifonies of meerstemmig. Inderdaad: wát bly oor van beelde in ‘n weerkaatsing? “Onsigbare stad – Fedora” (45), een van Italo Calvino se “Invisible Cities”, beskryf dit uitstekend. Dit is immers die stad van begeerte en wanneer iets gekonstrueer word, is dit nooit dieselfde as die werklike ervaring nie. Daar is eweneens talle verwysings na argitektoniese strukture.
In navolging van Jacques Lacan skryf die digter “Ek dink waar ek nie is nie, dus is ek waar ek nie dink nie” / “I think where I am not, therefore, I am where I do not think” wat opnuut bewys dat die digkuns ‘n paradoksale ding van weerkaatsing of dalk ‘n afdruk is.
Hier en daar kon ‘n gedig dalk langer gewees het (soos ‘n vers oor Heidegger of die “onrus”-reeks of “besonne”), maar in die geheel ‘n genoeglike debuut. Dromende denke, soos T.T. Cloete dit benoem het.
Moenie kwel nie: die geleerdheid staan nie in die pad van die emosionele register nie.
nomade
om ruimte te verbeel
behels die buitelyne te bedink
van ’n denkbeeldige struktuur
op bodemlose grond
(’n tentpen tussen sterre ingeslaan) (52)
Hierdie leser was opnuut bewus van die enorme bloeityd tans binne die Afrikaanse digkuns met vele stemme, teenstemme en diskoerse.
Joan Hambidge is ‘n Genoot en Senior navorser aan die UK. Haar jongste roman heet Stasies (Protea).
