Resensie | Johann Lodewyk Marais – Veldboek. Imprimatur | 2020

Johann Lodewyk Marais – Veldboek. Imprimatur, 2020. ISBN 978-0-620-90396-7 

Resensent: Joan Hambidge  

 

Die mens moet die aarde bewoon:

die helder, onbekende hier.

 

I

 

Johann Lodewyk Marais se gedigte moet gelees word asof die digter werk aan een groot oeuvre. 'n Mens dink hier aan T.T. Cloete se opmerking met Allotroop dat hy 'n katedraal bou en selfs mindere gedigte word binne die katedraalwêreld belangrik.

 

Telkens is daar temas – soos oor insekte byvoorbeeld of oor die ekologie – waarby hy stilstaan. Hy is bekroonde digter, reisbeskrywer, historiese navorser en samesteller: Groen: Gedigte oor die omgewing (1990), Ons klein en silwerige planeet: Afrikaanse, Nederlandse en Vlaamse gedigte oor die omgewing (1997, medesamesteller Ad Zuiderent) en Honderd jaar later: Ter viering van die publikasie van Eugène N. Marais se “Winternag” op 23 Junie 1905 (2006).

 

Sy gedigte is ondersoekend en fenomenologies. Hy staan stil by die "dinge" soos J.H. van den Berg, die metabletikus. Hy is terselfdertyd nostalgies en intellektueel-besinnend. Hy kyk térug na sy plaasagtergrond as 'n ouer, gedistansieerde persoon. 

 

Sy verse werk dikwels met die litotes, dus met die eenvoud of enkelvoudigheid van die understatement.  Vormbeheer is hier (soos "Bobbejaanoor") en sy vers oor Diego Maradona bly 'n wenner. [1]

 

Sy gedigte word gekenmerk deur spaars, min woorde. Soms is dit dalk te min, maar wanneer hy die gedig laat balanseer tussen suggestie en uitvoering, is die gedig 'n klein meesterstuk soos:

 

Atlasseder

Cedrus atlantica

 

In die Atlasberge van Marokko 

het die sade in goeie grond geval

en uit die molm onder die ruigte

verskyn dan klein, stekelige boompies.

Penwortels wat diep in die berg indring,

anker die seders aan die donker eeue

wat in die ewige lewe verskiet.

 

Hoe sou 'n mens sy digkuns opsom? 'n Moderne Leipoldt? 'n Voortsetting van Opperman se Afrika-bemoeienis?

 

Een van die vreugdes van die afgelope semester was om weer Leipoldt te doseer saam met Opperman. Hoe digters by mekaar aansluit en mekaar "voltooi", bly vir hierdie leser 'n invalshoek. Ons dink hier aan Opperman se "Mukene" (uit Dolosse van 1963) met sy slot:

 

Stiltes stippel in dié land

klippe tot voormalige verband.

 

Die metaforiese sintese in hierdie gedig (om Henning Snyman aan te haal uit Mirakel en muse, 107) is eweneens aanwesig in Marais se werkswyse.

 

Ons vind dan by Marais die verkenning van verskillende Afrika-ruimtes via bome o.a. soos hierdie vers oor Namibië:

 

Witgat

Boscia albitrunca

 

Die lokale en gemoedelike 

tussen die verknotte witgatbome

wat vroegaand oor hulle skaduwees hurk,

word versteur wanneer die trop slagbokke

tussen die skewe stamme deur beweeg,

na die laaste blare en takkies reik

en gedwee verby die hekpale tou. 

 

Okahandja, Namibië

 

Die ikonisiteit van die gedig is vernuftig: die vorm van die gedig stel die beweging van die bokke verby die hekpale voor.

 

Die wetenskaplike naam en die volksnaam van die boom bring 'n verdere spanning na vore en die digter verskies ook in sy vers noemname vir bome.

 

Die vader het o.a. 'n peul uit 'n ander landskap, die ou Suidwes, saamgebring en nou is hierdie boom besig om die koue van die Vrystaat in eensaamheid te trotseer:

 

Kameeldoring

Vachellia erioloba 

 

My pa het ’n peul soos ’n bok se oor

uit die kameelveld saamgebring en tuis

oopgebreek om die pitte uit te skud.

Nou trotseer hierdie reus van ou Suidwes

met sy plat kroon en harde, rooibruin hout

en kleure van die diere van dié land

die Vrystaatse winters alleen en koud. 

 

Dikwels is daar personifikasie en in die hand van 'n mindere digter sou dit steurend kon wees, maar die ou reus trotseer die koue winters soos 'n mens.

 

Wanneer Marais dan oor hierdie landskap skryf, tree hy in gesprek met Kobus Lombard en Hendrik J. Botha wat in hul gedigte hierdie wêreld verken. 

 

Landskapdigters skryf uiteraard meer as oor landskap. Dikwels word dit personifikasie of 'n spieël van die innerlike van die digter wat identifiseer met die wêreld om hom.

 

Die hele kwessie van migrasie en die huidige politieke kwessies rondom mense wat nie meer geborge in 'n hul wêreld voel nie, vind ons hier:

 

Peulmahonie

Afzelia quanzensis

 

’n Onwettige immigrant 

van Mosambiek bring die sade

van ’n mahonie oor die grens,

voel met sy vingers in ’n sak

die gladde, blink omhulsels

en gewaar met die terugkyk

in ’n blik deur die taxi-ruit

agter hom op die horison

die dik rook van ’n houtskoolvuur. 

 

Verder is daar verse oor Gaboen en ander onbekende Afrika-streke voorheen nog nie besoek in ons digkuns nie.

 

 

II

 

Hierdie beeldvers oor Pierneef is betowerend mooi.

 

J.H. Pierneef

1886–1957

 

In Afrikakuns ontdek hy 

lyn, sirkel, driehoek en vierkant

en herhaal twee of drie kleure

ritmies in suiwer samehang.

 

Hy teken bome oor en oor: 

getuie van die lewenskrag 

tussen hemel en aarde

net soos die natuur dit beskik.

 

Stroop bome van hulle blare, 

skep soetdoring en maroela

teen die aandrooi spel van wolke

geëts bo die hart van die land.

 

Blaai vinnig na sy ex libris

en sien ’n monnikefiguur

staan by ’n hoë, steil esel

teen ’n duistere kremetart.

 

 

III

 

Dit is 'n boeiende bundel wat bekoor, ontroer en die leser imponeer met navorsing wat oënskynlik moeiteloos tot gedigte getransformeer is.

 

Die vierde afdeling heet dan Geestelike eskarp en 'n mens vind hierdie digter 'n soeke na spirituele sin.

 

Marais is 'n tydgenoot – soos Johann de Lange – en hul verse bly vir hierdie leser en digter 'n belangrike verslag van hoe ontwikkeling plaasgevind het. [2] Die gesprek met Willem Boshoff registreer ook iets hiervan in die slotvers "Verklaring". 

 

Jeugherinneringe, grondhervorming, Afrika-belewenisse, die migrasieroetes van mense en plante (as peule saamgeneem word) en 'n uitgebrande boom, en die gedig  as 'n totem, vind ons hier. Die ouer digter kyk telkens terug na sy ongeskonde plaasbestaan en met helderheid kan hy nou daardie mense en sy wêreld verstaan. Die plante en bome en swamme en grasse  en ligene aktiveer dus meer as net die natuur. Neil Cochrane noem dit tereg op die agterplat "digterlike botanie". Hierom dan 'n vers oor Thomas Pakenham soos ander botaniste en navorsers.

 

Die digter as nomaad, maar geborge in sy jeugervarings (bykans 'n idille).  'n Gedig soos "Inkblom" is dan ook 'n ars poetica en "Rooi-ivoor" is beeldend mooi:

 

Rooi-ivoor

Berchemia zeyheri

 

Rooi-ivoor, ek skryf by die lig 

van ’n lampstaander uit jou hout 

gedraai deur ’n kundige hand 

en soek woorde om jou te eer.

 

Rooi-ivoor, ’n naakte byl het 

jou gevel, wolframversterkte

saagtande deur jou bas geklief

en ’n beitel jou afgesplyt.

 

Rooi-ivoor, ná die ritseling 

van jou blink, geskulpte blare

stil geword het, klink jou naam op

in ivoordraers se donker bloed.

Imprimatur het met hierdie bundel 'n belangrike digter, sowel tematies as tegnies, vir ons gegee. 'n Mens kan net die hoop uitspreek dat ander boetiekuitgewers hierby kan leer met betrekking tot versorging en gehalte.

 

 

Nawoord:

 

[1].  Die vers oor Diego Maradona speel met die idee van die vlugvoetigste ... hy wat met passie die nommer 10 dra. Ons vind dieselfde passie en vlugvoetigheid in hierdie bundel.

 

[2]. Hierdie bundel het die volgense vers geïnspireer:

 

Geestelike eskarp 

vir Johann Lodewyk Marais

 

Die landskap 

van my jeug:

'n aalwyn,

bloekoms, wilgers.

 

Aalwyne oorleef,

bloekoms ruik verdrietig,

wilgers treur

in 'n waterspieël.

 

Onvermeld:

die sipresse

langs ons huis

posmeesters van die dood.

 

 

Bibliografie

 

Snyman, Henning. 1983. Mirakel en muse. Johannesburg: Perskor.

 

Gedig | Joan Hambidge - Bethlehem-ster | 2020

As die drie wyse manne vandag

uit die Ooste sou aankom,

sal hulle maskers dra;

 

nes Maria en Josef

in die stal aangetref

met die Jesus-kind.

 

Nie goud, wierook

of mirre sal hulle bring

hierdie keer nie.

 

Saam met geloof, hoop

en liefde waarskynlik

'n antidoot

 

téén die kroon van siektes

wat alle sekerhede

nou óntmasker.

Fiksie | Die geskenk | 2020

No such thing as a free lunch 

My vriendin in 'n kusdorpie is die eienaar van 'n gastehuis. 

"Ek kan al 'n boek skryf oor mense en hul gedragspatrone. Die grypsugtigheid. Die vermetelhede ..." Sy bly stil. Sy laat haar selde emosioneel sterk uit oor mense.

"Die ergste keer was daardie mense wat 'n naweek as geskenk ontvang het. Man en vrou. Skaars gegroet met die aankoms en vertrek sonder om te groet. Die muesli-bak geplunder en al die vrugte in die eetkamer saamgeneem."

 

Wat is die onderliggende en dus onsigbare geskenk tussen gee en ontvang?

Gee sonder om iets terug te verwag?

 

So neem ek jou - as gas - om jou te bedank vir alles na 'n 5-ster-hotel op dieselfde kusdorpie.

 

Van meet af aan was alles verkeerd volgens jou. Die kamer verkeerd gedekoreer. Die vloere ongelyk in die kamer. Die TV-kas vibreer wanneer 'n mens verby stap, mor jy. Ook die kos kritiseer jy. As goeie sjef laat ek jou begaan.

 

Net die wyn was nie gekurk nie. Wel buitensporig duur volgens jou.

 

Die aand is ons bed toe. Jy keer jou rug op my nadat jy Visi gelees het.

 

Die volgende oggend met brekfis knor jy oor die koue harde botter.

 

Toe ek die rekening vereffen, loer jy skelm om te sien wat die geskenk gekos het.  Miskien omdat jy as man voel 'n vrou kan nie vir jou betaal nie?

 

Net ás jy vir terapie betaal, werk dit. 'n Ou standpunt toegedig aan Freud.

 

Dieselfde geld geskenke. Het ek en die eienaar van die gastehuis iets anders verwag?

 

Dalk 'n onsigbare koepon van erkenning? Respek?

 

Tans wemel die stad van haweloses en bedelaars wat iets verwag.

 

"Waar is die skoene?", eis die bedelaar toe 'n vrou vir hom brood gee.

 

Altyd is daar 'n korrektief op 'n aanname. 'n Hawelose het vir hom 'n tentjie langs die park in Tamboerskloof opgeslaan. Reg oorkant my venster waar ek skryf. Bedags slaan hy die tentjie op en plaas dit in rolle teen die draad. Hy het 'n ou fietswieletjie as 'n soort tempeltjie opgerig en smiddae vee hy die straat skoon.

 

Soggens praat hy in tale. Volgens 'n taxi-bestuurder is hy 'n bietjie mallerig.

 

Toe ek hom vra wat hy hier maak, bely hy dat hierdie stad 'n geskenk van God is. 

En dat hy elke oggend tweekeer bid om genade. Dat hy soveel genade beleef ver van die Kongo.

 

En ek dink aan my ou vader wat ook die gewoonte had om tweekeer dankie gesê het in gebed:

 

My pa sluit die deur tweekeer

 

Tweekeer altyd

tjekkereer my pa

die voordeur voor

ons na iewers vertrek.

 

Presies tweekeer:

my pa tjekkereer

die slot van die deur

voor ons uitjek.

 

Geen bose magte betree

ons huis omdat my vader

presies ja presies tweekeer

praat met sy hemelse Vader.

 

So verstaan ek geskenke beter nadat ek hierdie geskenk uit die hawelose se hand ontvang het.

 

 

© Joan Hambidge

 

Rubriek | Geloof | 2020

I

Die debat rondom Ben du Toit se God: Is daar 'n ander antwoord? herinner aan die polemiek tussen Terry Eagleton en Richard Dawkins. Eagleton, die bekende Marxis en ateïs, wys daarop dat 'n mens die geskiedenis van die kerk moet ken, alvorens jy uitsprake maak oor godsdiens. Op you tube kan 'n mens Eagleton beluister (Terry Eagleton | Richard Dawkins and The New Atheists – YouTube. Besoek 8 Desember 2020).

Du Toit se boek dra die sub-titel: 'n bevrydende reis, en die paleontoloog Jurie van den Heever verdedig sy boek téén fundamentalistiese besware (Rapport, 6 deser). En: die kerk moes dan eerder gesluit word weens teologiese bontpratery. Die kerk het egter ook 'n sterk sosiale funksie veral in hierdie dae met die verskaffing van kos en slaapplek vir armes tydens die pandemie.

 

Eerder as om al die argumente te herhaal sodat kompleksiteite dalk verlore mag gaan, wil hierdie skrywer eerder 'n addendum skryf. Vir sowel Van den Heever as Johann Rossouw, wat uit 'n ander invalshoek skryf, het ek enorme respek. 

II

 

Hierdie debat bring relevante perspektiewe na vore. Word die basis van die Christendom aangeval of is dit nodig om wetenskaplik en rasioneel na alles te kyk? Is daar dalk iets soos 'n God-geen? The God delusion?

 

Hierdie stryd tussen geloof en wetenskap is alombekend. Die meerderwaardigheid van 'n wedergeborene is net so vervreemdend as die wetenskaplike, rasionele aanslag. Natuurlik is die Ou-Testament van 'n ander tyd en geskryf in 'n ander sleutel met wette en dogmas wat belaglik lyk wanneer 'n mens dit vandag letterlik probeer vertolk.

 

Vir my is geloof en wetenskap verskillende kante van dieselfde munt. Die wetenskap ontdek, dryf voort; geloof staan in verwondering en deemoed. 

 

Die eerste gedigte op aarde was gebede, voer Ottone M. Riccio aan in The intimate art of writing poetry (1978). En indien jy nie die Bybel ken nie, kan jy nie Van Wyk Louw, Opperman, Breytenbach of Antjie Krog (om enkele name in Afrikaans te noem) begryp nie. Nog minder Elisabeth Eybers se stryd met geloof snap. Gaan kyk na Pieter Smit se Visum vir die vreemde (1977). Is NASA se boodskappe na Mars nie 'n tersaaklike voorbeeld van wáár wetenskap en geloof mekaar ontmoet nie?

 

Leonardo da Vinci se Vitruvian man, en Chuck Berry. Die geluid van 'n baba, en moreskodes, o.a. beweeg in die verre ruimte (Who Are We? The Golden Record 2.0 | The Edge of Yesterday. Besoek 8 Desember 2020).

Ek het al die munte van die maanlanding by die plaaslike garage versamel en in 'n boekie wat voorsien is, gehou. En oor Buzz Aldrin gedig jare later.

 

 

III

 

In my lewe had ek die voorreg om Machu Picchu driekeer te besoek (rondom al die mites van Erich von Däniken oor die bestaan van buitenissige wesens) en die piramides in Egipte gesien. Verskeie katedrale, tempels en ruïnes het ek eweneens meegemaak.

 

In my biblioteek staan die werk van groot teoloë soos J. Wentzel van Huyssteen en die spekulatiewe tekste van Colin Wilson wat heet The unexplained. Daar staan oerwyshede in die tarot opgeteken nes in die Kabbala waaroor die groot Amerikaanse kritikus Harold Bloom insigryk skryf.

 

Drie Bybels besit ek: die Afrikaanse Bybelvertaling van 1953, die Tibettaanse boek van lewe en dood en Tristia.

 

Tussen geloof en sekerheid navigeer ek tans gedigte in 'n bundel wat Sanctum heet. 

Nou reis ons net in herinnering en verbeelding:

 

Apotropaïes

 

Vir Etienne Leroux

 

By watter kerk,

by watter tempel of katedraal

kon ek weer my geloof vind?

 

In watter kerk,

langs watter tempel of katedraal

my oopgemaak vir pleroma?

 

In Tokio by 'n wierookbakkie

roep ek na die kenners

van Gnostiek

soos jy en Harold Bloom

en by die Andes

ver en uitgestrek

wonder ek 

oor jou derdeoog

en jou verskansing

agter 'n donker bril.

 

Met volmaan

spuit die fonteine uit

in die Chileense woestyn 

 

genade 

waar die bythos

 

my dualistiese-twyfelende aard

óphef.

 

 

IV

 

Hierdie debat sal altyd voortwoed. Om gelowig te wees, is 'n genade. Om ateïsties of agnosties te dink, is jou goeie reg. Te veel kerktoe-gaan as kind het Dawkins benadeel, het hy telkemale bely.

 

Maar om geloof wetenskaplik te probeer "bewys", is onmoontlik. Geloof is meer as die kerk of uitgediende reëls of voorskrifte, opgeskryf in die Ou-Testament.

 

Bythos, god van die see-dieptes, beteken dan diepte in die Gnostiek. Terry Eagleton verwys na Dawkins se "mispunching" in hul debat. Eagleton het sokker heel vermaaklik tipeer as die new opium of the people.

 

'n Teoretikus wat hierdie leser met groot plesier lees en een wat o.a. die postmodernisme al skerp gekritiseer het. Waarmee ek nie saamgestem het nie. 

 

In 2008 het in 'n lesing aan Yale Universiteit het hy skerpsinnig opgemerk:

 

"All I can claim in this respect, alas, is that I think I may know just about enough theology to be able to spot when someone like Richard Dawkins or Christopher Hitchens – a couplet I shall henceforth reduce for convenience to the solitary signifier Ditchkins – is talking out of the back of his neck."

 

Reason, Faith, and Revolution: Reflections on the God Debate verskyn in 2009.

 

© Joan Hambidge

 

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Rapport.)

 

 

Gedig | Joan Hambidge - Google earth | 2020

 Google earth 

vir Luan 

 

'n Satelietfoto van Manhattan 

neem my virtueel 

na die Chrysler en Times Square, 

5th Avenue tot in Lexington. 

 

Dan glip ons na Santiago de Chili 

in 'n ommesientjie. 

Al die bakens word groter 

en sterker en beter 

voor die kamera se inzoom 

en met 'n rekenaar 

sien jy alles in regte tyd. 

 

Dan na Uskadar 

tot in Istanbul 

oor die Bosphorus 

met die aanskoulike Galata-brug 

waaroor ek eens gereis het. 

Die Goue Horing perfek 

uitgelê in 'n nuwe legkaart. 

 

Ek onthou hoe my oudste suster 

die stukke blou inpas 

van 'n hemelreikende Goue Horing. 

 

Nou in Covid-tyd 

word reis 'n herinnering 

'n virtuele direktief: 

 

'n puzzle  

met stukkies wat net-net 

nie pas nie; iets verklap van onvanpas. 

 

Dalk eerder uit-pas wees met die koördinate 

van 'n stad se satellietfoto? 

 

In hierdie distopia 

mis ek die geluide van voëls, 

'n dieretuin of park 

immer tekens van lewe in 'n stad. 

 

Pompeij is lankal reeds 'n monument. 

© Joan Hambidge

Resensie | Anoeschka von Meck – Die heelal op my tong | Penguin, 2020

Anoeschka von Meck – Die heelal op my tong. Penguin, 2020. ISBN: 9781485904106

Resensent: Joan Hambidge

 

In hierdie meesleurende roman wat heet Die heelal op my tong deur Anoeschka von Meck word die hele kwessie van liggaamlikheid ondersoek. Haar vader haat vet vroue. Trouens, reeds met haar geboorte weier hy om die foto's te hou van haar en die moeder, omdat hulle oorgewig is. 

 

Hierdie boek gaan egter oor meer as liggaamlikheid, oorgewig en om vasgevang te wees in die norme van die gemeenskap. Dit word 'n besondere aweregse biografie van die werklike vader, Vloog Theron. Deur oor hóm te skryf, kom sy by haarself uit. Sy is inderdaad soos die Russiese matrioskas verskillende selwe in een liggaam vasgevang. 

 

Die beskrywings van die vader is ambivalent. Enersyds bewonderend vir hierdie larger-than-life-figuur, Vloog Theron; andersyds opstandig oor die skandes, verlatenheid en eindelose probleme waarin hy haar (en hul gesin) gedompel het. Hoe sou haar lewe daar uitgesien het as sy nie so 'n vaderfiguur gehad het nie?

 

Fat is a feminist issue, die bekende studie van die psigoterapeut Susie Orbach, het in 1978 verskyn. Vrouens en hul gewig. Dieetsiektes. Anoreksia tot vetsug. Body loneliness. En hierdie studie prut onderlangs in die vertellling nes die ander feministiese studie My mother/  my self  (1977) van Nancy Friday wat hier dalk met die woord vader vervang kan word. Ons word gevorm deur die wonde – onbewustelik of opsetlik – deur die ouers toegedien. 

 

Elke ongewenste kilogram verteenwoordig vir die verteller 'n kilogram smart (197).

 

In The talented Mr Ripley (1999) van die regisseur Anthony Minghella merk die vaderfiguur op dat ouers ook nie hul kinders kan kies nie. Hitchcock – self oorgewig – se The birds word ingebed in Von Meck se roman en so word die Unheimliche na vore gebring.

 

Ons bly nadink waarom daardie onheil geplaasgevind het.

 

Jane Gallop se psigoanalitiese studie, The daugher's seduction (1982) bring etlike perspektiewe na hierdie roman van amper 400 bladsye wat hierdie leser oorrompel het. Ons ken Freud se Dora en haar gevoelens oor haar vader.

 

Hierdie psigo-biografie word beskryf as bisarro-fiksie, daardie soort teks wat absurditeite, satire, die groteske inspan om 'n nuwe wêreld te skep. Die skreeusnaakse begeleidende titels van die verskillende hoofstukke soos Die onrondfokbare Tintin – met ikoon daarby van 'n raai wat ? – struktureer die gegewe.

 

Die roman werk met herkenbare gegewens, maar word omgetower in 'n roman wat boei, ontstel en laat lag. (In die nawoord word die sibbe wel gerus gestel dat hulle nie daar is nie.) Humor en satire word die wapens waarmee die verteller haar verweer teen pyn en verwerping.

 

Die titel aktiveer Spreuke: Dood en lewe is in die mag van die tong; en elkeen wat dit graag gebruik, sal die vrug daarvan eet. En alternatiewe idees kom ook aan bod: UFO's, samesweringsteorieë, spiritualiteit, New Age filosofie, Zen, psigiese waarnemings, besoeke aan klinieke, en die impak van dwelms op jou menswees. En die opnoem van die abjekte.

 

Dis meer as Willemien (Wilde Willemien!) se verhaal. Dis 'n skreiende ontmaskering van hoe perfeksie is waarna almal smag: jy moet ryk en mooi en slim en maer wees. As die vaderfiguur nie geskonde was nie, sou hy dalk minder verbete opgetree het teenoor hierdie kind?

 

Die binnelandskap word verken en telkens binne verskillende ruimtes en landskappe – werklik en verbeeld – geplaas: Namibië, Suid-Afrika, Bhoetan, die VSA, die Ooste, o.a. Die verskillende windstreke verklap telkemale iets van die binnelandskap en die verbete soeke na heling en begrip.

 

Herhaal kinders in hul volwasse verhoudings die onopgeloste konflik met die ouers? Waarskynlik waar, as ons kyk na die verhouding met Clifford, self 'n verwonde mens. En die ouer man versaak haar ...

 

Daar is beskrywings wat 'n mens altyd sal bybly: die jong dogtertjie wat afgeknou word in 'n Engelse skool; die soeke na kos in 'n leë huis; die afwesige, slapende moeder; die rol van die grootouers en hoe Namibië resoneer in die verteller se gemoed. 

 

Hier is 'n ouer verteller wat die kind oproep in haar gemoed en telkens hoofstukke aanbied met ironiese distansie. Daar is ingebedde kursiverings wat 'n ander perspektief gee. En júis omdat die vertellende instansie met soveel humor en ironie die gegewe aanbied, sluk hierdie Jona-verhaal jou in. Voorgee word verwerp. Dis sleg vir die siel ...

 

Ons ken almal A.G. Visser se beroemde satiriese gedig "Vet":

 

As ou tant Siena straat op loop

Om antipon of spek te koop,

Sê dié wat pad maak: Dank die Heer!

En sit hul sware stampers neer ...

 

Dit is leesplesier uit die boonste rakke. Geskryf met 'n vaste hand en met vreesloosheid. Hierdie leser kon dit eenvoudig nie neersit nie. Is dit toevallig dat boek self aan die oorgewig is? Oor die lyf wat 'n spens van smarte geword het, skryf sy sonder skroom.

 

Resensie | Willem Anker – Skepsel | Queillerie, 2020

Willem Anker – Skepsel. Queillerie, 2020. ISBN 9780795802171

Resensent: Joan Hambidge

 

J. Hillis Miller gebruik die metafoor van reading as eating om die leesproses te verduidelik. Die leesaksie is soos 'n spyskaart met 'n voorgereg, hoofgereg en nagereg. Hoe toepaslik is dit nie op Skepsel deur Willem Anker nie. Die leesproses as 'n stadige maaltyd eerder as kitskos-verorbering.

 

Lanklaas het 'n roman my so gevange gehou in die netwerk van kompleksiteite. 'n Posthuman biohacker wat trou met 'n olietenker.  (Love in the time of sensory overload, lees ons op bladsy 285) afgewissel met Rebecca Maas se versorging van haar sterwende vader in 'n slimhuis en haar ma wat "aanwesig" is in 'n stem. (En haar naam verwys subtiel na Thomas Pynchon se The crying of Lot 49 van 1965.) In die yswildernis van Svalbard verdwyn 'n navorser se geliefde kollega. Die soektog is pynlik, en wat beteken die beendere in hierdie verhaal?

 

Waarom hou die roman jou gevange as roman? Omdat dit 'n ongelooflik pakkende analise word van die impak van Covid op ons lewens én hoe tegnologie alles dramaties verander het. 

 

Word die mufkol in die badkamer 'n simboliese waarskuwing van die bakterieë en virusse wat 'n lewe van hul eie het en in 2020 ons lewens dramaties ingeperk het? Wat beteken die ietermago alles?

 

Die roman ondersoek die betekenis van taal en identiteit versus gay-identiteite met die aanneem van 'n swart kind. Die betekenis van die abjekte én die obsessie met uitskot is hier aanwesig met die impak van die wetenskap. Besoeke aan en van die buitenissige word 'n verdere moontlikheid van ons somber en deurmekaar bestaan.

 

Patrick Parrinder se studie oor science fiction Science fiction - A critical guide (Methuen, 1980; opgedateer in 2002) bly 'n baken in die literatuurteorie. Vandag se spekulasie is more se werklikheid.

 

Tussen fantasie en werklikheid word die vertelling voortgestu: Svalbard en husky-sleë; biokrakers en die virtuele wêreld. Seks word hier via 'n skerm beleef en datagrepe muteer onverpoos (317).

 

Skepsel tree in gesprek met die films van Tarkofski en veral Solaris verdien 'n herbesoek. Ons lees van Mørketiden en die obsessie met objektum-seksualiteit. Waarom het die navorser weggeraak? Is dit selfmoord weens depressie of skuil daar iets demonies in die ruimte van die beendere?

 

Jy was te laat vir die toekoms, verneem ons op bladsy 109. En die roman dwing jou telkens terug na dieselfde gegewe wat soms herhaal word om iets beter te verstaan. Partenogenese versus transhumanisme. Daar woon 1200 spesies bakterieë in 'n gesonde mens.

 

'n Pynlike liefdesverklaring aan 'n hyskraan wat 'n onbestendige lover is weens 'n nomadiese aard word briljant vertel (114). Is Wikipedia dalk net 'n roman? Wat maak Moby Dick hier? En sal ons volgens die stemanalis dalk Jesus se stem in die bergpredikasie kan hoor? Selfs die bekende gebed word geparodieer. Ovidius se Metamorfose is 'n belangrike wenk nes die verwysing na die tindikeur ... Is dit dalk wat gebeur het met die karakter soekend na beendere? Of is hy deur 'n ruimteskip opgeraap?

 

Daar word baie sleutels gegee: Baudrillard oor hiperrealiteit, die films van Cronenberg, bakteriële kolonisasie en interkonnektiwiteit, J.G. Ballard, Parsami se paleopetrologie, Turing-toetse, woordspeletjies en die Fermi-paradoks (Besoek 27 November 2020).

Boonop is Ingmar Bergman ook hier in sy uitstaande analises van stilte (261). Compassion fatigue is 'n ander belangrike opmerking.

 

Hoe 'n T-hemp vervaardig in Sjina hier beland met 'n haar ingeweef in die kledingstuk. Pynlike sosiale kommentaar oor die uitbuiting van mense wat lang ure werk in 'n uitsiglose bestaan.

 

Hoe sou 'n mens hierdie roman beskryf? Distopies? Sci-fi? Isaac Asimov ontmoet vir Ursula Le Guin? Anker verplaas spekulatiewe fiksie (of paraliteratuur) binne die ruimtes van hoë literatuur weens die behendige samesnoering van temas en motiewe. Verskillende wêrelde word hier saamgeplaas: die primitiewe bestaan van bakterieë en virusse wat nou die wetenskap troef met mutasies.

 

Uiteraard word 9/11 as 'n ervaring in die verandering van ons denke aangestip, nes die pandemie alles nou verander het. Die nuwe metamorfose ...

 

Dit is 'n dieptastende analise van wat ons tans beleef en nog gaan ervaar. Dis 'n roman vir herlees en herbesoek. 'n Hoogtepunt in my leeservaring.

 

(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio.)  

Resensie | Deon Meyer – Donkerdrif | Human & Rousseau, 2020

Deon Meyer: Donkerdrif. H&R, 2020. ISBN: 9780798181662 

 

Resensent: Joan Hambidge 

 

Deon Meyer hét dit. Hy kan 'n pakkende speur-/misdaadverhaal skryf wat jou meesleur. So is dit gesteld met die jongste roman. Met die usual suspects: Bennie Griessel en Vaughn Cupido, en ander bekende randfigure. 

 

Die verhaallyne – soos in spanningsverhale – wissel vinnig van een toneel na 'n volgende. En uiteindelik hou dit alles verband met gierigheid, een van die doodsondes.  

 

Dit is duidelik dat die skrywer Steinhoff en Markus Jooste as vertrekpunt gebruik om die verhaal van nouveau riche en inkommers op Stellenbosch naatloos te vertel.  

 

Boonstra is duidelik op Markus Jooste gebaseer, ofskoon die skrywer beweer alles is verbeeldingsake. Hierdie ontkenningsklousule is egter nie waterdig nie. Die beskrywings van Boonstra is vraisemblance-materiaal. 

 

Herkenbare plekke waar Boonstra se vrou woon word wel verplaas, maar die leser wat hierdie eindelose sage in die media volg, weet presies wat hier gebeur. Boonstra is die baas van Schneider-König ('n uiters ironiese naam). 'n Man wat intimideer met vuige stories oor ander wat hy misbruik soos dit hom pas. 

 

Tussen kenbaar en herkenbaar woed die verhaal voort. Met arme Bennie Griessel wat dissiplinêr verhoor word weens insubordinansie. En verplaas word. 'n Paar maande lank platsak. 

 

En 'n sakevrou, ene Sandra Steenberg – 33, en aantreklik én in diep skuld – word  ingesluk in 'n verkooptransaksie met Boonstra se landgoed Donkerdrif. Boonstra se wettige vrou is onaansienlik en wraakgierig. Sy ruk 'n "kuberhaas" uit die hoed en ontmoet Sandra in die Decameron, die bekende Stellenbosse restaurant waar vele van die rykes en gesienes van hierdie dorp uithang. 

 

Die leser weet alles gaan nie goed afloop vir Sandra Steenberg nie. Boonop is haar man, Josef, 'n kenner van Ivan Vladislavic. 'n Mens verwag dat hy gaan vuil speel. 

 

En 'n jong student wat "wegraak" en deel is van kuberongerymdhede. Nog 'n spanningslyn wat die leser laat asemophou saam met sy moeder. 

 

Op die koop toe word die bedrog van die polisie ook ontmasker. Wie presies is verantwoordelik vir Milo April se dood? 

 

So alles is local en lekker. Ons dagblaaie onthul daagliks skandelike bedrog en onheil. En Deon Meyer as flinke storieverteller put uit hierdie diep put van ongeregtig- & ongerymdhede. 

 

Die roman begin met 'n tipiese woeste aanslag: 'n geweldige polisiejaagtog en skietery. Met 'n baba wat net-net betyds gered word en 'n jong kind wat alles aanskou. Dit eindig sonder closure ... 

 

'n Lyk in 'n vrieskas.  Hier breek die outeur die konvensie van die speurverhaal deur die slot oop te hou vir bespiegeling. (En dalk vir 'n opvolgroman?) 

 

Meyer verwys met voetnote na vorige tekste soos Ikarus (2015) en Prooi (2018) wat 'n ander speurtog tot gevolg het vir die literator. Ook dit maak alles komplekser. 

 

Meyer se resep is: deeglike navorsing, die skep van spanning, afwagting, vinnige dialoog. Met 'n skeut humor. Werklike mense – kyk wie speel kitaar! – genderwaarnemings en kritiek op 'n samelewing wat al hoe meer plofbaar en gierig geraak het, maak hiervan 'n eersteklas spanningsroman. Die verskillende verhaallyne word saamgesnoer en afgewissel bykans soos in 'n opera. Daar is cliff hangers en hierdie leser het die roman een nag tot drieuur uitgelees. Jy wil weet hoe alles gaan eindig ... 

 

Dis 'n roman soos die film LA Confidential waar die verrotting van binne af gebeur. Curtis Hanson se film van 1997 het hierdie kyker onlangs tweekeer na mekaar gekyk. Gebaseer op James Elroy se roman word 'n uitgebreide spel met die kyker gespeel. Guy Pearce, Russel Crowe, Kevin Spacey, Kim Basinger en Danny DeVito lewer besondere spel. Hollywood en polisiemag. Geldgierigheid. Magswaansin. En met 'n tweede kyk, sien jy al die leidrade. 

 

Dis onnodig om Meyer te resenseer. Sy romans verkoop en hy het 'n getroue aanhang by nie-literêre lesers en letterkundiges. Hy laat alles so maklik lyk, maar soos by Agatha Christie steek hy sy navorsing weg agter 'n storie wat vorentoe beweeg. 

 

Tereg is hy alreeds nommer 1 in die boekwinkels. 

 

Resensie | Kobus Moolman – The mountain behind the house | Dryad Press, 2020

Kobus Moolman – The mountain behind the house. Dryad Press, 2020. ISBN 978 1 990961977

 

Resensent: Joan Hambidge

 

I

 

Op die agterblad van die veel bekroonde Kobus Moolman se jongste digbundel The mountain behind the house verwys Kelwyn Sole tereg na die "sparse, controlled style". Die gedigte is oënskynlik "oop" en "eenvoudig", maar onder draai die duiwels rond.

 

The mountain behind the house is 'n bundel wat hierdie leser emosioneel getref het. In die vierde afdeling ("Mother") word 'n pynlike verslag van die moeder ('n moeder; alle moeders dus) gegee. Hierdie vrou is misken deur die gemeenskap en die enigste prys wat sy ooit gewen het was die "badge for best bandage technique". Waarskynlik eindig haar lewe in demensie wanneer ons lees dat die oë "filled with so much smoke" dit aktiveer.

 

Op 'n subtiele wyse word 'n ongeleefde lewe karteer, 'n vrou wat vroeg moes skool verlaat in 'n tyd toe mans geleenthede gehad het en vroue nie. Hierom werk sy in haar ouers se vis en tjips-winkeltjie in Port Alfred. Genderkommentaar op die lot van vroue.

 

Ek begin met hierdie afdeling, omdat hierdie bundel met 'n sirkelgang werk. Verse kan jy telkens weer anders lees. Die digter dwing 'n mens telkens terug van agter na voor.

 

 

II

 

Die titel en voorblad waarsku die leser dat jy moet fynkyk. Hierdie pragtige voorblad – gestroop, spaars, essensieel – aktiveer die skilderkuns van Adriaan van Zyl waar die landskap in sy leegheid 'n boodskap oordra. Die landskap as die vertolker van stiltes.

 

En hier is daar dan ook 'n gedig "Filing cabinet" opgedra aan die skilder Andries Gouws waarin "the sharp diagram of silence" beskryf word. Dit is na aanleiding van "Metal Cabinet, Laundry". Gouws se skilderye is meditasies - en hierdie bundel is eweneens meditatief in sy onderbou.

Moolman gebruik ook personifikasie om deure 'n stem te gee. Die deur met die onversadigbare begeerte "for dressing up in human attributes". In "The tongue" is daar 'n spel tussen stilte en taal. Die paradoks van die digkuns is immers om stilte oop te skryf of voor te stel in konkrete beelde.

 

In afdeling VI vind ons een gedig: "Bone" en afdeling VII gee vir die leser 'n duidelike leidraad: tracing paper.

Iets wat jy aftrek – dit aktiveer Jacques Derrida se absence/presence. Trace / grammé plaas ons direk in Derrida se Of Grammatology. Die vertaling van Spivak is weer geraadpleeg (Johns Hopkins, Baltimore, 1976) om iets van die spel van uitgestelde betekenis te begryp.

 

Moolman laat vele spore vir natrek of weer beskou. Uitgestelde betekenis(se) is waarin hy uitmunt. Die leser word telkens uitgedaag om 'n gedig weer te lees soos die foto op die omslag. Waar presies staan daardie huis? Kyk na die krake op die foto wat met die agterblad saam bekyk moet word: hier is die berg vérder afgeneem en die pad na die huis meer sigbaar.

 

Ons vind talle paradokse hier: die "sound of leaves" klink soos "bricks tossed":

 

how much the sound of leaves

is like bricks being tossed

up to the second storey,

where the loud light lives.

 

In afdeling III word vreemde ruimtes verken en 'n road trip deur gemaak deur Suid-Afrika. Die kode is Basho. Die sub-titel haibun:

 

Haibun (俳文, literally, haikai writings) is a prosimetric literary form originating in Japan, combining prose and haiku. The range of haibun is broad and frequently includes autobiography, diary, essay, prose poem, short story and travel journal.

2

 

Alone, a farmhouse

appears out of the dawn –

a bird's white wing.

 

Met die onderskrif: Bethlehem / Winburg / Brandfort

 

(Daar word ook politieke verwysings gemaak na Winnie Mandela en hartgrypende verse oor armoede en ellende soos "Little girl".) En vele ander politieke werklikhede word weergegee.

 

In VIII – Aubade – word die oggendlied aan die einde van die bundel geplaas. Hier is daar dan 'n duidelike spirituele inkering, 'n nuwe blik op alles ...

 

Aubade

 

The sky is burned ahead of them.

All the trees have fallen flat.

The moon is late. And will be losing.

Wind is predicted for the streetlights.

 

They might be lying together catching their breath.

They might be dressing silently, filling

their eyes for the long drought ahead.

Or none of these. Only birds

whispering amongst the leaves of grieving.

 

The road is empty ahead of them.

The sidewalks are solitary again.

Silence has the howl of skin

shocked by separation.

 

 

III

 

Dit is 'n besonderse digterskap en hierdie leser was destyds op die paneel wat die Ingrid Jonker-prys aan hom besorg het. Ondertussen het hy sy talent veelvoudig bewys. Hy skryf oor genderpolitiek, die politiek van die land en oor verwonde mense.