Pieter Fourie – Knapsekêrels.
Naledi, 2017. ISBN 978-0-928316-47-6
Resensent: Joan Hambidge
Pieter Fourie is 'n gesiene Afrikaanse dramaturg en een van
die grotes. Die mees gepubliseerde en bekroonde dramaturg, dié is hy.
Hy debuteer onverwags met 'n pragbundel Knapsekêrels met kontreiverse wat sterk
herinner in stylaard aan Van Wyk Louw se Klipwerk-reeks.
Louise Viljoen se bekende artikel "Digterlike gesprekke met N.P.Van Wyk Louw" (2008; Besoek 20 Mei 2017) wys op al die gesprekke met Louw. Ook hierdie digbundel is
dan 'n belangrike wederwoord of voltooiing.
Hierdie bundel neem 'n mens vérder terug na Ezra Pound se
vers "In a Station of the Metro" (1913):
The apparition of these faces in a crowd;
Petals on a wet, black bough.
The apparition of these faces in a crowd;
Petals on a wet, black bough.
Hierdie kort kriptiese vers (wat net 14 woorde het) is al beskou as 'n mini-sonnet.
Dan is daar TT Cloete se briljante analise van Van Wyk Louw se vers
"dat akkers op die sinkdak val/ en vye
op die ringmuur breek" wat die leser attent maak op die kompleksiteite wat
opgesluit lê in sulke skerfies gedigte. Cloete beklemtoon dat jy as leser die
gedigte moet "voltooi". (Een gedig is meer as een | T T Cloete | Literator. Besoek 16 Mei 2017).
Boerneef, ons ander groot volksdigter,
staan skielik op uit die dode, o.a. in Breytenbach se Die na-dood en Johann de
Lange se ‘n Hunkering se grein.
Fourie praat dus met
gekanoniseerders, hier te lande en buitelands. Die handige woordelys agterin die bundel maak
die gedigte "oop" vir die leser onbekend met streekgebonde woorde, en help om die gedigte beter te begryp. Fourie, soos wyle Anton Prinsloo, een van my helde, bewaar
"annerlike" Afrikaans.
Hierdie soort skerf-gedig, soos hierdie leser dit tipeer,
word dikwels geskryf deur ‘n volwasse digter wat terugkyk op sy jeug. Dis verse
gevul met nostalgie, verlange en pyn; van ‘n wêreld wat vir ewig verby is.
Johann de Lange skryf tereg in die blakerteks dat sowel die taal- as die
emosionele register wyd is. Kortom, dit is nie die soort gedig wat ‘n jongeling
sal kan skryf oor sy jeug nie. Fourie is 77, wat hom ‘n ou-debutant maak en die
oudste in Afrikaans. Maar sy ouderdom is net tersaaklik wat die terugkyk-aksie
betref. Gebore en getoë in Philippolis, gee hy vir ons sy “hardnekkige
knapsekêrels” digterlik weer. Pound se gedig aktiveer die dood van mense tydens
die Eerste Wêreldoorlog en sy kennis van die Japannese digvorms (soos die haiku),
word ‘n wrang-ironiese kommentaar op die oorlog.
Fourie skryf boere-haikoes. Punt-digte. Onvoltooide verse
wat wag vir invul en klaarskryf. Die gedig as blokkiesraaisel vir die leser.
Van Wyk Louw se “Klipwerk”-reeks is volksliedjies en
guitighede wat hy aangepas en verdigterlik het. Pieter Fourie se gedig
“voorbode” (111) het dieselfde ingeboude premonisie as Pound se vers:
voorbode
’n ouvolk sit
op dophouklip
skielik gil
tinktinkie skril
in
huisnok skuil
die nonnetjie-uil
dan kou die lam
aan doodsnot van
witappeltjie
voorbode
’n ouvolk sit
op dophouklip
skielik gil
tinktinkie skril
die nonnetjie-uil
dan kou die lam
aan doodsnot van
witappeltjie
Witappeltjie as die giftige karoobossie wat die gevreesde gousiekte by skape veroorsaak, word hier met die ouvolk, ‘n primordiale dier verbind. Die uil is eweneens ‘n simbool van die dood wat die leser wat moet voltooi en neem na Jeanne Goosen se ‘n Uil vlieg weg (1971).
Maar dis alles net dood en ellende nie. Daar is ook humor –
soos by Louw – met verwysings na idiome soos “die swart varkie skrou”, oftewel
die drang na drank (of onttrekkingsimptome) of ‘n “lekmy” wat ‘n oorvol bottel
wyn beteken. Of “ou snuif” vir die vroulike jy-weet-wat.
By Louw is die skunnige eweneens aanwesig. Kyk hoe laai
Fourie ‘n varkblom met seksuele innuendo (103). Die reeks “los kraletjies” (59)
is ‘n hoogtepunt in hierdie bundel met sy speelse aanslag:
2
tietermantollie
tonteldosie
in knippievlam
kring ons krosie
En hoe pragtig om te verneem van die “bokwagter” (39) se
kaviaar in die diep Tankwa.
Wingerdgriep
my baaisiekel se naam
nugter-en-dronk
dorp toe nugter, huis toe dronk
ai, toggie, ai
swerkater
ou swartmaraai
tortel kan buite koer
maar my tessie
kom deur tralies loer (86)
Wingerdgriep
my baaisiekel se naam
nugter-en-dronk
dorp toe nugter, huis toe dronk
ai, toggie, ai
swerkater
ou swartmaraai
tortel kan buite koer
maar my tessie
kom deur tralies loer (86)
Die verskillende afdelings snoer die gedigte saam: kiekie,
knelter, oumeidsoen, veervolk, goljaartjie, duwweltjie, stilte. (Goljaartjie
beteken vrolikheid!)
Die "kartetsies son" in hierdie gedigte dra jy met jou saam met groot plesier. Die gedigte is dikwels klein dramas met 'n
poelpetaanjol. (Dit verwys na die tarentaal.)
Die gedig "voorland" (134) is weer 'n besinning
van verskillende landskappe en die wete dat ons uiteindelik beweeg van
verneukpan, na buitepos tot by bokveld.
Bekende akteurs word aangespreek en die digter-literator
Merwe Scholtz wat op sy dag besinnende essays oor Louw geskryf het.
"gebed" (116), 'n pynlike lykdig, word aan Chris Louw opgedra.
‘n Man wat só kan dig, verdien al die akkolades. Om so ‘n
“geurtjie in gebeurtjie” om te sit, vereis ‘n vaste hand én oor. Pieter Fourie
het met hierdie digterlike oes iets presteer: min woorde, maar baie implikasie
én nadink. Die digkuns as klokhelder stilte.
Naledi uitgewers het hier 'n belangrike bundel gepubliseer
en hiermee ou woorde aan die vergetelheid ontruk.
Pieter Fourie (Foto: Conrad Bornman)
(Hierdie
resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Beeld)