Resensent: Joan Hambidge
I Vooraf
Peter Anderson is tereg ‘n bekroonde én gerekende digter. Die Thomas Pringle- en die Sanlam-pryse is aan hom toegeken. Sy vorige bundels heet Litany Bird, Foundling’s Island en In a Free State: A Music.
Vanaf sy debuut in 2000 het hy die landskap van die digkuns verryk. Sy gedigte dra ryk verwysings vir die leser wat die tegelykertydsaspek van hierdie gedigte begryp: voëls en sterre. Larwes en seediere soos die krill of dugong. Reise oorsee of na die Oos-Kaap. Rome teenoor België. Die Rwenzori gebergtes. Kareedouw versus die Witwatersrand.
Catullus teenoor Coleridge. Suid-Afrikaanse geskiedenis teenoor die groter geskiedenis. Karl Marx versus die bevryding in vele lande …
Herinneringsreise en reise in die geskiedenis terug en verskillende tale word ook aan bod gebring: Xhosa, Afrikaans, Iers, Italiaans, Latyn …
Stilte teenoor geraas.
Die geskiedenis van die hede soos die verwydering (en verbranding) van skildery by UCT (“Take Art (Burning the Pictures)”) teenoor die Kristallnacht. Die figuur Heinz Guderian word eweneens betrek waar hy Tolstoi se landgoed beset het tydens die WOII.
Hierdie omstrede generaal word ook onthou vir sy memoir geskryf ná die oorlog.
Kolonies en gedekoloniseerde ruimtes (soos Maputo).
And My Heart, Maputo
Nights almost pass while the bay
fails again, the pipes chafe, the sewers
smirch the air and we climb
up through leagues of breath but never
breach, and somehow sleep.
(…)
(76)
Orals is daar beweging want die titel Night Transit aktiveer die begrip in transit teenoor situ.
II Die digter as akrobaat
Die tegniese beheer van die digter is opvallend. Soos in die vers “Cutting” (87) waar die mes as geskenk van die geliefde vriend die “cutting edge” van hierdie digter se werkswyse illustreer.
Die mes – waarvoor hy betaal hy sodat hy nie in die skuld by die vriend sal wees nie – is ironies genoeg die simbool van húl vriendskap. Vol aanpaksels en die woord ligeen waarsku die leser dat die vriend oorlede is.
“Quagga Foal” (66 – 68) is klein wyshede oor die Suid-Afrikaanse museum, iewers tussen die haikoe en die Taoïstiese wyshede te vinde in die Tao Te Ching. Met ‘n kopknik na Ezra Pound.
10
In the species of the dead. We are
scarce alive, we are the smallest dust,
and though the stats are stacked in strata
(67)
“Deposition of Marsyas” (44) speel met die sonnetvorm (selfs genommer) en word opsetlik ‘n mislukte een.
3. My music cut both ways.
Daar is kodas en selfs ‘n skitter prosagedig “The Nativity” (31).
Die klankmatige aspek van hierdie bundel is eweneens opvallend.
III Fokalisasie
“Equator” (55) is ‘n sentrale vers waar al die temas van die bundel saamgesnoer word: die kykende, ervarende digter teenoor die twee vroue wat stap na Lesotho.
Die reiservaring en die gevoel (via Auden) dat die digkuns niks verander nie. Hierom dat die gedigte vir die afstandelike geliefde (van wie hy nooit weer sal hoor nie) op die piazza gelaat word. Dit speel terug op die gedigte oor Catullus en sy geliefde Lesbia: odi et amo (“On the Beaks of Finches”, 29).
Die liefdesverse is boeiend – soms met die werklike geliefde; ander kere afwesig. Die groot liefdesverhouding in hierdie bundel is met taal. Die soeke na die perfekte, afgemete woord wat die leser dwing na woordeboeke om sinonieme (en antonieme) op te soek, is tersaaklik.
IV Opperman en verder terug …
William Shakespeare:
It's not in the stars to hold our destiny but in ourselves …
D.J. Opperman: Negester oor Ninevé (1947)
Jungiaanse sinchronisiteit in hierdie bundel is opvallend: Johann de Lange se Die meeste sterre is lankal dood (2020); Joan Hambidge Nomadiese sterre (2021); Linda Ann Strang Star Reverse (2023) bewys Jung reg. Waarom is digters tans so geobsedeer met die sterre? Dalk ‘n soeke na primordiale waarhede?
In die vyfde afdeling word dit voltrek in “Little Poem of the Hare and the Stars” (103):
Under an astonishment of stars,
as a hare leaves its form, so
stood the matter: desire, of yours -
In die afskeidsvers vir sy vriend Stephen Watson wat “Skies” (88) heet, sluit die vers:
The cormorants whittle each other’s necks
to love-spoons. Planets begin their thing.
Die voorblad van Hanien Conradie heet dan ook Die Hart van Dagbreek en die agterplat: Tankwa Dawn begelei binne met Die Groot Verlange en Silence Behind the Sound.
Alles temas in Anderson se bundel wat hierdie kunstenaar ook vertolk. Haar kunswerke is uit 2021.
V Die digter as sterrewiggelaar
Veral, soos reeds vermeld, is die primordialiteit van hierdie bundel uitsonderlik. Klippe word ‘n soort tarok wat die leser begelei om dieper betekenissse te vind. In “Llanelieu” (94) in Powys, Wallis aktiveer die Keltiese wêreld. Iets oers word geaktiveer, want kerke is gestig in die 13e eeu. En Wallies, die Keltiese taal, word ook ingebed in hierdie komplekse gedig.
Tale oorleef soos klippe en graniet.
Onvermydelik aktiveer hierdie gedig Opperman se gedigte soos “Dennebol”.
‘n Gedig waarin premonisie, die geskiedenis en verskillende vlakke van bestaan saamgesnoer word in een verbluffende gedig.
VI Die politieke dimensie soos Fredric Jameson dit artikuleer in The political unconscious (1981)
Dit word na vore gebring in “Take Art (Burning the Pictures)” (50) rondom die omstredenheid van kuns wat verwyder moes word (en selfs verbrand is) by UCT. Hierteenoor die sterk gedig:”The War of Makhanda” (61).
Maar politiek het kompleks geraak, anders as in die struggle-jare toe vyand gedefinieer was as die Vyand.
VII Die sintuiglike digter
Die digter gee vir ons ‘n ryke wêreld van insekte en plante en oerdiere (krille en die dugong) en seediere.
Te midde van slim, ingebedde verwysings – ek dink hier veral aan Coleridge en waarskynlik ook Seamus Heaney – is die gedigte op ‘n eerste vlak genietlik juis omdat die digter op die musikaliteit van die digkuns fokus.
VIII Liminaliteite
Dit is ‘n bundel van oorgange, letterlik van een epog na ‘n ander, een digterlike konvensie na ‘n volgende. Besoeke van die dooies (in herinnering). Sterre. Equinox. Tydsones. Littorale ruimtes. Landskappe wat verskil (en ooreenstem). Handtekeninge van stiltes …
IX Derrida / Lacan
Hierdie leser lees ook die snit (cut) raak teenoor (of dalk weens) die asperiteit van die onbewuste. Die onbewuste wat sig laat geld (dwingend) in drome en in gedigte. (Die gedig as cicatrice of litteken.)
Of die Derrideaanse grammé (teken) en die verskil tussen spraak en skrif soos hy dit poneer in Of Grammatology (1976).
In verskeie gedigte is die snit (cut) opvallend. Die sogenaamde split-subject.
Ons kan ons-self nie sien nie – hierom die méconnaissance van die self.
In nabootsing lê ook méconnaissance opgesluit en die self se belewenis van sigself as brokstukke. Lacan onderskei tussen die verbeelde (imaginaire), simboliese (symbolique) en die reële (réel) wat deur die sinthome ('n begrip wat inspeel op simptoom, Sint Thomas en saint, oftewel heilige) verbind word. Die drie vlakke konstitueer betekenis, te wete die pre-linguistiese of verbeelde fase wat beweeg na die simboliese fase.
In die knoop (knot) van psigose of neurose word die pre-linguistiese, simboliese en die reële saamgeknoop.
Lacan verwys ook na die manqué à être wat aan die basis van betekenisgewing lê, die gevoel dat iets ontbreek en hierom moet die ego altyd uitbeweeg en na sin soek buite sigself. Die ego egter is vasgevang in 'n doolhof van spieëls oftewel méconnaissance.
(So het hierdie leser indertyd, in 2000, hieroor geteoretiseer. )
Maar die gedig verklap wel iets van ons aard. Net soos die leser eweneens iets weggee van lees as ‘n kwanderie.
Ewig onseker.
X Ten Slotte
‘n Manjifieke bundel wat sowel met die kop as die hart smokkel. En jou terugneem na woorde.
Die gedigte gee stadig hul geheime prys soos ‘n mens ‘n Spaanse artisjok afskil …
Bronne:
Derrida, Jacques. 1976. Of Grammatology. Vertaal deur Gayatri Chakravorty Spivak. Baltimore. Johns Hopkins University Press.
Derrida, Jacques. 1978. Writing and difference. Vertaal deur Alan Bass. Londen: Routledge & Kegan Paul.
Hambidge, Joan. 2000. Gender-konstruksies in die Afrikaanse letterkunde: ‘n Ondersoek in kultuurstudies, literêre teorie en kreatiewe skryfwerk. UCT: PhD.
Lacan, Jacques. 1966/1977. Écrits. Vertaal deur Alan Sheridan. Londen: Tavistock
Lacan, Jacques. 1973/1977. The four fundamental concepts of psycho-analysis. Vertaal deur Alan Sheridan. Londen: Penguin.
