I
Tydens die Kersvakansie beleef ek elke dag op BBC die Downton Abbey-reeks. Verslaaf en vasgenael kyk ek na hierdie reeks deur Julian Fellowes wat afspeel tussen 1912 en 1926, gesitueer in Yorkshire. Die aristokratiese Crawley-familie se wel en weë word ondersoek met verwysings na werklike historiese gebeure soos die Titanic en die Ierse stryd om onafhanklikheid.
Dame Kiri te Kanawa
Boonop is Dame Kiri te Kanawa ook te siene in 'n episode waar sy die rol vertolk van die Australiese operasanger Dame Nellie Melba vertolk. Natuurlik was daar dadelik kritiek op hierdie "inplanting" (How Downton Abbey got Nellie Melba all wrong - Telegraph. Besoek 27 Desember 2019).
Boonop was operakenners ook krities oor hierdie sangeres se vertolking (Dame Kiri's Downton episode 'horrific' | Stuff.co.nz. Besoek 27 Desember 2019).
'n Geval waar vraisemblance ’n bietjie te ver gevoer word? Want terwyl ons luister na Puccini is daar 'n verkragtingstoneel waarvan net die gille gehoor word. Kuns demp die harde werklikheid.
II
Wat veral opval in hierdie besondere reeks is die hiëragiese orde: aristokraat versus bediendes ("footman" en "butlers"). Terwyl die hoës hul eie stryd om oorlewing beleef – die herehuis mag verloor word weens 'n dwase belegging van die vader – is daar ook 'n stryd tussen die bediendes.
Ook hier is daar 'n aantoonbare hiërargie en 'n stryd om selfgelding. Die verwysing na die Titanic is relevant: op hierdie gedoemde skip was die laer klas onder in die buik van die skip gevange gehou, terwyl die rykes bo luuks verwen is.
Wanneer 'n kamerbediende blyk om homoseksueel te wees, word hy hardhandig behandel.
Hy soen 'n slapende jong man wat teen hom draai en die kyker weet hy het aanvanklik saamgespeel. Die hoofbediende is bereid om hom 'n goeie verwysing te gee mits hy vertrek. Maar die ander kragte span teen hom saam: 'n geniepsige vroulike skinderbek maak die wêreld vir hom warm.
Ook wanneer 'n "redder" op 'n dansbaan swart is, word die wit aristokratiese meisie dadelik weggelei deur 'n mede-aristokraat. Die "political unconscious" in Fredric Jameson se terme is opvallend in hierdie teks.
III
Nes geld en mag.
Die 7e Earl of Grantham (Hugh Bonneville) is getroud met die Amerikaner Cora Levinson (Elizabeth McGovern) om sy finansiële stabiliteit te handhaaf. Helaas het hy nie 'n seun nie en net dogters wat die hele kwessie van die manlike orde en gesag ondersoek.
Al die spanninge van die Crawley-familie word onder die vergrootglas geplaas met Maggie Smith as die grootmoeder wat snydende en sarkastiese kommentaar lewer.
Die oudste dogter Lady Mary Crawley se verloofde Patrick sterf in die Titanic en sy trou dan met 'n neef Matthew, die seun van 'n dokter, wat die geld gaan erf.
Ook hier is 'n kinkel in die kabel. Sy voormalige geliefde het gesterf en haar vader het aan hom die geld bemaak en hy voel hy kan dit nie neem nie, omdat hy nie meer lief vir haar was nie. Sy nuwe vrou plaas druk op hom om dit wel te neem – want so kan hulle Downton Abbey red. 'n Brief – gepos deur een van die kamerbediendes – van die sterwende geliefde oortuig hom dat hy dit wél mag neem. Sy gewete sal hom dus nie langer pla nie.
Haar vader, Meneer Swire, was bewus van die spanninge tussen hom en Lavinia en so red die brief dan die herehuis. En die bediendes.
IV
Die verskillende episodes word geraam met belangrike historiese gebeure soos die Titanic wat op 14/15 April 1912 gesink het. Daar is 'n verwysing na die begin van WOI en Aartshertog Franz Ferdinand se dood, die Spaanse griep, die veldslag in Somme, die spanninge in Ierland, die opkoms van vroueregte, ensomeer. Dit is deel van die gesprekke én beklemtoon hoe die rykes van die tyd ook nie volledige beskut was teen die eise van die tyd nie.
Afpersing. Mary beeïndig haar verhouding met Richard Carlisle. Hy weet van 'n indiskresie uit haar verlede, maar haar vader beskerm haar wanneer sy dit bely aan hom. Hy stel voor sy moet na Amerika gaan en 'n nuwe lewe begin. Dit is immers nie die moeite werd om onder die swaard van afpersing te leef nie.
Vernedering. Edith word deur Sir Anthony op hul troudag in die kerk gelos. Sy verskoning is dat hy te oud is vir haar, maar die kyker besef dat sy lot dalk van 'n "annnerster soort" is. (Sy vind wel later geluk, maar die ellende duur vir etlike episodes.)
Onregverdige straf. Anna word tronk toe gestuur vir die moord op Mr Green, haar verkragter. Het sy hom dood gemaak? Of was dit haar eggenoot Bates wat reeds onskuldig in die tronk was en uiteindelik vrygespreek is?
Dit kon nie Bates wees nie. Hy was in York (sy treinkaartjie is ongeskonde) en Mr Green is in Londen dood.
Al hierdie menslike kwessies skep spanning vir die kyker wat die verskillende intriges volg wat in hierdie rykgeweefde tapisserie behandel word.
Sosiale verskille. Maggie Smith as Violet Crawley, die Dowager Countess of Grantham, lewer snydende sosiale kommentaar in haar briljante asides. Met die besoek van Cora se moeder, uit die VSA, Martha Levinson, vertolk Shirley Maclaine 'n heerlike over the top-rol.
Maar alle grappies op 'n stokkie. Dit lewer vlymskerp kommentaar op hoe die Britte tog maar die Amerikaners sien.
En hier sien 'n mens ook twee style van toneelspel: ingehoue versus parodies-satiriese toneelspel.
V
Die moderne kyker beleef alles vanuit 'n agterna-perspektief en interpreteer die historiese mylpale anders as die karakters wat in die oomblik is.
Ons weet immers daardie bevoorregting beskerm jou nie meer nie; al is jy bloubloed en uit 'n koningshuis word alles nou anders beoordeel.
© Joan Hambidge
