03 April 2017
In 1982 verskyn daar ’n versameling
resensies oor die teater, saamgestel deur die befaamde aktrise Diana Rigg: No Turn Unstoned. Hierin plaas sy
vermaaklike en katterige resensies. Sy het hierdie bundel saamgestel nadat sy
aan die ontvangkant van ’n persoonlike resensie was. En toe later die humor
daarin raakgesien het.
Kritiek is nodig in die letterkundige
bedryf. Dis soos die wind wat ’n skip voortdryf. Soms kan dit stormwind wees en
vir die skrywer onaangenaam wees, maar stel jou ’n windlose oseaan voor? Stel
jou ’n bedryf voor waar daar net aanmoediging en kritieklose ophemeling is . .
. Alle skrywers moes al negatiewe kritiek hanteer. Selfs die grote D.J.
Opperman het oningeligte kritiek in sy tyd trotseer. Nes Breytenbach.
Wie mag resenseer? Wie mag praat? Inderdaad
mag die resensent se kommentaar op ’n boek gekritiseer word. Die resensie is
immers net ’n eerste mening.
Indien die kritikus opgelei is in die literatuurteorie
en belese is, sal daardie resensie meer beteken as ’n impressionistiese
ek-hou-van-reaksie.
Ek resenseer al sedert 1980. My resensies
probeer die boek inskat in die bepaalde genre en tydsgees. Die boek word ook in
’n buitelandse konteks geplaas. As ’n skrywer byvoorbeeld ’n motto aanhaal van
’n bepaalde (modernistiese) skrywer, sal ek dit verduidelik.
As ’n respondent meen ek weet niks van
wetenskap nie, sal ek hom/haar daarop attent maak dat die digkuns op ’n unieke
wyse reageer op die wetenskap. Net soos ’n gedig nie ’n telefoongids of
motorhandleiding is nie. Maar as ’n gedig speel met enumerasie of handleidings
moet daar iets anders gebeur.
Uiteraard is daar altyd ’n geval van
persoonlike smaak.
En verbintenisse. Ek resenseer nie die studente
wat onder my gewerk het in kreatiewe klasse nie en verwag ook dat hulle mekaar
nie resenseer nie.
Verder is daar vyandskappe. Sekere skrywers
het geskiedenisse met mekaar.
Mag hulle mekaar se tekste bespreek?
Ek meen van ja, omdat die persoonlike
aanval bepaald sal boemerang as dit nie op die teks van toepassing is nie. (En
as geen resensie weens vyandskap ’n wet word, sal daar geen resensies wees
nie!) Om met vae oordele te kom dat daar net vyf of een goeie gedig in die
bundel is, kan ’n mens gerus onthou dat Opperman gedink het vyf goeie verse in
’n bundel is genoeg!
’n Negatiewe of kritiese resensie kan meer
leersaam wees as ’n nuttelose getjommel wat net die ego voed.
Dieselfde geld pryskomitees wat eweneens
beman (bevrou) word met smake en (voor)oordele. Take the money and run!
’n Negatiewe of kritiese resensie gaan
vinniger verby as jy nie jou vriende vra om per SMS of brief namens jou te
reageer nie. Kyk eerder wát die resensent geskryf het. En onthou gerus die
spertyd en woordbeperking (750 woorde).
En veral: Moenie kleinserig wees nie.
Dit geld sowel resensent as skrywer. Omdat
ek in die wonderlike posisie is om albei rolle te kan vertolk, glo ek aan die
beginsels wat Diana Rigg so voortreflik uitwys.
Gewonder hoekom die meeste literatore nie
wil resenseer nie? Is dit dalk die vrees dat iemand iewers jou gaan verdag maak
of ’n SMS-veldtog begin? Of persoonlike redes uitwan uit jou jeug of afkoms oor
waarom jy doen wat jy dink? Of dalk jou motor se bande mag afblaas? Of op
Facebook begin baljaar?
Vir die rekord (en verskoon die anglisisme):
As mense die Afrikaanse bedryf as krities ervaar, gaan lees ’n Martin
Amis-resensie of maak die boekeblad van The
New York Times oop. Of kyk wat Camille Paglia doen as sý dink jy het die
plot verloor.
In my studeerkamer het ek ’n legger met negatiewe
kritiek geskryf oor mededigters. Sou Marlene van Niekerk dit berou dat sy na
Johann de Lange se gedigte in Vleiswond
as poësie van die popcorn-stand verwys het? Of hoe voel sy nou oor die artikel
destyds in Die Suid-Afrikaan oor Krog
en Stockenström?
Dink ek dalk ek was te negatief oor daardie
digter wat my resensie in die openbaar verbrand het?
Ek was wel indertyd te krities op ’n Fanie
Olivier-bundel – maar ek kon regstellende aksie toepas in ’n latere resensie.
“There are no texts. There are only ourselves
. . .” meen Harold Bloom, wat skryf: “Poets influence us because we fall in love with their
poems. All love unfortunately changes . . . we also get hurt when we abandon,
or are abandoned by, poems. Criticism is as much a series of metaphors for the
acts of loving what we have read as for the acts of reading themselves” (in
Imre Salusinszky se Criticism in Society).
En ek dink steeds Tom Gouws het meer as
tien goeie gedigte geskryf! Om die waarheid te sê, daar is 11.
© Joan Hambidge
