Michiel Heyns – I am Pandarus. Jonathan Ball, 2017. ISBN:
9781868427758
Resensent: Joan Hambidge
Michiel Heyns is bekend as
vertaler én as romanskrywer: The Children’s
Day, The Reluctant Passenger,
The Typewriter’s Tale, Bodies Politic, Lost Ground, Invisible Furies en A
Sportful Malice. Hy is al bekroon met die Sunday Times Literary Award
in 2012 en die Herman Charles Bosman-prys
vir Engelse fiksie in 2015.
Hierdie leser is gaande oor
Heyns se romans, omdat hy altyd 'n roman-probleem of literêr-politieke kwessie
aanspreek. Dink maar aan sy The
Typewriter’s Tale wat een van die mees aangrypende en
oortuigende romans is oor die skrywer Henry James.
Hierdie roman begin in 'n kroeg
en handel oor die figuur Pandarus, 'n karakter wat opduik in die tekste van Boccacio,
Chaucer en Shakespeare, onder andere. In die OED verwys die woord pander ook na
wellus. Pandarus self verwys na homself as 'n konstruk, 'n hibried. Is hy 'n
blote slagoffer van die verskillende skrywers (wat van mekaar
"gesteel" het), of is hy 'n semantiese ongeluk? Wat is dus sy
essensie en wat is bloot toevallig? (p. 8-9). Heyns se roman bring die gesiene
Shakespeare-kenner, Marjorie Garber se Vested
Interests - Cross Dressing and Cultural Anxiety (1997) na vore. Mans in
Shakespeare se tyd wat vrouerolle moes vertolk en die betekenis van die drag queen
in ons tyd.
Die roman gebruik dieselfde
tegnieke as wat Umberto Eco in Baudolino
(2002) aangewend het. Dit speel af in die 12e eeu en Eco se roman gebruik Latyn
en Middeleeuse Italiaans en ander tale. Eco het sowel werklike as fiksionele
karakters in sy verhaal soos Gavagai ('n verwysing na die filosoof Quine se
karakter), Deacon John, die heerser van Pndapetzim
en etlike historiese figure soos Frederick Barbarossa, Pous Alexander III, Stephen Hagiochristophorites, e.a.
As semiotikus, in sy studie The
role of the reader (1980), verwys Eco na beginsels soos narkotiseer of
opblaas in die leesaksie. Op jou sogenaamde "inferential walks", lees
jy die storie dus op twee vlakke: as werklikheid sowel as fantasie. Die jong
Baudolino met sy verstommende kennis van taal word na Parys gestuur om verder
te studeer. Kruistogte én 'n spel tussen fiksie en werklikheid dryf die verhaal
voort wat eweneens rondom die Gnostiek wentel. Politieke onrus en Keiser Frederick
se pogings om die Noordelike Italië se onafhanklikheid te tem, word afgespeel
teen 'n fantasie-wêreld en mites. Baudolino ontmoet eunugs en eenhorings op sy
reis.
'n Soort speurverhaal dus, soos Die naam van die roos / Il nome della
rosa (1980).
Wie is die modelleser vir Heyns
se roman?
'n Leser wat die hervertelling
raaksien van Troilus en Chriseyde tydens die Trojaanse oorlog. Pandarus word
vermeld in die Iliad, en speel as karakter verskillende, toenemend groter rolle by Boccacio,
Chaucer en uiteindelik Shakespeare se Troilus and
Cressida. In sy nawoord beklemtoon Heyns dat lesers 'n outentieke
representasie verwag. Uiteraard is 'n roman egter fiksie en kan die skrywer sekere aanpassings maak.
Heyns maak van die historiese
gegewe 'n klassieke middeleeus-Elizabethaanse amalgaam (240), en as voormalige
professor in Engelse letterkunde ken hy al die kodes. Nes Eco as
Renaissance-kenner op sy beurt ingelig is oor hoe daardie kodes werk.
Heyns se roman word voorsien van
'n lys karakters (menslik, goddelik en dierlik!).
"No escape for anyone
anywhere", is 'n motto uit Milan Kundera se The art of the novel (1988).
Die slot aktiveer 'n soort
fantasie wanneer die verteller wegstap uit die kroeg. Dalk terug in die tyd?
Hoe die verskillende weergawes
ooreenstem en verskil met Heyns wat hierop voortborduur, is tersaaklik. Chaucer
se gedig (in rime royale/ rymende stanzas),
met Calchas die waarsêer speel af tydens die Trojaanse oorlog, met Pandarus as tussenganger vir die bemindes, draer van liefdesbriewe en getuie van ‘n tragiese einde. Die dood is 'n
verlossing uit die heidendom en besinning van Christelike waardes - vanuit die
perspektief van die verteller. By Heyns word paganisme vervang met gay-liefde, en The
Pander's Tale is gelaai met ironie.
Heyns se verteller in die
roman (Book Three) lewer kommentaar
op Hektor en gay-liefde in oorlogstyd (119). Dit word weer in die werklikheid
geplaas met die agent wat ‘n moeilike skrywer moet hanteer wat voel sy boek kry
nie genoeg publisiteit nie …
Ek het my verkneukel aan die
beskrywings van Kassandra, en die insigte
oor die "halcyon period of love" (117 – 118) is skitterend.
Die boek lewer slim kommentaar
op die sewe argetipiese intriges wat bestaan in die romankuns versus geluk /
waarsêery. Die betekenis van die liefdesring in die Middeleeuse tradisie en
moderne tyd word goed vasgeknoop. Nes die tersluikse verwysing na die tarot en
die gelukswiel (132).
Die roman is uitstekend geskryf
en lewer kommentaar nie net op die gesprek tussen literêre tekste nie, maar ook
op die afwesigheid van die numineuse - en hoe mense mekaar nodig het in hierdie
tye.
Hierdie leser het lanklaas 'n
roman (‘n soort metaroman) se uitdagings so geniet. Dit is goed dat daar
romanskrywers is wat hul lesers uitdaag soos Heyns.
My resensie is inderdaad ‘n
eulogie (‘n panegyric) vir ‘n fyn
stilis en uitmuntende storieverteller.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Rapport)
