Resensent: Joan Hambidge
Van die eerste oomblik wat hierdie leser begin het om Die getuienis van Francois Smith te lees, was sy onder die indruk van die vaart en drif van hierdie roman.
Dit het die tweede plek in die groot romanwedstryd verower.
Dit word bemark as ‘n egpaar se verslag van ‘n reis. ‘n Verslag van drome en visioene, van wonderwerke en vloeke, van bloedverwantskappe en sluimerende woede. Aldus die agterplat.
Die motto is ‘n aanwysing: “Toe sê Hy: Neem jou seun, jou enigste wat jy liefhet, Isak, en gaan na die land Moría en offer hom daar as brandoffer op een van die berge wat Ek jou sal aanwys.” Génesis 22:2.
Rondom geloof en simboliese offergawe – met ‘n uitkoms wat die leser kan voorspel – word twee karakters, Retha en Gerbrand “Valkie” Killian, se binnespraak vir ons weergegee. Hulle geloof en hoe dit alles bepaal is die ondergrond van hierdie pakkende roman.
Twee karakters se binnespraak word teenoor mekaar geplaas.
Hulle reis na Ventershoop en die teks kan as ‘n peregrinasieverhaal beskou word. Reis beteken immers ‘n verplasing van een ruimte na ‘n volgende een. Hier is dan ‘n terugkeer na die verlede en die ruimte Ventershoop, waar Gerbrand groot geword het, is bepalend. Naboomspruit en Nylstroom is eweneens hier.
Twee figure, ‘n man en vrou, se verbintenis word ondersoek. Bedrog van die vrou, maar alles word deur die geloof “reggemaak”. Ons beleef hul bewussynstroom en verskillende interpretasies op ‘n lewensreis. Sy kom uit die Ooste van Pretoria; sy vestig haar saam met die man in Pretoria-Wes, hy werksaam by Makro. Daar is twee seuns. En ‘n vele teenspelers wat hul “happy clappy”-geloof bevestig. Retha se vader was bang dat Gerbrand (“bokka”) ‘n “evil spirit” is. Daar is orals verwysings na die mag van Satan.
Haar bedrog en misbruik van sy kredietkaart lei tot ellende. Die balju is voor die deur.
Op ‘n fassinerende wyse word Bybeltekste vervleg deur hierdie teks (“Nogtans sal ek jubel”, Habakuk 3:18) en ‘n verwysing na Pilatus se vrou se droom wat waarsku oor die verkeerde besluit oor die kruisiging van Jesus.
Ruan, die seun sien in ‘n droom ‘n G wat verwys na Gerbrand, gebed en getuienis. Die droom word ‘n vooruitwysing vir die simboliese offergawe. Teenoor die Bybelse verwysings is daar Vicki Leandros se liedjie oor drome (Dreams are good friends - Vicky Leandros - Youtube. Besoek 8 September 2021).
Tydens die lees van hierdie teks kyk ek weer na The Exorcist van William Friedkin (1973), daardie film oor demoniese besetting van Regan, die twaalfjaaroue kind. In ‘n analise van die film (‘n ekstra tot die DVD) erken Friedkin die mag van spiritualiteit en dat die Goeie die Bose oorwin in hierdie film.
In Katinka Heyns se rolprent Paljas (1997) vertolk Marthinus Basson die rol van die predikant wat die gemeenskap moet beskerm teen die bose. Hoe die kerk teen mense wat anders of buitestaanders is optree word knap weergegee. Met Marius Weyers as die stasiemeester wat beproef word deur sy huislike omstandighede (‘n stom kind en die aankoms van ‘n sirkus). Die paljas en towerkunsies bevry sy kind van stomheid. En die gemeenskap se onvermoë om buite die voorspelbare indoktrinasie te kan dink en optree, word skitterend ontleed.
En In Die getuienis word hierdie selfde onkritiese oorname van God se Woord ondersoek. Die dorpie in Paljas is Toorwater; in Die getuienis is dit Ventershoop.
By Friedkin is die demoniese ‘n werklikheid en die priester Lankerster Merrin (Max von Sydow) met sy kennis van die argeologie bevind hom in Hatra (Irak) en sien ‘n beeld wat lyk soos Pazuzu, ‘n demoon. In hierdie ruimte sien hy ‘n beeld wat hom waarsku dat die bose gaan toeslaan. Hy is dan een van die priesters wat die jong kind moet eksorseer in Georgetown, VSA. Met die hulp van Vader Karras (Jason Miller), ‘n priester wat sy geloof verloor het, word die kind van haar demone bevry, ofskoon albei die priesters sterf tydens die proses. Die film analiseer die verskille tussen geloof en sielkunde. Vele besoeke aan dokters en sielkundiges kan helaas nie die kind van demoniese besetting bevry nie. Geloof en rites alleen kry dit reg.
In hierdie roman moet die leser self besluit of die Goeie die Bose troef. Dwaal ons dalk vra ‘n karakter, omdat ons nie die Skrifte ken nie en die krag van God misken, aldus Matthéüs 22 vers 29? Aldrie hierdie uiteenlopende tekste ondersoek immers dat jy aan die bestaan van Iets moet glo alvorens dit ‘n impak het? Of nie?
Regan se hele lyf skud immers weens die poltergeeste wat haar oorgeneem het. By Smith word skisofrenie beskou as een van die ergste en duidelikste tekens van die bestaan van Satan (95). En daardie Satan, meen die naïewe belyer, kan by ‘n klein gaatjie inkom, al is dit so klein soos ‘n koeëlgaatjie.
Die otchitka word steeds in die Rooms-Katolieke kerk beoefen. ‘n Gebed deur die priester wat water sprinkel oor die persoon moet die duiwel(s) verdryf. Trouens, die priester verduidelik dit vir die moeder in The Exorcist.
Francois Smith teken hierdie tafereel helder. Hy is nie satiries oor sy karakters nie. Jy is oortuig van sy karakters se lewensfilosofie: van Junior wat uitgelewer is aan ‘n jesebelgees; van gedagtes wat soos vlermuise vlieg; van God se post-traumatiese stres, omdat sy Seun lank voor hom gesterf het … (155).
By Smith handel dit oor Bevrydingsgodsdiens en lekeprediker; In Paljas sien ons die NG Kerk in aksie en in The Exorcisten die Rooms-Katolisisme wat demone kan eksorseer.
Elke teks reageer uniek op die Bose met die geloof dat die Goeie in die Onsienbare dimensie sal oorwin. (KYK WEER/ Francois Smith gesels oor sy verslag van drome en visioene | Netwerk24. Besoek 6 September 2021).
Harold Bloom se boek Angels in America (2005) ondersoek eweneens die impak van hierdie soort geloof. Daar is ook The American Religion: The Emergence of the Post-Christian Nation (1992).
‘n Roman wat baie goed werk met implikasie, subteks en verwysings. Hierdie mense bestaan wel. Hulle eet Doredo pizzas, kry aalmoese van ander en jare terug het so ‘n lekeprediker teenoor my opgemerk dat depressies van die duiwel is. As Harold Bloom die impak van hierdie soort geloof op die gemeenskap analiseer, dan weet ons dat ons moet kennis neem.