Jacques
van der Elst (Red.) - Adam Small:Denker Digter Dramaturg. Protea Boekehuis, 2018. ISBN
978-1-4853-0863-8
Resensent:
Joan Hambidge
Digter,
dramaturg, openbare intellektueel. Dit is hoe 'n mens Adam Small (1936- 2016)
kan opsom enersyds as baanbrekende digter; andersyds as uitmuntende dramaturg.
Daar is eweneens die geprek met en vertalings van Van Wyk Louw wat hierdie
studie, onder redaksie van Jacques van der Elst, uiters tydig en belangwekkend
maak.
Die uniekheid van Small word beklemtoon in hierdie huldigingsbundel van die SA Akademie vir Wetenskap en Kuns.
Verskillende
kenners skryf oor hierdie veelfasettige skrywer wat onder meer deurgeloop het
in twee onverkwiklike polemieke. (Dan praat ons nie oor die vermindering en
uitrangering wat hy sy lewe lank moes verduur nie.) Toe die Hertzogprys aan hom
toegeken is, was daar figure wat gevoel het die reglement (naamlik dat sy werk
nie binne die driejaartermyn verskyn het nie) tersyde gestel is. Van der Elst
skryf boeiend oor al die reaksies. Marisa Keuris wys hoe tersaaklik dit was om
wel binne die kader van vergifis en versoening die prys toe te ken.
Veral
Nicol Stassen was ongelukkig hieroor, omdat hy uiteraard die uitgewer is wat in
daardie tydperk wél dramas gepubliseer het. Daar was verskeie media-reaksies,
maar hierdie toekenning is wat hierdie leser betref, vol in die kol. Veral
gedagtig aan mindere ligte wat die afgelope jaar hierdie prys ontvang het in
die drama-kategorie. Daar is alreeds 'n gerug dat as jy die prys wil ontvang,
skryf sommer gou 'n drama.
'n
Ander pynlike polemiek was Small se gebruik van Kaaps. Nathan Trantraal (en ook
Ronelda Kamfer) meen dat Small nie meer die lot van die gemarginaliseerdes
korrek vertolk nie. So mag dit dalk wees, maar ondertussen is beide jong
digters eweneens "opgeneem" in die literêre sisteem met bekronings en
geldpryse. Michael le Cordeur argumenteer tereg dat Small Kaaps tot volwaardige
taal uitgelig het.
Bernard
Odendaal lewer insigryke kommentaar op die posisie van Small as spilfiguur binne
die kanon. Die agting wat hy geniet, spreek duidelik uit hierdie artikel.
Eweneens
knap, is die sober reaksie van Steward van Wyk oor Small en die kwessie van
identiteitskonstrukte. Small as spreekbuis vir "kleurlinge" word
uitstekend uitgelig en die geskiedenis van politieke opportunisme kom aan bod
belig teen die agtergrond, onder andere van Richard van der Ross se studies
hieroor in 1979 en dan in 1986. Wanneer 'n mens dit lees, begryp jy opnuut die
redes vir Small se stilte. Hein Willemse analiseer o.a. "Vryheid", 'n
lang dramatiese gedig. Via Fredric Jameson se ideologeem ondersoek hy die
spanninge tussen die gedig as 'n talige konstruk en die historiese omgewing.
Jacomien
van Niekerk analiseer die impak van radiodramas en hoe dit verskil van teateropvoerings
(Kanna hy kô hystoe kom hier aan bod) via Brechtiaanse
vervreemding. Abraham de Vries - soos net hy kan - lewer 'n menslike reaksie in
sy persoonlike geskiedenis. Dit is van kardinale belang dat hierdie inligting
bewaar word, omdat soveel tekste en skrywers beter gekontekstualiseer word.
Willy
Martin se vertalings wys op die komplekse prosesse wanneer Kaaps vertaal word
en die registerprobleme wat dit skep. Kaaps se verhouding tot Afrikaans is dalk
soos Vlaams tot Nederlands? Geweldig baie om aan te peusel in hierdie
vertaal-igloo.
Antoinette
Lombard & Rinie Schenk lewer kommentaar op die méns en sy werk as
maatskaplike werker. In hierdie puik artikel word die analogie en verband
tussen maatskaplike geregtigheid en maatskaplike werk bestudeer. Erika
Terblanche gee 'n biografiese skets.
Daar is
na elke artikel belangrike bronnelyste vir verdere leeswerk. Marisa Keuris se
kantekenige rondom Marvin Carlson se The haunted stage: The theatre as
memory machine is verpligte leeswerk!
Vanaf
2013 het ons gekorrespondeer in e-posse gedikteer aan Rosalie. Op 'n keer stuur
hy vrae aan homself wat hy beantwoord. Op 25.10.2013 skryf hy so oor taal:
Wat is my denke oor taal of 'n taal, oor die aard van taal of
'n taal?
Ek glo dis nodig dat ons heeltemal nuut oor taal moet begin
dink, wég van die konvensionele, valerig-steriotipe verwysing na taal as
'kommunikasiemiddel'. Dis nie sodanig dat ek 'n 'paradigmaskuif', of 'kopskuif'
soos sommige mense sê, in ons denke bepleit nie - hierdie soort segge is
alreeds 'n soort bargoens.
Taal of 'n taal behoort gesien te wees as 'n omvattende,
insluitende soort werklikheid waarbinne mense hulself bevind, stilte sélf synde
'n inherente aspek hiervan - die gebruik van taal is dus nie net 'n geklets, 'n
gebabbel nie, maar 'n innige werk, soos wat bye aan die maak van heuning wy,
wat mense saambring en -bind. Dit het alles met liefde te doen. Misdaad is 'n
klinkklare verkragting van taal.
Die
boek bevat pragfoto's van Adam Small.
Vir
alle navorsers oor hierdie belangrike figuur.
Huldeblyk vir Adam Small
In Groot Verseboek staan jy,
daardie blou monument vir Apartheid,
beheer deur Wit Manne
met vrouedigters toé uitgeskuif
tot ‘n blote vroulike aanvulling,
doenig met potte en panne
in die kombuis of tot ‘n manlike digter
se minnares met wie hy smiddae
op die rusbank die jambiese pan slaan.
O treurig dié wysie op die digter se naat.
Hier is lesbiese vroue eens afwesig
of op vlug na Kanada en ander uithoeke
van die aardbol. Tweederangs, stil,
terwyl ‘n gedig net-net ‘n natuurbloemlesing haal
én die dieper onheil troebel soos ‘n haai
onderwaters
draal.
Jou kon hulle nie uitrangeer na die slawekwartier
of buitekamer nie.
Jou stem te helder, bytend.
Jy staan vir ‘n Distrik ses in hierdie digterlike
Bybel,
herinner hulle aan “forced removals”
en die Groepsgebiedewet.
Boonop dryf jy die spot en hekel
met die Heilige Orde van die Woord.
“Dis die lô, dis die lô”,
klink dit op in elke vers
en jy vertaal selfs die VaderGod van die Digkuns.
Vandag onder ‘n mat
ontdek ek ‘n klein geraamte
van ‘n vlugtende gekko gemosaïek.
Naby Ingrid Jonker en Breytenbach
nes die rollende duisendpoot van Louis Eksteen
én die ander stilgemaaktes, is jy immer die een
wat rats, sonder omhaal van woorde, steeds
in Kaaps bly skel teen mensgemaakte wette.
En ek wonder: hoe voel jy nóú?
Of is jy soos daardie gekko
deur al die teenstand
tog stilgemaak?
(Uit: Lot se vrou)
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Beeld)