Karel
Schoeman – Skepelinge: Aanloop tot ‘n
roman. Human & Rousseau, 2017. ISBN 0-7981-7610-5
Resensent:
Joan Hambidge
I
Hierdie
inskrywing is net ‘n paar kanttekeninge by Schoeman se jongste teks, nadoods
gepubliseer as Skepelinge – aanloop tot
‘n roman.
Vir
Schoeman-liefhebbers is daar die plesier van lees, navors, nadink, terugkeer.
‘n Boek met endnote. In die koda bely die outeur dat die gedagte vir hierdie
boek by hom uitgekom het tydens twee afsonderlike besigtigings van Sokoerof se
film Russiese ark (2002), ‘n film wat ek waarskynlik al ses keer besigtig het,
met al die onderhoude en nabetragtings rondom hierdie verruklike film.
Oor
hierdie magistrale film het ek op 5 Julie 2017 geskryf en die verbintenis
tussen Dan Sleigh se roman 1795 en
hierdie film uitgewys wat die geskiedenis problematiseer en her-interpreteer (Woorde wat Weeg/ Rubriek | Dan Sleigh se 1795. Besoek 25 Oktober 2017). Dit is ‘n 87 minute eenskoot-film. In die post-produksie is die film wel
ge-“reframe": en gedeeltes is vertraag of vinniger gestel. (‘n Belangrike
stuk inligting vir die leser van ‘n historiese roman; elke navorser
interpreteer en raam sy roman vanuit ‘n bepaalde hoek. Dan Sleigh benader sake
anders as Schoeman).
Hierdie
dikke roman dek (in beginsel) die tydperk 1652 – 1795 en konsentreer op die
uitseilende skepe van die VOC tussen Nederland en die Kaap.
Die
outeur self beskou hierdie boek as ‘n hibriede skepping, iewers tussen feit en
nie-fiksie; selfs as ‘n “historiese improvisasie”.
Hy
gebruik die /Xam-gedigte in die Engels, want hy voel nie “gemaklik” met Antjie
Krog se Bleek & Lloyd-rendisies nie, ofskoon hy dit wel “verblydend” vind
dat dit bestaan. (In sy laaste outobiografiese tekste is daar ook stekies na
Afrikaanse kritici te vinde.)
In
die koda skryf Schoeman: “Die boek is saamgestel uit histories en wetenskaplik
verantwoorde tekste, wat egter op suiwer subjektiewe en onwetenskaplike wyse gebruik
is om ’n bepaalde siening van die verlede oor te dra, verweef met insidentele
persoonlike betragtings oor geskiedenis, navorsing en skrywerskap.” Vir Johan
Rossouw, ‘n besondere leser van Schoeman, is hierdie enkele sin die laaste
woord oor die temas waaraan hy sy hele lewe gewei het. (Schoeman se laaste sin oor sy lewenswerk | Netwerk24. Besoek 25 Oktober 2017).
Die
leser word ook verras met verwysings na T.S. Eliot se "Little
Gidding" - kyk na voetnoot 551.
II
Hierdie
teks moet benader word as 'n werkboek of 'n aanloop tot 'n roman. Dit vergelyk
met postume tekste van bekende skrywers. 'n Mens dink hier aan Vladimir Nabokov
se roman wat nadoods deur sy seun Dmitri saamgeflans is. Dit heet The Original of Laura (2009) en is gepubliseer ten spyte van die skrywer se versoek dat sy tekste vernietig
moes word.
Wat
wel tersaaklik is van sulke romans-in-wording, is dat dit die leser 'n kykie
gee in die skrywer se manier van doen en dink.
By die skryf van hierdie bespreking luister ek na Dan Sleigh op RSG (28
Oktober omstreeks 1 nm) wat uiters kundig gesels oor presies wat 'n chronometer
is en oor die betekenis van skeepsvaart.
Wat
sou van hierdie boek geword het as die skrywer Schoeman verder hieraan sou
werk? Of is die sjarme juis geleë in die onvoltooidheid?
III
Aanloop
soos in program: aankondiging. 'n Roman met endnote en bronne. Asof jy hier in
die werkkamer van die groot romansier staan wat vertel hoe hy skryf en uit sy
groot omvangryke historiese boekery nog 'n boek maak. (Daar is glo veertien
ongepubliseerde Schoeman-boeke op pad.)
Van
Jung se beroemde droom tot Eliot en Fellini.
Van
skeepsdokumente terug tot Shakespeare se Hamlet
en The Tempest (hier is 'n woord
aangepas, nota 453).
Van
John Campbell se Journal of travels in
South Africa terug tot by Bontekoe!
"Met
vriend die God geleyde" (311) kyk na die betekenis van persoonlike briewe.
Individue uit die Kompanjiestyd sou immers iets verklap van daardie tyd ...
Meeste
werknemers van die VOC kon nie skryf nie; verder is dit geskryf in standaarde
wat toe gegeld het en meeste van hierdie briewe het verlore geraak.
40
000 onafgelewerde briewe is wel gevind op Nederlandse skepe. Hierdie
oorlogsbuit - deur Brittanje - het in die Public Record Office in Kew beland en
is gedeeltelik getranskribeer as Corpus
Brieven als Buit.
Tog
bied hierdie briewe min insae vir die navorser, maar analiseer hy wel 'n
tersaaklike woordewisseling.
"Woorde.
Stemme. Mense wat eens geleef en in kroeë gedrink en baklei het, of mekaar
doodgesteek het met messe of met bierkanne, stoele of banke geslaan het sodat
die bloed vloei" (318).
En
dit is wat Schoeman uitsonderlik maak. Om stemme van die gewone mens aan die
vergetelheid te ontruk. Om namens hulle te buikspreek.
As
reisiger het hierdie leser die afdeling "Passasiers" insigryk gevind.
'n
Diensmeisie kon net een kis met klerasie saamneem (vier voet lank, 2 voet hoog
en breed). En sommige van hulle het op die vloer geslaap of op 'n skeepskis
naas die kooi van hul werkgewer in die konstabelskamer.
Indien
hulle wel 'n huwelik aangegaan het, het hulle 'n identiteit gekry.
Indien
nie, identiteitsloos, blote "passasiers"; blote passante of
deurreisendes. Dus ook misbruiktes. En hier lewer Schoeman sterk sosiale
kommentaar wat feministiese skrywers lank sal besig hou.
(Hierdie resensie word geplaas met vriendelike vergunning van Fine Music Radio)