Bibi Slippers en Charl-Pierre
Naudé (samest.) - Nuwe stemme 6.
Tafelberg, 2017. ISBN-13: 9780624082644
Resensent: Joan Hambidge
I
Nuwe stemme is alreeds ’n tradisie binne
ons letterkunde en nommer 6 het sopas verskyn onder die redakteurskap van Bibi
Slippers en Charl-Pierre Naudé. ’n Mens dink hier aan digters uit hierdie reeks
wat tot dusver hul debuut gemaak het: Gilbert Gibson, Kirby van der Merwe, Tom
Dreyer, Loftus Marais en Ronelda Kamfer - om enkele name te noem. Tom Dreyer is
deesdae eerder prosaskrywer as digter.
Dan is daar digters wat hier
gedebuteer het - soos Thérèse Bartman of Renée Marais - wat jammer genoeg nooit
weer van hulle laat hoor het nie.
Die rooi voorblad verwys na die
voriges: deurgetrek (sous rature/ under erasure) in navolging van die filosoof
Jacques Derrida, waar die teken of woord behou word, maar ook uitgewis word.
Ek is gaande oor debuutbundels.
Daardie wonderbaarlike “eerste” geluid wat later verder ontwikkel, of dalk nie.
Gert Vlok Nel het nooit verder beweeg nie en ’n mens kan in Afrikaans al ’n
lang lys maak van o-wat-het-geword-van-daardie-digter.
Nuwe stemme skep ’n geleentheid vir die
jong digter wat nog nie genoeg verse het vir ’n solo-bundel nie. Dit mag ook so
wees dat die digter se aanslag of styl afwyk of nuut/anders is. Lesers raak dan
met Nuwe stemme gewoond aan die styl.
Dink maar net hoe vreemd of “anders” was Hilda Smits se eerste gedigte in Nuwe stemme 5.
Maar nuut moet ook nie te maklik
verwar word met vernuwend nie. Baie min digters kan werklik die kanon op sy kop
keer. Ons dink hier aan die skerp resensie van H.J. Snyman oor hierdie reeks, ’n
paar jaar gelede, toe hy krities was oor die ooraanbod van die term “nuutheid”.
Jong digters dink dikwels hul truuks is nuut - dan is dit reeds gedoen.
II
As dosent in kreatiewe skryfwerk
is dit altyd verblydend om nóg nuwe stemme te ontdek. Nuut dan as nog nooit
voorheen gehoor of gelees nie. Van hierdie bundel herken ek byvoorbeeld Marthé
McLoud, Anton Döckel en Franco Colin se name.
Watter tendense en temas tref ’n
mens in hierdie bundel aan?
Verlange en stilte:
Tematies is daar verlange na die
heimat, aangrypend vertolk deur Donnay Torr (“Verlange het nie ’n GPS nie ...”,
46) waar sy vanuit Sydney as vryskut werk. Haar gedigte is vars, omdat sy in
die bevryde Australiese wêreld kan terugkyk op Afrikaans. Haar gedig oor die
klitoris “’n Halfduim ekstra”, 44) is heerlik speels en lekker. Die klitoris is
nie meer 'n klein penis nie, maar eerder ’n omgekeerde V-formasie met twee “arms”.
’n Digter met ’n melancholiese aanslag en skerp beelde.
Marthé McLoud
Die liggaam as teks: betreding
Lyflikheid, liggaamlikheid,
betreding kom aan bod in Marthé Mc Loud se pynlik herinneringsverse wat ’n mens
juis tref in die onderstelling eerder as te veel uitsegging. In “Biologieklas”
(130) word seksuele ontwaking subtiel beskryf met die breek van ’n fles met
flitsende tong van ’n slang ...
“Terugblik” (134) waar die
moeder haarself as “geknoeide breiwerk sonder ’n patroon” sien bly lank in die
gemoed draal.
Elodi Troskie
Elodi Troskie is net negentien
jaar oud, maar sy skryf met ’n vaste hand:
dis 2017 en almal dra chokers
daar is meisies in my klas wat
nog
nooit iemand gesoen het nie en
daar is
meisies wat al kinders het en ek
ken ouens
met sleeve tattoos en ander ouens
wat te bang is
om gaatjies in hul ore te skiet
en voor my sit
’n kringleier van die kerk en
agter my
sit iemand wat haarself naweke ’n
paaldanser
noem (omdat sy wil of omdat
sy moet – dit betaal darem haar
huur)
en sy lyk altyd so gelukkig want
dis 2017 en
almal dra chokers
alles is okay solank jy dit kan
regkry om kuns te maak
uit ’n droë maandagoggend dis
2017
en as iemand oor ’n honderd jaar
’n foto
van ons moet sien sal hulle geen
idee hê waarmee ons besig is nie
en ek wonder of hulle my
instagram-foto
van ’n filterkoffie so romanties
sal vind soos ek
oor ’n verbleikte foto uit die
1950’s voel
en of hulle net sal weet dat als
okay is
want dis maandag en ek dra
my nuwe choker en sit langs
die ou met die spul tattoos en
my oor brand want
ek het nog ’n gaatjie laat
inskiet
Sy registreer in haar gedigte
pyn, verlange en onvervuldheid. Sy is die waarnemer van haar ouers se
verhouding met die wete dat die pa wat geld tel, die een is wie se voorletters
sy vind in Groot Verseboek, eerder as
die kunssinnige moeder.
Wanneer ’n mens hierdie
bloemlesing lees, raak ’n mens bewus van ontnugtering op soveel vlakke, van die
gesin wat gebroke is, van drome wat aan skerwe lê. Onvervulling/teleurstelling
is immers die digkuns se sterkste dryfvere.
Intertekste:
Vele van hierdie digters tree
met die kanon in gesprek. Digters soos George Weideman en Riël Franzsen (Narokkong) word by die naam genoem.
Groot Verseboek staan
opgeskryf in hierdie antologie.
Trudie Coetzee
Trudie Coetzee se “Ek is”
(161) wals met Antjie Krog en Loftus
Marais se woede-verse.
Franco Colin se vers handel oor
Jean-Michel Basquiat se Untitled (Skull)
van 1981. Amerikaanse punk of anti-kultuur, is deur hierdie graffiti kunstenaar
verhef tot ’n erkende kunsvorm. Die hype rondom sy werk het waarskynlik gelei
tot sy dwelmoordosis in 1988. In “Kopkring” word die gesprek met Picasso
uitgewys en word hy inderdaad gesien as ’n “gekreoliseerde verbeelding”. Die
gedig eindig met ’n sterk slot:
Kykleser: hier moet jy kophou
in die oogpoëtiek se kopkring
(82).
’n Skildery van hierdie
kunstenaar het vir meer as $110 miljoen verkoop.
Die besondere gedig analiseer
die harlaboerla of rumoer rondom kuns (van die Venus van Villendorf tot by
Picasso en Warhol) wat dikwels niks met die werklikheid te make het nie.
Gedigte en skilderye ontspruit
uit ’n “skepkring” van ander kunstenaars en tradisies en die leser moet al
hierdie gesprekke raaklees.
Erentia Bedeker
Erentia Bedeker woeker slim met
intertekste in die gedig “Hart van Orkenise” (75) waar sy in gesprek tree met
Apollinaire. Landskap word oopgemaak om die “fantoompyne van begeerte” aan die leser
oor te dra.
Sy skryf:
Vanaand sal ek die aandster
teen my mond smoor
en die tuin alleen natlei (78)
Anton Döckel speel in op Van Wyk
Louw se “Ars poetica” in ’n pragvers oor sy ma se vingers (“Ma se vingers”,
30). Inderdaad, van watter Louws was hy, artikuleer die ma se onbegrip oor wat
die digter impliseer.
Annami Mailovich
“skaamparadys” (25) van Annami
Mailovich aktiveer en ironiseer Jan Rabie se kaalkoppe in ’n aweregse
liefdesgedig.
Ekfrastiese verse:
Jaco van der Merwe skryf verse
wat inspeel op foto’s (geneem deur Wikus de Wet). Onthutsende gedigte waar die
foto ’n disjunksie vorm tussen die praatvers met sy assosiasies van brannas tot
ref. En ’n analise van die “sterflikheidsvibe” (107). Van Facebook tot die
werklikheid tot die foto en terug. Verse wat vrae vra oor politiek en
representasie. Ironies. Snaaks. Vervreemdend. Van oog vir oog tot noot vir
noot; ink vir jok, lees ons.
Remona Voges
Remona Voges tree in gesprek met
Frida Kahlo wat nuwe wendings gee aan hierdie kunstenaar se werk.
Standaard-Afrikaans en talle ander vorme van Afrikaans soos Kaaps of die
insmokkel van Engelse woorde:
Churchill Naudé se “onse vaders”
(38) ondermyn standaard-Afrikaans:
onse vaders wat soe syp
oppie hoekkie wat soe syp
oppie boekkie wat wil man raak
...
Churchill Naudé
Die digter is ’n kletsrymer van
die Kaapse vlakte en sy debuutalbum heet Kroeskop
vol geraas. Hy het ook saam met Anton Goosen ’n nuwe weergawe gemaak van “Boy
van die suburbs”.
Die gedigte lewer sosiale
kommentaar.
Vrye verse en praatverse:
Ons vind hier ’n aansluiting by
die loslitvers, die praatvers, die assosiatiewe vers eerder as die vormvaste
gedig. Elmarie Viljoen-Massyn skryf wel haikoes, ofskoon dit nie rasegte
Japannese haikoes is nie.
Ryan Pedro se “as kanye ’n
digter was” (159) is ’n vers vir die verhoog. Die digter wonder:
die kanon
en waarom die swart afrikaanse
digter dit steeds met ’n valhelm moet betree;
Die gedig vra inderdaad vrae oor
Kaaps wat “mainstream” geraak het. Ronelda Kamfer, Nathan Trantraal, Jolyn
Phillips, e.a. het die kanon betree en vir ewig verander.
Ryan Pedro spot egter met die
idee dat die “bad boy” deel word van die “VIP-section” en so ware impak
verloor.
Sosiale media:
Facebook, Instagram en wat nog
het deel geword van die digterlike onbewuste. Die “prisonhouse of language”
(Fredric Jameson) word oopgeskarnier deur sosiale media.
“Inbraak” (123) van Marcel
Spaumer word op ’n ironiese manier ook ’n kommentaar op die taalinbraak. Ingrid
Penzhorn bekyk dit in “Antropomorfiseer” (101).
Annie Gallagher se “vlerksleep
2.0” (15) wys hoe emoji’s ons digkuns binnegedring het. Dus begeer ons al hoe
meer grafies!
Marcel Spaumer
Plaasmoorde en terrorisme
aanvalle word gebruik as beelde van die Unheimlichkeit wat die jong mens beleef
soos in Marcel Spaumer se “’n nag ontwrig” (121).
’n nag ontwrig
gisteraand sewe gelyktydige
aanvalle noord van my oos van my
jy
het my eerste gesoen
vyftien minute se doodskote
omdat ek jou die minste verwag
het
die knal: jou hand in myne
jou oë jaag my lyf se inwoners
na skuilplek-soek.
’n noodtoestand deur die kop
gewek hier teen my
bors ’n handgranaat hartklop
in die donker my ribbes tralie
oop toe oop.
la ville de l’amour is jy nie.
lyfskoot kopskoot doodskoot
oral bloeiselreën skrapnel
die Eiffel staan.
Binne / buite:
Die tradisoneel stemlose het
stemhebbend geraak. Yabadaka Shamah skryf vanuit Mamelodi as digter en musikant
in ’n amper outydse Afrikaans!
Naudé Kritzinger is ’n
predikant, in Pretoria, en hy skryf met ’n “hakkeltong” oor ongeregtighede.
So gelees, is beide hierdie
digters outsiders, wat kommentaar lewer op ’n sisteem van onreg.
Johan Jack Smith
Nostalgie en verloopte drome:
Daar is al dikwels opgemerk dat die
letterkunde iets van ’n tydsgees verraai, omdat gedigte meer vertolk as wat ons
as lesers besef.
Johan Jack Smith kyk helder
terug in “Intermission” (114) na die karwrakke vol geeste.
Ingrid Penzhorn se onthutsende “Kougom
gekou” (99) vang iets van hierdie displacement op.
Hannes Visser © Marlene Malan
Hannes Visser se gedigte ruk aan
die keel. Jeugherinneringe - in ’n soort dagboekvorm aangebied - neem die leser
deur die onthou-tog van ’n pynlike jeug; helder vertel in digvorm met die
emosies in beheer. Die sirkelgang illustreer die beheer wat die spreker het oor
sy jeug: eers kap pa ’n bordjie in; dan ma. Min woorde - trefkrag.
Elna van Niekerk se verse
artikuleer eweneens verwonding. Stilte. Ellende.
Die pragtige Sisiphus-vers dra
die splinters in die handpalm ... (“klip, 64).
“Melk” (54) van Elmarie
Viljoen-Massyn is gelaai met sub-teks. Daar is ’n slim toespeling op die
ontvoerde kinders wat Joey Haarhoff en Gert van Rooyen in 1988 ontvoer en
vermoor het. Daardie oom wat soos ’n ouderling lyk ...
III
Foute:
Riel (Franzen) word egter sonder
die umlaut geskryf in hierdie bundel. En die lettertipe verander skielik op
bladsy 156 - 159. Was die gedig te lank? Op bladsy 174 staan Bloemfoentein in plaas van Bloemfontein.
IV
’n Mens sou nou al ’n studie kon
onderneem oor die verskillende edisies van Nuwe
stemme. Kyk byvoorbeeld na nommer 2 met Petra Müller en Nèlleke de Jager -
dan sien ons hoe die tyd verander het.
Hier staan ’n hele paar digters
opgeneem met belofte. Maar net die tyd sal leer wie ’n solo-bundel sal
publiseer.
Nuwe stemme 6 ontgin tendense en temas verder
wat reeds bekend is in Afrikaans.
Daar staan ’n hele paar gedigte
wat werklik besonders is.