Essay | Eben Venter - Groen soos die hemel daarbo: 'n paar kanttekeninge (2017)

Eben Venter - Groen soos die hemel daarbo. Tafelberg, 2017. ISBN: 9780624082613

I

Hierdie roman word bemark as ‘n vreeslose verkenning van moderne seksualiteit, intimiteit, en identiteit. En sopas bied ek dit aan in genderkursus vir my voorgraadse studente teenoor die vroulike identiteit wat Gerda Taljaard ontgin in haar roman Die laksman se dogter (Penguin).

Op die agterflap word die titel van die Venter roman verduidelik: Luhlaza okwesibhakabhaka b.nw. blou; (lett.) groen soos die hemel daarbo.

In die openingstoneel staan daar: “Bokant ons sprei die Oos-Kaapse hemel geskroeide ylblou” (5). Op bladsy 208 word die groen van die hemel verduidelik: Xhosa het nie ‘n woord vir blou nie.

“Dis iets wat jy nie kan sê hoe dit is. Dis altyd daarbo bokant ons. Miskien dink jy jy kan daaraan vat, maar jy kan nie.”“Soos seks, bedoel jy? Sê vir my wat dit is, hoe dit is – ek kan en ek kan nie. Ek kan nooit heeltemal my vinger daarop lê nie. So?”Hy kyk na my, vat ‘n sluk uit die blikbeker.”Ek verstaan nie nou.”

En die leser bly regdeur die roman nadink oor die verskil tussen groen / blou en wat die titel impliseer.

Roland Barthes se jouissance, die onvermoë om die seksuele plesier te besê, kom aan bod, soos opgeskryf in The pleasure of the text, gepubliseer deur Hill and Wang, New York in 1973/ 1975.

Barthes se siening van die verskil tussen plesier en jouissance, tussen dit wat jy kan verwoord en die on-verwoordbare, loop regdeur die roman. Die jouissance/plesier word teen die Orde van die Patriargie geplaas, daardie onsigbare Orde wat vir Lacan op die Reële vlak alles beheer.

II

Simon se ondersoek na seks word verbind met sy herinneringe aan die patriargale verlede. Sy pa is ‘n beesboer en sy eerste seksuele voorligting word via twee parende beeste verduidelik.

Hierna beleef die leser Simon se seksuele ervarings waarvan die passasies in Tokio en Turkye hierdie leser vir ewig sal bybly.

Venter skryf konkreet en helder oor seks en die Orde van die Patriargie word ondersoek:

En dít het ook by my vasgesteek: daai geswolle bul. Sy riempiel, was al hoe ek die dik ding kon beskrywe. Dis wat ons het en die koei nie. Dit word snaaks. Na hy gesê het wat hy gesê het, kon die bul my pa ook nie meer skeel nie. Dis ek wat bly kyk het hoe die bul homself uittrek, sy kop laag hang en so in slow motion swaai, klaar, hy was klaar met sy besigheid, en wegstap van die trop sonder om eers om te kyk. Toe stop hy, lek sy flank met daai breë dik tong van hom en piets-piets met sy stert, en sy dinges trek stadigaan binne die skede weg. Hy sak weer sy kop en draai ’n karoobossie af, die klein ronde bossie net ’n raps hoër as sy hoewe, en lekker gekerrie na die somerreën.My pa het nie weer oor die ding van paar gepraat nie, niks daarop uitgebrei, nie eens ’n bietjie advies nie. Nooit, ooit weer nie. Daardie middag terwyl ons aangestap het op die vasgestampte grondwal en later begin afsak en suid gehou het, met die koppies nou aan die eenkant, en deur ’n klofie van waar die huis en werf en die buitegeboue begin uitsteek het, al daardie pad kon ek nie die ding wat hy oor die bul en die koei gesê het, uit my kop kry nie. En hoe dit maar net dieselfde by ons is nie.Jare later, so lank as dit my gevat het om lekker in my vel rond te loop en in te val by ’n kamer vol kaal mans, sê so ’n stuk of tien, en eenhonderd persent gemaklik daarmee te wees, wel, byna, het ek weer daardie middag saam met my pa op die vasgestampte grondwal onthou. (Du Toitskloof | LitNet Eerste Slukkie/ Groen soos die hemel daarbo deur Eben Venter | LitNet. Besoek 13 September 2017).

III

Simon besoek ‘n sielkundige, dr. Jo Spiteri, ten einde sy identiteit en sy ambivalensie oor sy verlede te probeer begryp. Hier word dan etlike sleutels vir die leser gegee om Simon se stryd te probeer begryp. Diogenes Laertius wat sy seksuele aptyt op die agora gestil het, is 'n sleutel. Hierdie tersyde is dan van toepassing op die roman waar die vertellende karakter of fokalisator sy seksuele ervarings in ‘n boek (op die markplein) uitstal.

Sy terapeut ervaar hom as ‘n uitdaging; nes die leser wat al die verwysings – ook na Michel Foucault – moet interpreteer. Die leser kry ook ‘n glimps in die seksuele ontmoetings en fantasieë van die terapeut. Sy onthou onder andere ‘n onvleiende lig op haar liggaam (nie lyf nie) in die affêre met Bennie (73). Hierdie terapeut word soms emosioneel verbrysel deur haar kliënte. Sy bely ook dat sy met beslistheid kan sê dat die smaak van die kop van die penis vir gay mans anders is as vir háár.

Dit val binne ‘n ander orde as haar vroulike ervaring … (74) Die verhouding met die moeder behoef eweneens ondersoek. Moeders en gay-seuns. Hier is eweneens ambivalensie opvallend.

Die verhouding tussen Jo Spiteri en Simon is kompleks. Daar is ‘n telefoniese afsegging wat vir die terapeut pynlik is. Deur Simon het sy haar eie identiteit ontgin.

In die slottoneel sit sy lipstiffie aan voor ‘n vollengte spieël. En dit is uiteraard ‘n belangrike kode vir die lees van die roman hoe twee karakters spieëls word van mekaar. Met die leser wat moet besluit wát in Simon losgekom het. Dit het te make met die Lacaniaanse nosie van die analis en analisant wat voortdurend rolle ruil.

Jacques Lacan skryf hieroor in Écrits - a selection. Vertaal deur Alan Sheridan. Tavistock, Londen. 1966/1977.

Beide analis en analisant is parlêtres (pratende objekte) en die onbewuste moet gelees word as 'n sluiting tussen die twee. Lacan verwys ook na die manqué à être wat aan die basis van betekenisgewing lê, die gevoel dat iets ontbreek en hierom moet die ego altyd uitbeweeg en na sin soek buite sigself. Die ego is egter vasgevang in 'n doolhof van spieëls oftewel méconnaissance. Die ego voel sig vasgekeer in 'n konstruksie wat as bevreemdend ervaar word. Lacan se beskouing van ego-formasie sien gender as 'n konstruksie.

Die onbewuste is die begeerte tot die Ander, en, die onbewuste is gestruktureer soos 'n taal. Dieselfde geld die romanteks wat begrip eis van die leser waar die skrywende subjek buite 'n landsgrens skryf oor sy jeug, oor sy herinneringe en seksuele identiteit.

IV

Die buiteblad en aanwysings is 'n parateks.

Venter gee vir sy speurende leser wenke in die nawoord (“Erkennings”):

Ek het aangehaal, geparafraseer en vrylik van idees gebruik gemaak uit dievolgende:Chekhov, Anton. The Party and other stories. New York: Harper Collins, 2006.Coetzee, J.M. and Kurtz, Arabella. The Good Story. Exchanges on truth, fiction and psychotherapy. Londen: Harvill Secker, 2015.
Dostoyevsky, Fyodor. The Idiot. Harmondsworth: Penguin Books, 1973, p. 258.Foucault, M. The Will to Knowledge. The History of Sexuality Vol I. Londen:Penguin Books, 1998.Foucault, M. The Use of Pleasure. The History of Sexuality Vol II. Londen: Penguin Books, 1987.Miller, James. The Passion of Michel Foucault. Londen: Harper Collins, 1993.Poe, Edgar Allan. The Tell-Tale Heart in The World’s Thousand Best Stories. Londen: The Educational Book Co Ltd, vol xiii. Geen datum, p. 660.Sacks, Oliver. Hallucinations. Londen: Picador, 2013.

Ikone soos Elizabeth Taylor en tekste Who's afraid of Virginia Woolf, The Bold and the Beautiful, o.a. word verdere merkers vir die wisselwerking tussen interteks en sub-teks.

Foucault se omstrede cruising in saunas in Los Angeles aktiveer weer ‘n hele komplekse debat rondom gay-saunas (Gay bathhouse - Wikipedia. Besoek 30 Augustus 2017).

Ook die verskil tussen die sibaritiese Foucault en die ordende filosoof van die geskiedenis van seksualiteit en die betekenis van tronke in 'n gemeenskap, is al baie geskryf.

In 1980 by Pantheon-boeke verskyn Herculine Barbin - waarvoor Foucault 'n voorwoord skryf vir die Engelse uitgawe. Ek het indertyd my hardeband-uitgawe gekoop by Marcus de Jong in sy argief van 'n boekwinkel.

Foucault het op hierdie memoirs afgekom ten tyde van sy navorsing oor die geskiedenis van seksualiteit.

Herculine Barbin, gebore in 1838 as 'n vrou. Sy raak verlief op 'n vrou en in 1860 word sy gedwing om van geslag te verander weens 'n hofbevel. Camille/ Abel is egter ontuis in die nuwe identiteit en pleeg in 1868 selfdood (Herculine Barbin/ Being the Recently Discovered Memoirs of a Nineteenth-century French Hermaphrodite. Besoek 12 September 2017).

Gender Trouble: Feminism and the Subversion of Identity (1990) van Judith Butler sien gender as 'n "improvised performance". As gender "scripted, rehearsed and performed" is, word die leser van Venter se roman deurgaans bewus van die verskille tussen mans en vroue.

Die besoek aan die shrink - vol intellektuele besinnings via ou Griese filosowe en Foucault - beklemtoon dat ons genderkonstruksie inderdaad 'n teks vol aanwysings is. Wie is die regisseur van hierdie teks?

Die vader inderdaad. Die patriargie. Hierom dan dat die teks begin met die vader se seksuele leiding. 'n Uitstekende inleiding (tot die drama wat volg) om Simon se ervarings te verduidelik of omlyn.

Hoekom besoek hy 'n vrou as terapeut?

Is sy eintlik die vrou wat hy sou wou wees?

Is sy 'n man in drag? 'n Mens dink hier aan Marjorie Garber se Vested interests: Cross-Dressing and Cultural Anxiety wat in 1992 by Routledge verskyn het.

Dink sy soos 'n vrou?

Is sy 'n fantasie van 'n gay-man wat die vrou in homself so projekteer?

Hoekom is haar naam Jo, immers 'n gender-neutrale term, nie waar nie?

V

‘n Ander belangrike gesprek wat geaktiveer word is die gesprek tussen letterkundige tekste en psigoterapie (vide Coetzee en Kurtz) en natuurlik ‘n teks wat in my genderkursus ter sprake kom:

Byatt, A.S. & Sodré, Ignês: Imagining characters. Six conversations about women writers (red. Rebecca Swift). Vintage, Random House, Londen. 1995.  

VI

‘n Boek wat soveel kwessies ontgin en oopmaak, is ‘n belangrike teks.

© Joan Hambidge