I
Op Saterdagaand lees ek op
Versindaba dat Die mooiste Afrikaanse Christelike gedigte (Lux Verbi)
deur Cas Vos saamgestel is. Boonop word my van as Hambridge aangegee en die
webpamflet weet te vertelle dat daar ook nuwe verse spesiaal vir die bloemlesing geskryf is.
Maar behalwe nou vir die rare
naamvergissing (wat die uitgewer Lux Verbi wel regstel op die
advertensiebiljet na 'n foonoproep), is die eintlike kwessie dat ek vir die
eerste keer van die bloemlesing te hore kom op die Versindaba webruimte. In al die dertig
jaar plus wat ek by NB publiseer, was daar nog altyd die hoflikheidsgebaar om
toestemming van skrywers te vra. (Skrywerskontrakte bepaal dat die uitgewer tekste in ander publikasies mag oordruk sonder toestemming van die skrywers, en Lux Verbi is deel van NB.)
Vir Die mooiste Afrikaanse
liefdesgedigte met Fanie Olivier as samesteller, het digters ‘n brief ontvang. Vir
skoolboeke altyd ‘n e-pos. Wanneer kleiner uitgewers my nader, veral vir
skoolboeke, gee ek graag toestemming. Sonder betaling.
Soos my vriend Werner altoos
Robert Graves aanhaal: “There's no money in poetry, but there's no poetry in money, either.”
Lux Verbi se terugkrabbeling
dat digters betaal sal word, is nie my hoofbeswaar nie.
'n Digter bestuur sy of haar
werk. Jy het - volgens my - die reg om te weet dat jou gedigte
"gebruik" gaan word. 'n Gedig binne bundelverband het 'n ander
betekenis as wanneer dit opgeneem word in 'n Lux Verbi-bloemlesing.
Die titel was glo eers Die
mooiste Afrikaanse geestelike gedigte wat waarskynlik minder problematies
is as die huidige titel, Die mooiste Afrikaanse Christelike gedigte. En daar is, soos ons weet, 'n groot
verskil tussen Christelik en geestelik.
Die nuwe titel maak opnames van
M.M. Walters, Wilma Stockenström en Daniel Hugo problematies. Laasgenoemde bely
op Versindaba dat hy ja gesê het vir opname onder die vroeër titel met ‘n geestelike inslag,
maar nie Christelik nie. Hy skryf:
Ek het gedigte tot hierdie bloemlesing bygedra toe die werkstitel nog was: “Die mooiste Geestelike gedigte in Afrikaans”. By publikasie blyk dit nou dat die “Geestelik” in “Christelik” verander is. Ek voel mislei deur die samesteller en uitgewer, aangesien ek myself beslis nie as ‘n Christelike digter beskou nie. (Nuwe publikasie/ Die mooiste Afrikaanse Christelike gedigte Bloemlesing. Besoek 24 Augustus 2017).
II
Wat sake verder kompliseer, is
wanneer 'n mens Cas Vos se Voorwoord lees. (En nota bene, N.P. van Wyk Louw word in
die register onder Van Wyk Louw geplaas en nie onder Louw nie. Maar dit net tersyde.) Vos verwys na Orhan Pamuk se bekende “My father’s suitcase” (2007),
sy Nobellesing, om sy keuse te regverdig as "Landskap van die reis".
Pamuk se uiters komplekse voordrag verloor hier resonansie. (Orhan Pamuk - Nobel Lecture/ My Father´s Suitcase. Besoek 24 Augustus 2017).
Vos se uitasem-voorwoord is so
aanvegbaar dat 'n mens nie weet waar om te begin nie. Hoe enige kundige leser
Wilma Stockenström se “Die ballade van die bitterarm dood” en “So ook maar
maaksel” as Christelik kan lees, is verbysterend. M.M. Walters, I kid you not,
staan ook hier!
D.J. Opperman se “Paddas” is
eweneens opgeneem: Ek haal Vos daaroor aan:
D.J. Opperman se voortreflike gedig 'Paddas' handel oor die plae in Egipte: meer spesifiek, oor die stortvloed reën wat die 'tortels van die modder' oral laat toeslaan, van sloot tot kombuis. Hulle staan in God se diens om sy volk te bevry. Daarom roep hulle 'op Hom die groot hosannas'.
Olga Kirsch se opname word
verdedig, o.a., omdat die Ou Testament ook ‘n boek vir en van die Christen is
(17). Hoe klop dit egter met die titel van die bloemlesing?
En skryf hy verder: al is al die
gedigte nie streng gesproke Christelik nie, is dit weldeeglik versoenbaar met
Christelike oortuigings.
Die feit dat Pasolini ‘n film
oor Jesus gemaak het, maak nog lank nie van hom ’n Christen nie,
Ons Boeddhis Breytenbach staan
ook in die inleiding (al is daar nie 'n gedig opgeneem nie), soos ook Ernst van
Heerden se siektevers “Aan die verhuisingsmanne”.
Die finale gevoel wat hierdie
bundel laat, is dat die samesteller enigiets in hierdie groot soetkys sal
insmyt. Van 'n tandeborsel tot sunlight-seep. Ou klere tot nuwes. Lina Spies en
Loftus Marais.
“Op ons reis is ons nie alleen
nie. God is met ons op pad na die nuwe Jerusalem”, skryf hy.
Gaan plaas hierdie bloemlesing
neffens C.J.M. Nienaber en M. Nienaber-Luitingh se Die braambos brand
(1987) en F.I. J. van Rensburg se Jubilate! Loofgedigte in Afrikaans
(1995) en dan wonder ‘n mens oor die doelstelling van hierdie antologie.
Is daar werklik kundig gelees en
nagedink?
Bernard Odendaal en Marlies
Taljard het van raad bedien. Het hulle die finale manuskrip gesien? En die nota
van die uitgewer dat hulle probeer het om almal op te spoor, maar dit was nie
moontlik nie? In die dae van e-pos, Facebook en telefone?
Ek is tans besig met 'n
bloemlesing Vreemde liefde oor lesbiese verse en ek dink ek gaan een van
Cas Vos se verse opneem. Uiteraard sonder toestemming. So laat ons nie
jakkalsdraaie gooi of vosserig raak nie, 'n Christelike gedig is nie net sommer
'n gedig wat geloof aanspreek of dit kritiseer nie.
En om te kumbaya met komplimente
soos "voortreflik" help gewis nie om 'n slordige, oorhaastige keuse te regverdig
nie.
Marga Stoffer, NB se uitgewersbestuurder, reageer namens Lux Verbi:
N.a.v. die kwessie oor
toestemming: Sommige digters is genader om toestemming te verleen, maar ons het
nie vir almal toestemming gevra nie. Soos Joan noem, is dit nie ’n vereiste nie
maar ’n hoflikheidsgebaar om dit te doen in die gevalle waar NB (waarvan Lux
Verbi deel is) die regte bestuur.
Ek vra dus om verskoning dat ons
nie vir almal toestemming gevra het nie. En ja, ten spyte van e-pos, Facebook
en selfone was daar inderdaad enkele digters en/of digters se erfgename wat ons
nie kon bereik nie of van wie ons geen reaksie ontvang het nie.
Ek is reeds in Rapport aangehaal
oor die titelverandering en herhaal: Die werkstitel was aanvanklik Die mooiste
Afrikaanse Christelike gedigte, ons het ’n ruk lank met die werkstitel Die
mooiste geestelike gedigte in Afrikaans gewerk, en toe het ons teruggegaan na
die oorspronklike titel.
Lux Verbi (met sy lang en trotse
tradisie as Christelike uitgewer) het beslis nooit beplan om enigiemand met ’n
slapriem te vang om teen hulle sin in ’n Christelike werk opgeneem te word nie.
Dit is, dink ek, relevant om op
rekord te stel dat twee letterkundiges die finale samestelling noukeurig
beoordeel het. Hulle het ook verdere gedigte voorgestel en dié gedigte is toe
inderdaad ook in die bloemlesing opgeneem.
© Joan Hambidge
(Hierdie rubriek word geplaas met vriendelike vergunning van Beeld)