‘n Nota by Debbie Loots se 'Split' (2015)

‘n Nota by Debbie Loots se Split

Queillerie, Kaapstad. 2015, ISBN 978 0 7958 0096 6plo

I

Nou onlangs lees ek toevallig ‘n Rooi Rose en ‘n voormalige redaktrise van ‘n vrouetydskrif begryp Simone de Beauvoir se dictum verkeerd. Sy approprieer “jy word nie ‘n vrou gebore nie, maar een gemaak” as ‘n positiewe stelling dat jy met lipstiek en wat nog verbeter kan word!

De Beauvoir het gemeen vroue is die “tweede seks”, dus onderdanig aan die manlike orde.

Op die voorblad van Debbie Loots se roman Split loof Marita van der Vyver dit as ‘n vars nuwe stem om oor opgewonde te raak. Op die agterblad staan Anchien Troskie se woorde: “Lekker gebeurtenisryk, met karakters wat in jou hart kruip – ek het heerlik gelees!”

Hierdie twee shouts (oftewel die blakertekste) laat ‘n mens nadink oor Marita van der Vyver se Griet skryf ‘n sprokie (1992) wat destyds opslae gemaak het. Die sukses het uitgewershuis onverwags betrap het en die boek het met die volk gepraat. ‘n Seksuele rewolusie vir die Afrikaanse leser, gekonfronteer met lyflikheid – selfs vergelyk met Fear of flying (1972) van Erica Jong. Troskie is weer in die nuus - haar roman, Ek, Anna (2005) is verfilm en bekyk die grinterige arena van kindermolestering en agentskap. Die volwasse Anna praat uit en kom so tot heling.

Waar plaas dit Debbie Loots tussen hierdie twee skrywers, en meer spesifiek, vroueskrywers? Op die agterblad staan daar: “Terwyl verpleegster Vera se huwelik aan die verbrokkel is, knoop sy ‘n verhouding met haar buurman en lees verbode seks-boeke ...”  Noem die woord verbode en Afrikaanse lesers is daar. Sopas het die appèl teen die 18-perk op die film Ek, Anna geslaag. Griet skryf ‘n sprokie is indertyd juis bemark rondom die verbode vrugte en grensoorskrydende aard van die teks - wat vandag maar mak lyk, veral teen Jong se Fear of flying oor die zipless fuck, zipless soos in vryheid, vroulike orgasme en wat nog.

En wat lees sy?

Wat vroue in tekste lees, is ‘n kortpad om hul psiges te begryp. Dit het Nabokof vir ons uitgewys in sy beroemde Cornell-lesings gepubliseer in die tagtigerjare: beide Madame Bovary en Anna Karenina se lewenslot word bepaal deur die populistiese tekste wat hulle gelees het.

Op bladsy 43 verneem ons Vera lees Nancy Friday. Nie alleen lees sy dit nie, maar sy lees dit ook voor aan die minnaar: ”Simon se kop beweeg op en af met die deining van haar maag terwyl sy vir hom uit die Nancy Friday lees. Sy hand flap sy pap penis heen en weer. Hy luister, oë op die plafon. Hy geniet die stories, sy kan sien, en sy is bly toe hy harder aan sy penis begin trek”.

Die vrou is dus in beheer danksy die bevrydende teks wat haar fantasie weergee ...

II

Wat is die funksie van Nancy Friday in hierdie teks? Watter kortpad neem die outeur hier? Wat word ingesmokkel, by wyse van spreke?

Friday se My secret garden en Forbidden flowers (1975) gee die geheime fantasie-lewe van die vrou weer, een wat stilgemaak word deur die patriargie. In Loots se roman is swangerskap eweneens een van die temas wat ontgin word. Hiermee word die vrou verbind aan die man en is sy afhanklik van hom.

Swangerskap, aborsie, voorbehoedmiddels word deeglik onder die loep geneem, nes die sogenaamde “ongehude moederskap”.

My secret garden (1973) is ‘n teks met onderhoude waarin vroue hul seksuele fantasieë verklap. Hierdie teks het uiterse omstrede reaksies tot gevolg gehad. Friday is onder meer daarvan beskuldig dat sy sélf die fantasieë uitgedink het en binne sekere feministiese kringe is sy as on-feministies afgemaak. Vandag weet ons daar is nie iets soos die feminisme nie; eerder feminismes, te wete verskillende vergestaltings van vrou-wees. En dit is waarop Stanley Kubrik fokus in Eyes wide shut (1999): die fantasie van die vrou wat die man probeer troef.

Is dit tog nie ironies dat Tom Cruise en Nicole Kidman se huwelik na hierdie film verby is nie? Het dit iets te make gehad oor die betreding van die fantasie?

Een van haar tekste wat die blywende indruk op my jong gemoed gemaak het, is My mother, my self (1977) met die subtitel: The daughter’s search for identity.

Volgens Friday ontglip die jong vrou die mag van haar moeder vir ‘n kort periode: wanneer sy die huis verlaat na skool. Die oomblik wanneer sy trou en kinders kry, word sy al hoe méér soos haar moeder.

III

“Let us look at the web and not the spider,” het Nabokof opgemerk oor Dickens. Hoe tekste met mekaar in gesprek tree, bly ‘n fassinerende proses.

En dit is wat Roland Barthes die doxa van die teks genoem het. Al is die stories voorspelbaar en nie genoegsaam ontgin nie, is die ideologie van vroue se smagting na (seksuele) bevryding en agentskap presies dit wat hierdie leser in hierdie tekste vind; tekste wat vérby die middelmoot-dimensie beweeg.

En of vroue al meer bevryd geraak het, blyk nie die geval te wees nie. Dit bly dieselfde misverstande en gevegte binne die heteronormatiewe domein.

Dalk omdat die fantasieë verskil?

Lien se vertelling onder andere oor ‘n lesbiese tante met begrip, gee agentskap aan die jonger vrou.

‘n Mens sou ook die politieke dimensie van die roman kon ondersoek, maar die genderaspek het my geïnteresseer.

© Joan Hambidge