Virginia: Wie is bang? Who's afraid?

 

I

Wie’s bang vir Virginia Woolf?

Sandra Prinsloo, Marius Weyers, Greta Pietersen & Wessel Pretorius.

Regisseur: Christiaan Olwagen. Vertaling: Saartjie Botha

Edward Albee se swart komedie Who’s afraid of Virginia Woolf? is bitterswart komedie. In Christiaan Olwagen se produksie – gebaseer op ‘n puik vertaling van Saartjie Botha –is die spieëlteks van kardinale belang. Albee / Mike Nichols se 1966 film staan teenoor Olwagen / Botha. Liz Taylor staan teenoor Sandra Prinsloo in ‘n kragtige vertolking van die grensoorskrydende Martha. Weyers teenoor Richard Burton; George Segal versus Wessel Pretorius; Sandy Dennis en Greta Pietersen.

Greta Pietersen & Wessel Pretorius, KKNK 2015

En Afrikaans teenoor Engels; New England teenoor (dalk) Kaapstad.

Die middeljarige egpaar se huweliksprobleme wat rondom ‘n leuen gekonstrueer is, word afgespeel teen die jong egpaar wie se huwelik eweneens op ‘n fantoom gebaseer is. Hierom is die jonger vrou naar. Sy kots die hele tyd waarskynlik om te bevestig dat sy wél regtig swanger was. (En weens die baie doppe wat sy drink.) In die pynlike onthulling is haar waarheid eweneens ‘n verloëning van dit wat vertroulik moes bly.

Omdat Martha oortree het deur die geheim met die gaste te deel, neem George wraak en verskillende speletjies word deel van hierdie proses. Woord en wederwoord. Wraak en weerwraak. In ‘n speletjie wat heet “Jag die gaste”. Die ander: ”Verneder die gaste”.

Die veen of moeras van ‘n huwelik word in drie bedrywe afgeskil met die onskuldige teenspelers wat meedoen aan die dronkmansgesprekke.

Alles speel af teen ‘n “goed-beter-beste-besete”-tempo. Die valse sekuriteit van die akademiese bestaan word ontmasker. Die ivy word van die muur afgeruk, by wyse van spreke.

Uiteindelik word die kind, daardie verbeelde kind van George en Martha doodgemaak.

En Sandra Prinsloo as die vervalle, histeriese, dronk Martha laat jou glo dat die ysblokkies in hul drankies hul eie trane is.

Alle waarhede is relatief, weet ons. Soms word daar geslaan en ‘n mens sou die teks ook as ‘n boksgeveg kon beskryf. Almal veg met mekaar. Albee en Olwagen.

Prinsloo en Weyers. Soms loop ‘n akteur buite die verhoog om of van agter in om te bevestig dat die reëls van die geveg oortree gaan word.

Alles word om twee asse gebou. George (Weyers) is historikus;  Nick (Pretorius) is bioloog. Die een is oud; die ander jonk. Geskiedenis teenoor wetenskap.

En die liedjie is ‘n mantra. Want daar moet leuens vertel word om die vrees te besweer.

Waarvoor is hierdie mense bang?

En waarom bly hierdie drama na soveel jare steeds relevant?  Is die drama – soos vele kritici al geskryf het – ‘n allegorie?

Wat is waar? Wat is wolhaar? Dit is uitstekende ensemble-spel en ‘n mens sal eenvoudig nooit weer Albee kan lees of die filmweergawe kan kyk sónder om Sandra Prinsloo se diepgrondige vertolking van ‘n alkoholiese, seksueel-gefrustreerde middeljarige vrou te onthou nie. Dieselfde geld Weyers as ‘n fyn sadis en ‘n doktrinêre afgeremde akademikus wat die rektor moet beledig. Uit weerwraak.

En die twee jong spelers hou die pas vol teen die twee gedugte figure wat al soveel keer mekaar se teenspelers was. Prinsloo is energiek, histeries – en vervalle. Nogal ‘n uitdaging om teen haar natuurlike skoonheid in ‘n ou vervalle “tramp” te speel.

Die agtergrond is vol subteks. Die bokkoppe. Trofees sonder enige simboliese waarde sou ‘n mens kon opmerk.

Christiaan Olwagen © Nasief Manie

Olwagen het die uitmuntende talent om ‘n ou afgeleefde stuk vol nuwe betekenis en implikasie te laai. Dikwels met ‘n enkele vinjet of toespeling (soos in sy Die seemeeu van Tsjekof). Ons wag nou op sy interpretasie van Tennessee Williams se A streetcar named desire.

Hy begryp die taal van neurose. Die bitter grein van verspeelde kanse. En met die vertaling van Saartjie Botha kan ‘n mens ‘n ver pad loop.

(Hierdie resensie het in Die Burger verskyn. 30.8.2015)

II

By ‘n tweede besoek aan hierdie produksie het ander aspekte van die produksie onder my aandag gekom. Die verwysing na Bette Davis, ‘n ikoniese filmkarakter en die sterk genderrolle wat in die dramateks deur Albee belig word.

Die jong vrou word gesien as iemand sónder heupe en Martha se drinkgewoontes kom eweneens onder die loep. Sy drink aanvanklik “vroulike” drankies, maar later word dit skoon alkohol. Vroue in hierdie stuk word as negatiewe figure uitgebeeld. Martha bely ook aan die twee jongelinge hoe sy “per ongeluk” vir George geslaan het in ‘n boksgeveg en hom verneder het voor sy kollegas. Boks is eweneens ‘n manlike sportsoort en ook hier betree Martha die terrein van die manlike orde en verneder sy haar eggenoot met wie sy getrou het. Sy het hom dus gekies; nie hy vir haar nie. Sy is eweneens die dogter van die rektor wat haar posisie verder versterk in ‘n verhouding wat rondom magsbasisse wentel.

George se mislukte roman  wat tydens die Walpurgisnacht-toneel onthul word, word vertel asof dit ‘n verhaal is wat met iemand anders gebeur het … Martha weer bring dit terug na hom: die sogenaamde ongeluk en dood van die moeder blyk op George se lewe gebaseer te wees. In weerwraak teiken hy Honey en konstrueer ‘n verhaal oor haar lewe, sy tweede roman wat hy skryf. Dit berus op die transgressiewe belydenis van Nick wat vertel dat haar vader ‘n prediker was en deur mense uit te buit, ryk geword het. Sy is dus die metaforiese goue gans wat eiers lê …

Honey is die muis wat opgeblaas het en die munte wat uit haar vader se buik val, is ‘n metaforiese voorstelling van wat George gehoor het.

Die spieëlteks is dus hier van belang. Belydenis word telkens ‘n verhaal of storie wat as wapen gebruik word om mekaar by te kom.

Van jag die gasvrou, jag die gaste tot verneder die gasheer word daar  volgehou met ‘n sadistiese spel. Hierom is daar bloed (nie water) onder die brug en die trofees van diere teen die mure is ‘n ikoniese voorstelling van hierdie psigiese jagproses wat regdeur die teks beweeg.

In die derde bedryf lewer Prinsloo ‘n kragtige solo-vertoning en ‘n pynlike monoloog. Sy dans met George se baadjie om haar en ‘n bottel in die hand. Ofskoon George haar voortdurend veminder en reduseer tot ‘n misoes, is sy verbind aan hom. Hier lewer die dramaturg genderkommentaar op vroue se afhanklikheid van mans wat hul domineer en verminder. Die sogenaamde “abusive relationship” en vroue se afhanklikheid van eggenotes ten spyte van onreg aan hul gedoen, word ontmasker. Teenoor Martha (Prinsloo) se monoloog word die liturgie deur George (Weyers) geparodieer om die “riool van ‘n huwelik” finaal as uitsigloos voor te stel.

Die kyrie eleison (God wees ons genadig) betekenis niks. Daar bestaan geen genade meer nie.

Daar is geen metafisiese hoop nie. Daar is geen redding of bestaan buite hierdie verhouding nie en die simboliese doodmaak van die kind, bring geen redding of verlossing nie. Hierom Martha se slotwoorde dat sy bang is …

Dit is ook relevant dat die dramateks beweeg van ‘n Saterdag na ‘n Sondag, tradisioneel ‘n religieuse dag binne die Christelike orde.

Vir George, die mede-professor en sy verwoeste vrou, Martha is ook hierdie simboliese dag leeg.

Niks is soos wat dit moet of behoort te wees nie: George is net ‘n mede-professor; sy vrou is kinderloos; die histeriese Honey het ‘n aborsie gehad; Nick is impotent wanneer hy met Martha verkeer …

Die laaste speletjie, “Om die kind groot te maak”, word eweneens vernietig deur George se brutale moord op hom.

‘n Mens word eweneens bewus van Freud se Totem en taboe (1918) wanneer jy na hierdie teks kyk. Indien die reëls van die samelewing oortree word, is daar bestraffing en die bokkoppe teen die mure dui op die drie figure wat deur George geteiken is.

En ‘n mens sou ook die teks kon lees as ‘n volgehoue spanning tussen Id, ego en superego. Dit word in die dramateks ook so voorgestel: daar is ‘n sitkamer, daar word opbeweeg na die slaapkamer en teen die muur is daar bokkoppe.

Die riool van die huwelik is die onbewuste van ‘n grimmige dramaturg wat skerp en fel kommentaar lewer op die huwelik, kinders, erflatings – en veral die wetenskap se onvermoë om ons uiteindelik uit ons ellende te verlos. Ons is uitgelewer aan ons herinneringe, falinge, drome …

Freud se lessenaar © Elena Colman

III

Agter hierdie produksie is daar Edward Albee se teks en die beroemde filmteks met Elizabeth Taylor en Richard Burton, 'n egpaar wat self 'n stormagtige huweliksverhouding beleef het.

Die filmproduksie van Mike Nicols is 'n sterk bekroonde teks wat in 2013 as argivale bewaringsteks vereer is deur die National Film Registry in die VSA.

Dit is indertyd vir 13 Academy Awards genomineer, ook in die kategorie vir beste film en vir beste regisseur.

Liz Taylor en Sandy Dennis het onderskeidelik as beste aktrise en beste ondersteundende aktrise met die louere weggeloop en ironies genoeg verloor dit teen A man for all seasons, wat vandag na 'n verkeerde keuse lyk.

Bette Davis en James Mason was aanvanklik die eerste keuse vir die rolle van Martha en George vir Jack Warner. Taylor het ongeveer 13 kg opgetel vir die rol as die histeriese, dronk Martha.

Gehore was met die Broadway-produksie geskok deur die vloekende taal en in die film is "God damm you" verander na "screw you".

Die dramateks het net vier karakters, terwyl die film 'n man en vrou van die roadhouse ook gebruik wanneer die karakters die huis verlaat en na buite beweeg.

Die film het meer as $10 miljoen in 1966 verdien en bly steeds 'n klassieke film. En dit word in die filmgeskiedenis beskou as die een van die min films waarin die volledige rolverdeling genomineer is vir Oscars.

Die film is eweneens geparodieer deur Mad en die Benny Hill-show, 'n teken van die enorme impak van die teks.

III

En wie is Edward Albee?

Awards

•   1960: Drama Desk Award Vernon Rice Award: The Zoo Story

•   1963: Tony Award for Best Play: Who's Afraid of Virginia Woolf?

•   1967: Pulitzer Prize for Drama: A Delicate Balance

•   1975: Pulitzer Prize for Drama: Seascape

•   1994: Pulitzer Prize for Drama: Three Tall Women

•   1996: National Medal of Arts

•   2002: Drama Desk Award Outstanding New Play: The Goat, or Who Is Sylvia?

•   2002: Tony Award for Best Play: The Goat, or Who Is Sylvia?

•   2005: Special Tony Award for Lifetime Achievement

•   2005: Academy of Achievement's Golden Plate Award

•   2008: Drama Desk Award Special Award

•   2011: Edward MacDowell Medal for Lifetime Achievement

•   2011: Pioneer Award for Lifetime Achievement, Lambda Literary Foundation

•   2015: America Award in Literature

Nominations

•   1964: Tony Award for Best Play: The Ballad of the Sad Cafe

•   1965: Tony Award for Best Author of a Play: Tiny Alice

•   1965: Tony Award for Best Play: Tiny Alice

•   1967: Tony Award for Best Play: A Delicate Balance

•   1975: Drama Desk Award Outstanding New Play: Seascape

•   1975: Tony Award for Best Play: Seascape

•   1976: Drama Desk Award Outstanding Director of a Play: Who's Afraid of Virginia Woolf?

•   1994: Drama Desk Award Outstanding Play: Three Tall Women

•   2001: Pulitzer Prize for Drama: The Play About the Baby

•   2003: Pulitzer Prize for Drama: The Goat, or Who Is Sylvia?

•   2005: Tony Award for Best Revival of a Play: Who's Afraid of Virginia Woolf?

The Pulitzer Prize committee for the Best Play in 1963 recommended Who's Afraid of Virginia Woolf?, but the Pulitzer board, which has sole discretion in awarding the prize, rejected the recommendation, due to the play's perceived vulgarity, and no award was given that year.

Plays

•   The Zoo Story (1958)

•   The Death of Bessie Smith (1959)

•   The Sandbox (1959)

•   Fam and Yam (1959)

•   The American Dream (1960)

•   Who's Afraid of Virginia Woolf? (1961–1962)

•   The Ballad of the Sad Cafe (1963) (adapted from the novella by Carson McCullers)

•   Tiny Alice (1964)

•   Malcolm (1965) (adapted from the novel by James Purdy)

•   A Delicate Balance (1966)

•   Breakfast at Tiffany's (adapted from the novel by Truman Capote) (1966)

•   Everything in the Garden (1967)

•   Box and Quotations from Chairman Mao Tse-Tung (1968)

•   All Over (1971)

•   Seascape (1974)

•   Listening (1975)

•   Counting the Ways (1976)

•   The Lady From Dubuque (1977–1979)

•   Lolita (adapted from the novel by Vladimir Nabokov) (1981)

•   The Man Who Had Three Arms (1981)

•   Finding the Sun (1983)

•   Marriage Play (1986–1987)

•   Three Tall Women (1990–1991)

•   The Lorca Play (1992)

•   Fragments (1993)

•   The Play About the Baby (1996)

•   Occupant (2001)

•   The Goat or Who is Sylvia? (2002)

•   Knock! Knock! Who's There!? (2003)

•   Peter & Jerry retitled in 2009 as At Home at the Zoo (Act One: Homelife. Act Two: The Zoo Story) (2004)

•   Me Myself and I (2007)

•   At Home At The Zoo (2009)

Essays

•   Stretching My Mind: Essays 1960–2005 (Avalon Publishing, 2005)

Bronne:

Who's Afraid of Virginia Woolf? (film) - Wikipedia, the free encyclopedia. Besoek 4 Augustus 2015

Sigmund Freud. Totem and Taboo. Penguin, 1963.

© Joan Hambidge