Neruda in oënskou
agregamos viviendo la cifra que falta al dolor
(lewend verskaf
ons die statistiek wat pyn steeds mis)
Pablo Neruda
i
Ekshumasie
Regter Mario Carroza
beveel 'n ondersoek
na ene Michael Townly, CIA-agent.
Eduardo Contreras, 'n regsgeleerde,
bevind klinkklaar genoeg bewyse:
die digter vergiftig soos ‘n hond ...
8 November 2013 die uitspraak:
Geen chemiese middels gevind
in die Neruda-oorskot.
Augusto Pinochet
deur 15 wetenskaplikes
klinkend vrygespreek ...
'n Durende digterlike lykskouing
kan helaas nooit die gif
van verlatenheid of teleurstelling
op hierdie digterlike gees vind.
ii Sisteem van die simmetrie
Ons word nie net verwond deur vyande
nie, maar veral deur vriende
tydelike lewensgenieters,
wyndrinkers, gifdraers, rugstekers.
Die struiksrowers dra hul afguns
op die rug, jou beeld vir die politici
wat jou vriend Federico fusilleer,
vir die bitter dolk wat bly priem.
Waar o waar, is die pyn van voorverlede
jaar?
Podium en privaatheid, skryf jy in
notaboek:
die digter ‘n eensame hond
in die huis van odes.
Met parlando of diggeweefde vers
kon jy elke verraaier na die loef steek.
Jou vriend verraai verloën vermink
vir hom skryf jy 'n ode,
'n lemoenboom vol lanfer.
iii
Neruda: Identikit
Borges meen jy
was 'n groot digter,
maar polities-naïef.
Jean-Paul Sartre kry voorkeur
bó jou in een Nobelprys-stryd.
Lorca se dood het jou diep gegrief.
Ander weer verwys na jou liefde
vir vroue en flirtasies.
En dat jy jou wettige vrou
en siek kind versaak het.
Party sê jy het gesterf
aan hartversaking;
dalk 'n gebroke hart
oor die politiek-van-die-dag?
'n Legende skinder
die Canto General glo
in 'n etmaal beplan en gedig
toe jy ondergronds moes gaan ...
Wanneer jy wél die Nobel verower,
vertel jy hoe jy as perderuiter
die oormag fnuik
in groter-as-lewensgroot fabrikasies.
Alles waaraan jy raak,
word poësie, sê Gabriel García Márquez
glo sonder naywer.
Maar dis jou odes
aan eenvoudige dinge
soos 'n tamatie,
'n ui of 'n liefdesvers
in teerheid geskryf
met 'n groen pen,
wat my bybly.
Hierom kon duisende mense
die strate bestorm na jou dood
bevele verontagsaam
jou nomineer vir president.
Dit is alles so:
in jou komplekse lewe
'n afgeskilde ui,
dat jy, Pablo Neruda,
gebore Neftali Ricardo Reyes,
die President is en bly
van hierdie bedryf
genaamd, die Poësie.
iv
José del Carmen Reyes Morales se seun
Die spoorwegwerker
se slim seun
lê dodekagoon
sporte vol warkruid
op papier. Derde plek behaal
hy, daardie jonge Neftali
met 'n gedig oor die nag
op dertien; sy naam verander
hy om sy vader nie te steur
met hierdie dinge oor die see
van bome en lig en voëls
en daarrna sou hy 'n vers skryf
oor sy oë en die lug sien oopgaan:
'n trein se skril fluit
sou hom vir altyd bybly
wanneer hy 'n gedig agterlaat
in 'n spoorweghalte digby Temuco
vertrekkend oor 'n spoorstaaf
op reis na spoorwagters
by soveel spooraansluitings verby.
v Ode aan 'n baadjie
In die donkeroggend soekend
na jou baadjie, ja daardie een
wat om jou lyf pas soos 'n vel
om 'n hond, sien jy blare wat inwaai
onder die voordeur in, die koue lug
van Santiago de Chile kondig
'n rewolusie van die hart aan:
jy het jou baadjie vergeet by haar,
die geliefde, die een oor wie jy sou dig:
"die nagwind draai in die lug en
sing".
Jou siel verknog aan haar soos ‘n baadjie,
soos die vel om ‘n wegloopbrak …
"Liefde se kortstondigheid, onthou se
ewigheid".
vi
Ode met 'n lament
Die fynskrif van poësie dié ken jy.
"Daar is niks gevaarliks in hierdie
huis
nie, behalwe gedigte," troef jy.
'n Troebel droom 'n brandende alfabet
vol onsyferbare, stukkende letters.
Die fynskrif van poësie dié ken jy.
"Die siel van die geliefde,
'n bottel vol dorsmakende sout", wis
jy.
Die fynskrif van poësie dié ken jy.
Daardie lyk van 'n geliefde vriend
bly marsjeer deur jou hart
toe jy jou eie oë wou eet in verdriet.
Die fynskrif van poësie dié ken jy.
vii
El Condor Pasa
Dit was my
bestemming en hierin lê die reis van my begeerte.
Pablo Neruda
In Macchu Picchu, die heilige Inka-stad,
hoor ek Pablo Neruda se stem fluister deur
die rotse:
“die nagwind draai in die lug en sing”.
In iedere kliptafel lees ons sy boodskap
van ‘n reis
ver weg van aardse vernietiging,
eindigheid en verdriet.
Heilige Macchu Picchu bewaar sy gees
teen die onstuimige rivier en kil berglug
– sy sterk stem praat sag deur die mistige
môrelug.
Al die aangebode raaisels hier aanwesig
in ongeskonde berg en rivier en ryk
relieke.
Telkens lees ons dieselfde opdrag: in elke
einde, dood
lê ‘n nuwe begin ópgesluit.
Met die aflegging van die self soos ons
opbeur
na die hoogste punt van ‘n eens verlore
beskawing,
pynlik bewus van ons argeloosheid
oor die krag van die lewegewende natuur.
Klim op, hoër na self-
loosheid – na stilte volledig.
Die kosmiese plan hier aanwesig,
argetipies in die roerlose rotse afgedruk
– ontdaan
van nuttelose oordaad of menslike
verdelging.
So ook die reis na die self: ‘n smagting
na antwoorde, stilte en kosmiese eenheid.
Dit alleen gebeur in die ongerepte natuur
gewyd.
viii
Die see
Digters sal altyd terugkeer na die see,
die see,
ja, digters sal altyd terugkeer na die
see, die see.
Jou huis in Valparaíso word 'n boot waarin
jy vaar
teen die primordiale woede van die see,
die see.
In die "Barcarola" noem jy haar
'n treursang;
die see 'n anti-strofe in jou lamente
wanneer jy dig oor onreg of verlies,
die see, die see die noodlot, ook 'n orde
van eb en vloed, vloed en eb, eb en vloed.
Digters sal altyd terugkeer na die see,
die see.
ix
Nadraai
Om twee wêrelde, twee kontinente soomloos
saam te snoer: Chile teenoor Suid-Afrika.
Om jou te laat sing en praat in my taal,
naatloos.
Iets te verstaan van politieke onrus, dit
te vertaal
in jou odes oor die vlugte van swaels
draaiend.
Jy noem Federico jou Spaanse broer, hy
deur die militia
vrek geskiet soos ‘n brandsiekhond in
Granada.
Vir Franco was Lorca se dood bloot
propaganda;
vir jou ‘n dralende huwelik van bloed en
verdriet.
Nederig versoek jy dat jou kamerade
jou op die Isla Negra moet begrawe,
daar waar die aarde en die hemel sluit.
Om twee wêrelde, twee kontinente soomloos
saam te snoer: 'n Spaanse ode in Afrikaans.
x
Terugkyk
Op my vele reise vlugkaarte behou,
die Tarjeta Embarque opgevou,
ook poëties dagboek gehou
van elke inval of aanklop van 'n beeld.
Telkens teruggekeer na Machu Picchu,
Buenos Aires en minder bekende gehuggies
in die skadu van die Andes.
Toe was poësie 'n bloeiwyse,
'n oorlewingstryd teen liefdesverraad,
ontnugtering, pyn en afsegging.
In die skadu van Machu Picchu
vind die temalied van Il Postino my:
die storie van ‘n eenvoudige posman,
wen haar hart met Pablo se verse,
verby die vloei van die Urubamba,
in knetterende klanke van verlange.
In die skadu van Machu Picchu.
In die skadu van Machu Picchu
glip ‘n skaars vlinder verby my hand.
Die ruïnes van ‘n verlore Inka-stad
herwin in ‘n argeologie van woorde:
die digter, ‘n latter day-Bingham.
In die skadu van Machu Picchu.
In die skadu van Machu Picchu
volg ek getrou Pablo Neruda se reis
na die herwonne Inka-stad,
‘n wêreldwonder van graniet en klip.
In die skadu van Machu Picchu.
In die skadu van Machu Picchu
daal stilte soos stof oor die ruïnes.
‘n Fluit eggo, draal van berg tot berg
waar die Grootste Digter ‘n vers skryf:
soekend, speurend ‘n stil boodskap
ontsyfer.
In die skadu van Machu Picchu.
In die skadu van Machu Picchu
soggens maagde tot ‘n songod geoffer.
Wat is ons offergawe hier, in ‘n ruimte
waar God en natuur volledig één word?
Hoe lank voordat ons U boodskap reg
begryp?
In die skadu van Machu Picchu,
ja, in die skadu van Machu Picchu.
Nou tel die dae my af soos 'n boom
ongesnoeid
dragtig met vrugte en kleurvolle voëls
singend:
in die skadu, in die skadu van José del
Carmen
Reyes Morales se seun, ja hy, ja hy
wat die sterre uit die hemel bly pluk.
"Daar is geen digters nie, net 'n
digkuns,"
die trooswoorde van Pablo Neruda ...
Vir Lorca gee jy 'n beeld gesnoeid:
'n lemoenboom vol lanfer ...
xi
Die digter as diplomaat
Die strate word jou godsdiens.
In Burma besoek jy die Sjinese kwartier,
drink tee in 'n Persiese kafee,
ry in 'n gharrie teen die sin
van neusoptrekkende Britse diplomate.
Jy verloor jou hart op Josie Bliss,
wat snags haar lyf en ware Burmese naam
net aan jou en die donker maan verraai.
Vir haar skryf jy "Tango del
viudo",
hierdie jaloerse vrou in wie woede stu:
'n vulkaan wat nooit tot uitbarsting kom.
Die Bengaalse golf skep die ritme
en metrum van die afskeid aan haar.
Die antieke wysheid van die Orient
vertaal jy in verse: die digter as
diplomaat.
xii
El viajero inmóvil
Beweginglose reisiger noem 'n kritikus
jou:
jy wat in jou huis op 'n skip verbeeld
kon vertrek, reg óm die blou aarde
meen die digkuns is die grootste rebellie.
Dit is egter jou gedigte wat om die aarde
reis,
ónafhanklik van jou politieke ambisie.
Van digter oor die eensaamheid promoveer
jy tot podiumdier waar tot 'n duisend
en meer stoele 'n saal in Santiago
voldreun.
Wyl jy jou gedigte driftig voordra vir
sosialiste,
is dit jou verse oor die liefde en
eensaamheid
en die wete dat die digkuns soos 'n oseaan
deur jou styg en stonk, wat my inspireer.
Jou epopee oor 'n kontinent met plante,
beskrywing van die Spondylus roseo
as stalagmiete in 'n diep grot of molluske
uit 'n verre Sjinese see of 'n beeld in
jou tuin
wat lyk soos Gabriela Mistral, 'n
woordgenoot,
bevestig hoe jy in die kleinste voorwerp,
'n blom
selfs, 'n lewensbevestigende gedig kon
vind.
Die digkuns is liturgie; die digter 'n
priester.
Endnote
X Neruda in oënskou
Die gedig "El Condor Pasa" het
oorspronklik verskyn in Verdraaide raaisels. Human & Rousseau,
Kaapstad. 1990.
"In die skadu van Machu Picchu"
is opgeneem in Vuurwiel. Human & Rousseau, Kaapstad. 2009.
Uys Krige se Spaanse dans (onder
redaksie van MM Walters) was 'n voedingsbron. Dit in 1991 by Perskor verskyn.
Jack Schmitt se vertalings van die Canto
General (University of California Press, Berkeley, 1991) is betrek.
Die fiksionalisering van die digter se
lewe in Il postino (1994) is gesien. Michael Radford is die regisseur.
Harold Bloom se The Western Canon
(Harcourt Brace & Company, 1994) was eweneens van hulp.
Pablo Neruda se bekendste gedigte word in
hierdie teks ingeweef. Nathaniel Tarn se Selected poems (Penguin, 1970)
is gebruik as rigtingwyser.
Neruda se Memoirs (Penguin, 1977)
is ook bestudeer.