Die digter as ronkedoor
Borde, bekers & eetgerei stapel op
in die wasbak, wasgoedmandjie volgestop.
Vervaldatums kom en gaan in die yskas,
die sitkamer sien nooit ’n kuiergas.
Dra van klere opsioneel, onoopgemaak
hoop briewe & vensterkoeverte op. Gestaak
kontak met medemens, selfs die natuur,
vervang met hoë definisie uur na uur.
Elke boekrak is tjok & blok & ongelese vol
& onpaar kouse teel aan in 'n bol.
Wasdag breek aan met die laaste skoon
hemp & onderbroek, ongestopte kouse vertoon
kleiner & groter gate. Met die ys- & koskas leeg
word hy uitgedryf om tussen rakke te beweeg,
maar die inkoop loop sonder plan of lys
& die trollie vul met kitskos & kouevleis.
Macbook, iPad & iPhone versadig elke lus.
Met webcam & Grindr wat alles opdis,
voel hy selde die gemis wat omgestook
moet word, of die stank van offerrook.
Maar behoed die siel wat ontydig bel
as hy verdiep is in sy sepies, of op sy sel
sy jongste vers intik na middernag.
’n Slaaf van sy aptyte beteken: Níks kan wag.
© Johann de Lange
Borde, bekers & eetgerei stapel op
in die wasbak, wasgoedmandjie volgestop.
Vervaldatums kom en gaan in die yskas,
die sitkamer sien nooit ’n kuiergas.
Dra van klere opsioneel, onoopgemaak
hoop briewe & vensterkoeverte op. Gestaak
kontak met medemens, selfs die natuur,
vervang met hoë definisie uur na uur.
Elke boekrak is tjok & blok & ongelese vol
& onpaar kouse teel aan in 'n bol.
Wasdag breek aan met die laaste skoon
hemp & onderbroek, ongestopte kouse vertoon
kleiner & groter gate. Met die ys- & koskas leeg
word hy uitgedryf om tussen rakke te beweeg,
maar die inkoop loop sonder plan of lys
& die trollie vul met kitskos & kouevleis.
Macbook, iPad & iPhone versadig elke lus.
Met webcam & Grindr wat alles opdis,
voel hy selde die gemis wat omgestook
moet word, of die stank van offerrook.
Maar behoed die siel wat ontydig bel
as hy verdiep is in sy sepies, of op sy sel
sy jongste vers intik na middernag.
’n Slaaf van sy aptyte beteken: Níks kan wag.
© Johann de Lange
I
In
1988 verskyn daar 'n digbundel van Betsie van Niekerk wat Ronkedoor het. Dit is indertyd deur Tafelberg uitgewers
gepubliseer. So is die bundel indertyd bemark:
’n
Besonderse digdebuut geïnspireer deur Afrika. Die ronkedoor is die groot
olifant - ’n stem uit die hart van Afrika waar die digteres se pa, ’n
dierkundige, jare lank navorsing oor die tsetsevlieg gedoen het voor hy in 1982
aan malaria dood is.
In ‘n
bloginskrywing op Mooie woorden word “ronkedoor” as volg gedefinieer:
Ronkedoor
Een
ronkedoor is een op zichzelf levende, uit de kudde verstoten olifant.
Het
woord komt van het Portugese woord roncador
wat druktemaker betekent.
Een
man of vrouw ronkedoor noemen lijkt me een mooi alternatief voor het woord
eenzaat en/of verstoteling.
In
ieder geval een mooi ronkend woord.
Uit
hierdie gegewe van die "verstote olifant" maak Johann de Lange 'n
gedig oor eensaamheid en isolasie, maar terselfdertyd word dit 'n ars poetica.
'n Mens hoor ook Elisabeth Eybers se beroemde gedig hier saampraat en Antjie
Krog se antwoord op "Digteres as huisvrou" wat heet "weer
eens".
Die
Eybers-vers is as volg vertaal, wat eweneens 'n interessante gesprek open:
Poet
as housewife
Elisabeth Eybers
Always
a broom leaned against a wall,
meals
never on time, if they come at all.
Days
without dates through which she moves
empty
and stubborn, slightly confused.
Ironing
hung dejectedly over a chair,
gestures
that come from who-knows-where.
Old
letters unanswered, piled together,
papers
and pills stuffed deep in a drawer.
Thankful
to be part of your heart’s great whole
yet
devoted to the limits of her own small skull.
O
orderly biped, take heed,
leave
her alone—let her read.
(Vertaal in Engels deur Jacquelyn Pope)
(Elisabeth Eybers, "Poet as housewife". Poetry Foundation, Poetry Magazine. Besoek 5 Junie 2014)
Die
ordende teëvoeter word nou "orderly biped"...
'n Tweevoetige dier in 'n distigon met sy koeplette!
Op Eybers reageer ek as volg:
Digteres as huisvrou
Joan Hambidge
vir Elisabeth Eybers
Altyd 'n Mr Delivery-boks teen die muur,
nooit 'n optelslet op die onvanpaste uur.
Agenda/memoranda-dae waardeer sy gatvol,
moerig van vergadering na vergadering tol.
Wasgoed wat deur haar Bosch-masjien swaai,
sewe stelle klere plus gymbroeke aan die draai.
Eksamenskrifte, e-posse, verslae op haar lessenaar
('n Toring van Babel), neffens kritieke wat stof vergaar.
Tussendeur skryf sy gedigte stiekem wyl sy verwoed werk,
haastig beweeg van spertyd tot dit wat haar binneste versterk.
O muses, wees haar genadig:
laat haar maar parodies dig!
(Joan Hambidge, “Digteres as huisvrou”. Litnet. Besoek 5 Junie 2014)
II
Die
gedig van De Lange gee ars poëties lewe aan die vergete Van Niekerk wat na haar
debuut "verdwyn" het en aktiveer met hierdie distigon ook Eybers,
Krog en al die ander nakomelinge. Dit is 'n besonder slim gedig waarin die
digter sy leefruimte-as-verstoteling tot gedig verhef. Jacques Lacan se
"aleteia" of "unveiling" vind hier plaas met die spel
tussen orde en chaos. Die chaotiese bestaan word deeglik beskryf in die eerste
en tweede strofes:
Borde, bekers & eetgerei stapel op
in die wasbak, wasgoedmandjie volgestop.
Vervaldatums kom en gaan in die yskas,
die sitkamer sien nooit ’n kuiergas.
En hierdie chaotiese bestaan het dalk te make met die feit daar nie 'n Ander is nie. Daar is geen kuiergas nie en die "ordende teëvoeter" van die Eybers-gedig is inderdaad die digkuns:
O ordende teëvoeter, wees
gewaarsku, stuur haar liewer na haar lees.
Eybers se vers het in Einder verskyn in 1977, en die leser in 2014, ervaar met De Lange se gedig dieselfde spanninge, behalwe die moderne bestaan is een van kitskos, selfone, iPads en die internet. By Eybers is daar “ou briewe onbeantwoord”.
Macbook, iPad & iPhone versadig elke lus.
Met webcam & Grindr wat alles opdis,
voel hy selde die gemis wat omgestook
moet word, of die stank van offerrook.
in die wasbak, wasgoedmandjie volgestop.
Vervaldatums kom en gaan in die yskas,
die sitkamer sien nooit ’n kuiergas.
En hierdie chaotiese bestaan het dalk te make met die feit daar nie 'n Ander is nie. Daar is geen kuiergas nie en die "ordende teëvoeter" van die Eybers-gedig is inderdaad die digkuns:
O ordende teëvoeter, wees
gewaarsku, stuur haar liewer na haar lees.
Eybers se vers het in Einder verskyn in 1977, en die leser in 2014, ervaar met De Lange se gedig dieselfde spanninge, behalwe die moderne bestaan is een van kitskos, selfone, iPads en die internet. By Eybers is daar “ou briewe onbeantwoord”.
Macbook, iPad & iPhone versadig elke lus.
Met webcam & Grindr wat alles opdis,
voel hy selde die gemis wat omgestook
moet word, of die stank van offerrook.
Lees
ons ook J.C. Bloem se uitspraak oor poësie en jenever? En soekend na die
korrekte aanhaling kom ek af op 'n lesing van Jacques van der Elst oor N.P. van
Wyk Louw wat hierdie twee gedigte aanhaal:
Twee gediggies in
die manuskripboek van Klipwerk (Die Burger,
7 Junie 1986) spreek van hierdie verlange in Nederland. Die een is getitel
"Stillewe" en lui so:
Hy lê daar op
die kasrak die geel lemoen
maar in die fles skyn die jenever groen.
Verlateberg en Tuinplaas, Boesmanshoek.
Wat, wat moes ek in hierdie land kom doen?
maar in die fles skyn die jenever groen.
Verlateberg en Tuinplaas, Boesmanshoek.
Wat, wat moes ek in hierdie land kom doen?
En in "Ná ek
die koerant gelees het" skryf hy:
Die glas is
deurskyn in my hand
6000 myl lê Sutterland
‘n silwer herberg in die sneeu
en niemand weet hoe beef dié hand
die Here weet.
6000 myl lê Sutterland
‘n silwer herberg in die sneeu
en niemand weet hoe beef dié hand
die Here weet.
Van
der Elst se lesing (200- NP van Wyk Louw-lesing) sien ek toevallig op die
internet en heet "N.P. van Wyk Louw en sy Nederlandse bande". Hierdie
lesing handel oor invloede in die letterkunde!
(Jacques van der Elst. 2000. "N.P.van Wyk Louw en sy Nederlandse Bande", N.P. van Wyk Louw-gedenklesing. Universiteit van Johannesburg.
Die
offerrook dui op die braaivleisvure, maar dalk ook op ander offers of
opofferinge wat gemaak moet word wanneer 'n mens nie alleen is nie, maar jou
lewe met ander deel?
Die
wending van die vers lui soos volg:
Maar behoed die siel wat ontydig bel
as hy verdiep is in sy sepies, of op sy sel
sy jongste vers intik na middernag.
’n Slaaf van sy aptyte beteken: Níks kan wag.
Die skryfproses mag nie onderbreek word nie, maar dit word ironies genoeg gelykgestel aan die kyk van sepies wat eweneens 'n belangrike tydverdryf is. Die gedig word ingetik – na middernag – op 'n sel en die navrante slot bely die spreker hoe hy ‘n die onmiddellikheid najaag; hy is immers ‘n slaaf van sy aptyte soos kitskos en vinnige kommunikasie reeds aandui. Hiermee lewer die digter dan ars poëties slim kommentaar: hy aktiveer vele verwysings en verswygings oor die aard van die digkuns en hy vertel ons dat die moderne digter vinniger skryf as sy voorgangers weens die invloed van tegnologie.
Sy gedig staan egter nie in die skaduwee van die behendige beoefenaar van die distigon, Eybers nie. Inteendeel. Hy heraktiveer vergete gedigte en 'n mens wonder wat het van die digter van die bundel Ronkedoor geword?
as hy verdiep is in sy sepies, of op sy sel
sy jongste vers intik na middernag.
’n Slaaf van sy aptyte beteken: Níks kan wag.
Die skryfproses mag nie onderbreek word nie, maar dit word ironies genoeg gelykgestel aan die kyk van sepies wat eweneens 'n belangrike tydverdryf is. Die gedig word ingetik – na middernag – op 'n sel en die navrante slot bely die spreker hoe hy ‘n die onmiddellikheid najaag; hy is immers ‘n slaaf van sy aptyte soos kitskos en vinnige kommunikasie reeds aandui. Hiermee lewer die digter dan ars poëties slim kommentaar: hy aktiveer vele verwysings en verswygings oor die aard van die digkuns en hy vertel ons dat die moderne digter vinniger skryf as sy voorgangers weens die invloed van tegnologie.
Sy gedig staan egter nie in die skaduwee van die behendige beoefenaar van die distigon, Eybers nie. Inteendeel. Hy heraktiveer vergete gedigte en 'n mens wonder wat het van die digter van die bundel Ronkedoor geword?