Kelwyn Sole. Land Dreaming. University of KwaZulu-Natal Press, 2006. ISBN 1 869 14078 8.
Resensent: Joan Hambidge
Die sogenaamde langer gedig of
prosa-vers het ‘n lang tradisie, onder andere in die Franse digkuns. Binne die
Amerikaanse digkuns het veral Delmore Schwartz en James Dickey, twee uitnemende
beoefeaars van die langer vers, geimponeer omdat die volgehoue spanning van die
gedig nooit verlore gaan nie. Dieselfde geld Ezra Pound en Breytenbach in Voetskrif.
Kelwyn Sole bied sy verse pertinent aan
as prosa-gedigte: gedigte wat dan opsetlik die konvensionele struktuur van die
korter gedig op sy kop keer. Daar is dus nie ‘n strofe wat ryme herhaal of
ander ooglopende bindingsmiddele nie. Maar hoekom lees mens hierdie prosa-verse
en jy weet dit is nie ‘n kort-kortverhaal nie?
Is die prosavers dikwels nie maar net ‘n
verskoning vir die digter wat nie in staat is om dit in iets korters óm te
tower nie?
Die behendige Kelwyn Sole beantwoord al
die vrae vir die leser in sy voortreflike bundel waar die gedigte weifel tussen
die kort-kortverhaal en die rasegte vers soos ‘n vreeslose touloper wat van een
hoë gebou na die ander beweeg, terwyl die skare onder
toekyk. Gaan hy val? Gaan hy dit maak?
Oor hierdie soort gedig is
al die volgende geskryf: "Just as black humor straddles the fine line
between comedy and tragedy, so the prose poem plants one foot in prose, the
other in poetry, both heels resting precariously on banana peels." En dit
is die woorde van Peter Johnson, die redakteur van The Prose Poem: An International Journal.
Die kort versreëls is hier
afwesig, maar hierdie soort gedig word gekenmerk deur fragmentasie, herhaling,
ryme en saamgeperste seggings, aldus Johnson. Hierby sou ‘n mens kon voeg dat
die prosagedig te onderskei is van die kort-kortverhaal, omdat dit met sterk
poëtiese beelde werk.
Bekende voorbeelde is
Baudelaire, Jorge Luis Borges, Octavio Paz, Pablo Neruda en natuurlik: Gertrude
Stein met haar sterk ekspressionistiese gedigte word hier vermeld. In Afrikaans
is Toast Coetzer se “Plaasroman II” (opgeneem in Nuwe Stemme 2) ‘n knap
voorbeeld van hierdie soort gedig.
Neruda se bekende “The sea”
is eweneens ‘n klassieke voorbeeld.
En Kelwyn Sole beweeg
behendig oor hierdie hoë afgrond en laat die gedig in prosavorm vers word. In
“Textual Bioscope: a brief history of South African film” neem hy die
kleinburgerlike opset van die Suid-Afrikaanse film in oënskou ( ja ook die
smart van Katrina), terwyl in die gedig “I live in a house” die Freudiaanse
siening van die huis as self ontgin:
I live in a house without
gardens or paths or miracles.
I live in a house which is
protected from the knives of the street by
snails, birds and
incantations. I live in a house which shudders
with the praise songs of
passings cars filled with sunglasses and guns and
.........................................
.......I live in a
house which is slowly
becoming my body.
Daar is by Sole sterk
vormbeheer en ‘n spel met die konvensie. Bykans ‘n soort one-two-chachacha. Hy
volg nougeset die patrone van die dans wat hierdie soort gedig inhou.
Of, nes jy dink die gedig
gaan oor die glas stort, dan word dit teruggeruk...
“In dreams lurk
responsibilities” word ‘n gesprek aangeknoop met die Amerikaanse digter,
Delmore Schwartz, eweneens bekend vir sý lang, uitgesponne verse. Die vers van
Sole handel oor ‘n reeksmoordenaar en die algemene gevoel van paranoïa wat die
moderne stadsmens teister. Die gedig word met verdere sub-tekste gelaai wanneer
‘n mens weet dat Schwartz vir lank in ‘n lykshuis gelê het as ‘n onbekende...
“With Mayya in the dark”
gebruik die konvensie van musiek (as interspel) om ‘n liefdesbegeerte te
verwoord.
Daar is verse wat striemende
kommentaar lewer op die verval en misdaad van die nuwe Suid-Afrika, van
vertreuselde drome...
“This is not a chain letter”
sinspeel op al daardie e-posse wat ‘n mens ontvang (ongevraagd). Hierdie een is
uit Dar-es-Salaam en jy kan gebruik maak van die spirituele dienste wat jou
teen die booshede sal beskerm!
Die bundel tree in gesprek
met die alledaagse folklore van die nuwe Suid-Afrika in al sy gedaantes. Daar
is dikwels ‘n siniese blik op die wêreld; hoe dan anders en gedagtig aan Sole
se polemiese stukke in die verlede oor die rol van die digkuns binne ‘n
gemeenskap, lewer hierdie gedigte skerp kritiek op ons gemeenskap en nuwe
magsvergrype.
Pietersburg is immers nou
Polokwane (“Gardening tips”) en die digter imponeer met sy enorme kennis van
Afrika-terme en voëllewe. Hierdie satiriese gedig (wat eindig met die
versugting dat ons ‘indigenous’ moet dink!) wys op die grotekse misverstande
tussen kulture.
Die gebruik van droom/drome
word ‘n leitmotif in hierdie bundel wat ook die voorheen-stemlose persoon aan
die woord stel.
Die leser word van ‘n
handige glossarium voorsien en goddank die Afrikaans in hierdie bundel is
korrek!
Dit is ‘n bundel geskryf met
‘n sterk, beslis nie weifelende, hand.
Terloops, James Dickey, die
digter was ook verantwoordelik vir die roman Deliverance waarop die uitmuntende film gebaseer is. Hy het verder
beroemdheid verwerf vir sy uitpsraak dat hy die digter Sylvia Plath se digkuns
absoluut pateties en selfingenome gevind het. Min uitsprake ewenaar egter sy
gedig “Affair” waarin die wanhoop van twee minnaars in ‘n motel uitgebeeld
word.
[Hierdie resensie word met vriendelike
vergunning van Die Burger geplaas.]