I.L. de Villiers (1936 - 2009)
Huldeblyk: I.L.
de Villiers
Joan Hambidige
I
In my jongsste
bundel Vuurwiel (Human & Rousseau) verskyn daar twee verse vir die digter
I.L. de Villiers. Die eerste is ‘n parodie van sy bekende “Huisbesoek” en die
tweede gedig “Wederom” het ek geskryf nadat ek die mens in lewende lywe ontmoet
het. Ons vriendskap het hoofsaaklik telefonies geskied en ongeveer drie weke
gelede het hy my uit die bloute opgebel en bely dat hy siek is. Ek het iets in
die dringendheid van sy stem aangevoel -
en in retrospek besef ek dat hy as’t ware afskeid geneem het van my.
So klink die
twee gedigte:
Huisbesoek
vir Pater Sakkie
de Vee
Dis waarlik
betredend om agteroor te sit,
die gemeente te
beskou – hoe dit alles knyp:
”Ja, dominee net gister was daar ses, my kwit,
”Ja, dominee net gister was daar ses, my kwit,
moordsake binne
die geslote kring. Dit
dui op die
verbrokkeling van die gesin.”
Die man blameer
die ANC, die vrou die stryd.
Meteens kondig
die herder aan: ”In die begin
was die woord
wáár. Laat ons weer besin.”
En terwyl hul
vir oulaas kniel, in ‘n kring,
dink hy, ja,
“things fall apart” en weet hy vir ‘n feit
dat die
koerantwese nog méér leed sal bring:
dalk ‘n
gebreekte sonnet, distigon of ‘n fyt.
Wederom
Vir I.L de Villiers
Die eerste keer
leer ek jou ken
in ‘n geskifte
blou verseboek:
die dominee op
huisbesoek.
Toe, later, sien
ek jou tersluiks
op ‘n loom
namiddag in ‘n hotel
waar jy sonder
eerbied die hof hou.
Die derde keer
beleef ek jou
by die erediens
van ‘n digter –
in ‘n ryk
geëmbosseerde toga.
Gister sien ek
jou, met ‘n pers hemp
en swierig
bypassende das, waarop
jy, per abuis,
‘n druppeltjie mors.
Un coup de chapeau, roep die Franse dit.
En ek haal my
groen verbeelde hoed af
vir ‘n
manjifieke digter en vriend,
wat van hierdie
gegewe ‘n volmaakte,
rymende tersine
of distigon sou maak!
II
Veral met sy
laaste twee bundels, Vervreemdeling en Jerusalem tot Johannesburg het die
digter hom by uitnemendheid bewys as ‘n digter van formaat: iemand wat
verstegnies en veral met sy beoefening van die distigon ‘n besondere bydrae
gelewer het to die Afrikaanse digkuns.
Oor Vervreemdeling het ek positief geskryf vir Die
Burger onder die opskrif “Woordkuns
van predikant, koerantman en digter”. Dit kan elders op hierdie blog gelees
word deur die skakel te volg.
III
Met sy debuut Leitourgos
(1972) tot die slotbundel Vervreemdeling
(2008) is die leser deurgaans bewus van ‘n enorme vakbeheer. Tussenin is
daar Manna oor die duine (1974), Gelykenisse en ander verse (1975), Leviet en vreemdeling (1978) en Jerusalem tot Johannesburg (2005). In die jongste Groot verseboek is hy wat my betref
onderwaardeer en ‘n mens besef skielik dat veral die laaste twee bundels
waarskynlik nog ‘n impak moes maak op die keurders en kanoniseerders. (Daar is
vanselfsprekend ook ander publikasies: essays en religieuse mymeringe en ‘n
boek oor depressie.)
‘n Digter word immers onthou aan die verse wat
klassieke status in sy taal bereik het. In hierdie opsig is “Huisbesoek” beslis
so ‘n klassieke vers en “Dietrich Bonhoeffer :brief aan homself”:
as niks meer heilig is nie
word alles
heilig
en die wind waai waar hy wil
En in die aangrypende vers “Dit is volbring” skryf hy:
mens sien pas voor die oomblik van die dood
glo prente
van tevore, kiekies uit ’n laai
wat lank
daar lê: die skoolkonsert, die groot
party, son op die agterstoep, ’n skaaprib bruin gebraai
Vir my persoonlik is die gedig oor sy vader, “Nagedagtenis”, een van die sterkste en
aangrypendste gedigte van ‘n kind oor ‘n vader. Ons weet hoe min geld daar in
die sak van hierdie stil vader is en die gedig eindig met die tréffende slot:
’n notaboekie
L. de V.
gekoop Berlyn Kersfees 1936 Hebr. II vs. 13, 14
sê jy het ’n vaderland gesoek
De Villiers was ‘n predikant en koerantman. In sy bundels
vind ons talle religieuse gedigte en veral in Jerusalem tot Johannesburg is daar ‘n besonder aangrypende vers oor
die religieuse digter Sheila Cussons. In hierdie gedig word daar in gesprek
getree met haar digkuns en kommentaar gelewer op die mens wat as spirituele
wese altyd deel bly van die onvolmaakte wêreld uitgelewer aan vlieë wat oor
alles loop.
In die titel sien ons dan ook die paradoks wat regdeur
hierdie werk loop: dit is die digter van die aardse, wêreldse bestel teenoor
die religieuse. Maar die spirituele is sterker, daarom word dit eerste in die
titel van die bundel vermeld. De Villiers het eweneens uitmuntende lykdigte
geskryf – waarvan die een oor sy vriendin Lorna Vosloo waarskynlik my altyd sal
bybly.
I.L. de Villiers se voortreflike hantering van die sonnet,
distigon en tersine dwing bewondering af. Ek dink ‘n mens sou uiteraard die
digter kon tipeer as die digter van die nostalgie, maar nooit as sentimentele
digter nie. Daarvoor is die tegniese beheer so dwingend dat dit die
sentimentele of emosionele oordaad uitwis.
Ons vind dikwels die epifaniese moment in sy digkuns, daardie
oomblik waar iets oopgaan of ‘n moment verhelderend voor die waarnemer staan.
Uiteraard was die digter ‘n komplekse mens: sowel joernalis
as religieuse mens en die gedigte verrai iets van hierdie twee pole. In die
digkuns egter word die teenstrydighede versoen, dikwels in aangrypende verse
wat om die vormbeheer veral imponeer.
Lykdig
Vir Izak
Het jy ooit kon dink, ou knorpot,
dat jy van bladsy 3 sou uitskuif
vir Roman Polanksi
as groter, relevanter nuus?
As koerantman sou jy waarskynlik
grinnik oor só ‘n skuif.
“Wag, sit neer, ek bel jou weer!”
Wat sou jy maak van dié wandelende Jood
se onverwagse inhegtenisname in Zürich?
Dit was jý wat te vertelle had
hoe sy moeder in Auschwitz die lewe laat,
daarna die jongeling altyd op vlug;
op skool ‘n voorvelletjie gevorm uit kerswas
om Nazi-parades te fnuik; Sharon Tate se dood,
en uiteindelik die media-sirkus:
verkragting van ‘n dertienjarige.
‘n Regter wat sy woord nie hou.
Op ‘n aand kyk ek na Knife in the water,
die klank afgeskakel, toe jy bel.
Boots lewe die kuns hier na
of gebeur dit dalk als ándersom?
Noz w wodzie.
Raak ons moeg gesluk aan lewenswalging
sodat ons begin stik aan blote verontwaardiging?
Die koerantman sou ánders as die digter beslis
omdat hy vervreemdeling én verskoppeling is.
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Versindaba geplaas.]