I.L. de Villiers. Vervreemdeling. Tafelberg Uitgewers, 2008. ISBN 0 624
Resensent: Joan Hambidge
OP die uiters suksesvolle en bekroonde Van Jerusalem tot Johannesburg volg ’n lywige en pakkende digbundel van I.L. de Villiers. Voormalige predikant en koerantman. Maar veral digter.
Vir my is en was De Villiers se digkuns nog altyd ’n aantreklike vermenging van die diep religieuse en die aardse.
Maar veral met ’n vormbewustheid wat getuig van ’n vaste digtershand. In dié jongste bundel is daar ’n opvallende aanwesigheid van veral die tersine en distigon.
Die bundel se programgedig handel oor die Groothoofman Sittende Bul, oftewel Tatanka-Iyotanka (1831-1890), met wie die digter ’n soort eensgesindheid voel. Daar is ’n pragtige afbeelding van hom op die voorblad. Vervreemdeling, wat in sig dra sowel vreemdelingskap as vervreemding, is die slagaar van die ware digkuns, dit wat die Russiese formalis Sklovski as ostranenie tipeer het. Om die klip klipperiger te maak. En hier maak Merwe Scholtz dan ook ’n buiging in ’n gedig.
En hierdie buite-blik op die binneste belewenis van menswees vind sy uitval in voortreflike verse wat geknyptang word deur die portret van die Groothoofman en ’n gedig oor Chicago (“Droom van Chicago”).
In die slotvers word die stad ’n hele buurt, ’n hele lewe. Dis ’n nostalgiese besinning oor ’n stad wat léwe en vra vir ’n saamlees met Saul Bellow se beskrywings van hierdie verruklike stad.
Tog is die stad ’n “manjifieke bouval van ’n droom”, en hiermee vind ons dan die toonaard van vele gedigte in dié bundel, waar die digter beweeg tussen die huidige rampokker-belewenisse in Johannesburg (“Gewapende Roof”), waar die verwysing na Ian Fleming se You Only Live Twice ’n ironiese draaislag kry.
Of daar is die moderne wandelende Jood (“Israeliet”).
Alles getuig van suiwer belewenis: ’n mossie wat in die verkoeler vasgevlieg het, aktiveer die Bybelse verwysing. Met die slot waarin die spreker op ’n aweregse wyse ons bewus maak van sy naderende dood . . .
“Aswoensdag” vra weer vir ’n optel van Eliot se Four Quartets en die wete dat die moderne mens se ervaring van spiritualiteit deur geweld en doodslag bedreig word, treffend verbeeld in noodligte wat “toonlere skril”.
Daar is verwysings, talle, na die “benoude alarm”, na sekerheidsmense, met die digter wat wegvlug na ’n ruimte van “ ’n vreemde wêreld van sterre” (bl. 33).
Nie om dowe neute nie is daar ’n verwysing na Gerard Manley Hopkins (“Glenhove-herfs”) wat vir die leser ’n nuttige sleutel gee vir die vormbewustheid in hierdie bundel.
Die hantering van metaforiek is imponerend: die groot lening (“Versoek”) word ’n metafisiese een en daar is deurgaans ’n bewustheid van ’n ander wandelpad, by wyse van spreke (“Ou Egpaar wat Wandel”).
Hierom die “duisterste dinge” in ’n ars poetica (“Digter”) of ’n eenwording met ’n jakaranda, uitheems/verbode.
Tot sover dan die prediker aan die woord.
Die guitiger, satiriese eks-koerantman kry eweneens ’n spreekbeurt in “Rapport van Oorgawe” met sy skerp blik op Kemptonpark en sy onderhandelinge, en “Sondagrapport” verskaf ’n vers vir die digter. “Aan die assuransie-ghoeroes” ontluister die leuens van foto’s en voorstellings in gladdeblad-advertensies.
En by die ouer wordende mens is daar vele verse waarin die jeug heroorweeg en beskou word; daar is verse oor kinders en kleinkinders in die vreemde. ’n Andersoortige vreemdelingskap het ingetree: die kleinkinders praat Engels.
Daar is hartgrypende lykdigte waarvan “By die Heengaan van Lorna” ’n besonderse blik op vriendskap en verlies gee: “Op hierdie Hoëveldse dag met wintermis en koue weer / wil ek jou laat lééf en sonder trane oor jou treur” som die besonderse band op.
“Skok van Herkenning” sou inderdaad ’n titel wees in hierdie bundel met sy blik-van-buite, waarin die lykswa die spreker aan sy verganklikheid herinner. ’n Voortreflike vers waarin suggestie die botoon voer.
Eweneens knap is die verse oor Lady Di.
Dit is ’n ryk geskakeerde bundel waarin vorm en inhoud altyd één is. Daar is slim toespelings op Eliot en verder terug na Coleridge en Wordsworth.
Die digter praat dikwels deur konkrete beelde wat simbole word vir sy eie lot of siening van die lewe. Hy laat sy beelde práát sodat die leser by implikasie die afleiding oor die boodskap moet maak – die uitstaande kenmerk van ’n groot digterskap.
Dit is die werk van ’n vakman met ’n hárt.
[Hierdie
resensie word met vriendelike vergunning van Die Burger geplaas.]